Македонија има нова влада и нов премиер. По една деценија на политиката на Никола Груевски, кој ја држеше земјата во постојан застој по прашањето за името, сега Зоран Заев и неговите албански партнери даваат јасни сигнали дека се согласуваат на компромиси за да се реши конечно спорот со Грција.
Атина ja застапува тезата дека географската област Македонија е единствено и само дел од Грција и таа, како важен дел од грчкото културно-историско наследство, треба да биде јасно одвоенo од името на државата со главен град Скопје.
Грчките протести почнуваат веднаш по прогласувањето на Македонија за независна држава. Скопје го става на знамето сЅвездата на Вергина – ѕвезда-сонце со 16 зрака, откриена во 1977 година во античка гробница во близина на селото Кутлеш, северна Грција, и се смета за антички симбол на Античка Македонија.
Во 80-тите години ѕвездата е користена како елемент на знамето на грчката административна област Егејска Македонија. Македонското знаме со Ѕвездата од Кутлеш опстана од 1992 година до 1995 година, поради жестоките грчки протести и подоцна беше заменета со варијанта со стилизирани 8-сноп сонце.
Грција одбива да го признае уставното име на Македонија и се наметнува Скопје да биде прифатена за член на ОН под привремено име – кратенката ПЈРМ (Поранешна Југословенска Република Македонија).
На средбата во Букурешт на НАТО во 2008 година Грција ги спроведува заканите и го искористи своето право на вето и изјавува дека нема да дозволи Македонија ниту во НАТО, ниту во ЕУ додека не се реши спорот за името. За возврат, Македонија поднесе тужба против Грција во Меѓународниот суд во Хаг.
Во 2011 година судот одлучи дека Грција го прекршила член 11 од Времената спогодба со блокирањето на Македонија.
Предметната спогодба е потпишана од Грција и Македонија на 13 септември 1995 година и член 11 покажува дека Грција нема да се противи на членството на Македонија во НАТО или која и да е друга меѓународна организација, ако тоа се случува под името ПЈРМ.
Сепак, Судот не смета за потребно да им нареди на Грција да се воздржи во иднина од наметнување на слично вето. ОН исто така се меша во спорот, иако според меѓународното право секоја земја да има право на самоопределување. Со години се водат преговори под покровителство на ОН, како главен посредник и преговарач е Метју Нимиц.
Грчката позиција е изкристализирано јасно во двете децении на спорот – Атина сака име со географска одредница, кое да е за сеопшта употреба. Грција не прифаќа компромисното име да важи само во билатералните односи, а инсистира тоа да е официјално за соседната земја во сите меѓународни организации. Така на билатералните средби почнуваат да се нудат секакви варијанти за ново име на Македонија.
Уште во 2008 година Нимиц предлага името “Северна Македонија” со варијанти “Северна Република Македонија” и “Република Северна Македонија”. Македонската влада во лицето на премиерот Груевски категорично го отфрла предлогот.
Во 2012 година, бугарскиот премиер Бојко Борисов, исто објавува дека Бугарија не го прифаќа предлогот за “Северна Македонија”, како и што и да е друго име, во кое има географска поим. Според него од географска гледна точка делови од нашата земја спаѓаат во тоа име, тоа е предуслов за територијални претензии кон Бугарија.
“Утре ќе речат дека Благоевград е македонски”, вели тогаш Борисов. Иако Грција да прогласи дека “Република Северна Македонија” за неа е прифатливо име, преговорите стигнуваат до ќорсокак.
Во 2010 година на масата за преговори се ротирачко име со географска дефиниција “Вардарска” – “Република Вардарска Македонија” и “Република Македонија (Вардар)”. Во 2011 година Грција посочува друга прифатлив за неа опција – “Горна Македонија” (со соодветните варијации “Република Горна Македонија и” Горна Република Македонија “). Предлогот на Нимиц е” Република Горна Македонија “, јазикот -” македонски “, а граѓаните – “народ на Република Горна Македонија”.
