Лидерите на Европската унија продолжуваат да играат ризична политика со грчката влада. Грција исполнила далеку повеќе од половина од барањата на своите кредитори. Но Германија и други грчки кредитори продолжуваат да инсистираат за програма која докажано е провала, а само неколку економисти некогаш би помислиле дека таа би можела, би требало и е редно да биде применета.

Клатењето во фискалната позиција на Грција од голем примарен дефицит до вишок беше речиси без преседан, но инсистирањето земјата да постигне примарен суфицит од 4,5% од БДП е неодговорно. За жал, кога тројката – Европската комисија, Европската централна банка и Меѓународниот монетарен фонд, за прв пат ја вклучија ова неодговорно желба во финансиската програма за Грција, властите во земјата немаа друг избор освен да се согласат.

Безумието продолжи да ја извршува оваа програма. Ова е особено јасно сега, со оглед на падот од 25% на БДП во Грција од почетокот на кризата. Тројката ги оцени лошо макроекономските ефекти од програмата, која ја наметна. Според нивните објавени прогнози тие веруваа дека преку намалување на платите и прифаќање на уште мерки за штедење грчкиот извоз ќе се зголеми и економијата брзо ќе се врати на раст. Тие, исто така сметаа дека првото реструктуирање на долгот ќе доведе до одржливост на долгот.

Предвидувањата на тројката беа погрешни неколку пати. И не со малку, туку во поголемиот дел. Гласачите во Грција беа прави кога сакаа промена во курсот, а нивната влада има право да одбие да потпише длабоко погрешна програма.

Сепак има место за зделка. Грција јасно ја изрази својата желба да учествува во продолжувањето на реформите и ја поздрави европската помош за спроведување на некои од нив. Доза реализам од страна на доверителите на Грција за тоа што е остварливо, какви можат да бидат макроекономските последици од различните фискални и структурни реформи може да послужи како основа на договор, кој е така важен не само за Грција, но и за Европа.

Некои во Европа, особено во Германија, очигледно се рамнодушни за излегување на Грција од еврозоната. Пазарот, изгледа, веќе ја утврди цената на оваа разделба. Некои дури претпоставуваат дека тоа би било добро за монетарната унија.

Јас сметам дека се слични ставови значително се потценети и сегашните и идните ризици. Сличен степен на задоволство имаше очигледно во САД пред колапсот на “Леман брадерс” во септември 2008 година. Ранливоста на американските банки беше позната многу пред тоа, барем од банкротот на “Бер Стернс” во март. А сепак, со оглед на недостатокот на транспарентност (делумно поради слабата регулација) како пазарите, така и политичари не ги оценуваат целосно врските меѓу финансиските институции.

Навистина, финансискиот систем во светот сеуште чувствува потреси од колапсот на “Леман брадерс”. Банките продолжуваат да се непроѕирни и на тој начин се изложени на ризик. Ние уште не го знаеме полниот износ на врските помеѓу финансиските институции, вклучувајќи ги и оние кои произлегуваат од нетранспарентните деривати за кредитно неисполнување.

Во Европа веќе може да видиме некои од последиците од недоволното регулирање и недостатоците во дизајнот на самата еврозона. Знаеме дека структурата на еврозоната охрабрува дивергенција, не конвергенција: кога капиталот и најталентираните луѓе ги напуштаат погодените од кризата економии, овие земји се помалку се во состојба да ги исплаќаат обврските по долгот. Кога пазарите сфатат