Во 2015 година СДСМ на Зоран Заев започнува да ги претставува т.н. “Бомби” – тајни записи на луѓе од повисоките ешалони на власта во Скопје. Од еден таков таен запис се разбира дека и покрај демонстрацијата на категорична позиција за заштита на уставното име на Македонија, Никола Груевски бил подготвен на договор и компромис со грчката страна.
Во предметната снимена средба освен Груевски учествуваат и поранешниот министер за надворешни работи Антонио Милошоски и шефот на контраразузнавање Сашо Мијалков. Милошоски инсистира дека има политичко дефиниција – на пример “Независна Република Македонија” или “суверена Република Македонија”. Во заграда би можело да се стави барањето на грчката страна “Горна” или “Северна” Македонија. Мијалков и Груевски сепак наскоро биле согласнит со варијантата “Горна Македонија”. Бугарија речиси не зема однос на спорот за името, бидејќи ја призна Македонија под уставното нејзино име.
Неофицијални националистички позиции во текот на годините се окупирани кај некои организации и поединци, како што директорот на НМИ, Божидар Димитров, чие долготраен предлог е името “југозападна Бугарија”, и професорот по средновековна историја Пламен Павлов, кој предложи “Охридска Бугарија”.
На полето на сериозната дипломатија сепак, Бугарија е релативно страничен набљудувач, а некои искази на Бојко Борисов покажуваат дека таа добива информации за преговорите на земјааат, само ако има приговори. Не така сепак стојат работите со албанското малцинство во Македонија.
Таа зема активно учество во јавното разгледување на проблемот и е одбележано со некои црвени линии, кои не треба да бидат приминувабо во преговорите. Така на пример во 2013 година стана јасно дека поранешниот македонски претседател Киро Глигоров бил согласен со грчкиот предлог “Словенска Македонија”, ако тоа е доволна за Албанците и Турците во земјата.
Албанската заедница веднаш реагираше со категорична позиција дека “Словенска Македонија” е неприфатливо име. Во 2013 година, пак, грчкиот претседател Каролос Папуљас ја поддржува идејата “Словено-албанска Македонија” за време на состанокот со албанскиот колега Бујар Нишани во Тирана.
Некои претставници на крајните албански средини во Скопје стигнуваат и подалеку, нудејќи целокупното преименување на Македонија на “Илирида”.
Затоа нво позадината на 20-годишниот застој во спорот за името изјавата на новиот македонски премиер Зоран Заев на почетокот на месецот, дека е согласен Македонија да се приклучи кон НАТО под името БЈРМ, предизвика такво огромна раздвижување на оваа тема.
Заев сепак нагласува дека сака Македонија да влезе во НАТО со привремената име, но преговорите за крајно компромисна варијанта ќе продолжат. Грција категорично го отфрла ова решение, тврдејќи дека ќе го укине ветото само откако спорот за името се реши конечно.
Таква е и позицијата на НАТО – дека Скопје нема да добие покана за преговори пред да се расчистат сметките со Атина. Министерот за надворешни работи на Грција, Никос Кодзиас истакна пред неколку дена дека е потребно договор во ОН за ново име, кое потоа ќе се претстави и во Европската унија. Развојот на ситуацијата сепак ги засили дипломатските напори за прашањето и Грција изрази незадоволство од притисокот кој се врши врз нејзе од Брисел и поконкретно од Германија, да ја прифати варијантата Македонија да влезе во НАТО како БЈРМ, како последица на тоа името да се промени, кога двете страни стигнат до договор.
Рестартирање на сложената игра за името на Македонија е охрабрувачки чекор за меѓународната заедница, за која спорот е непремостлива пречка од десетилатия. Дали сепак Македонија и Грција конечно ќе стигнат до консензус, е тешко прашање, на кој сеуште никој нема одговор.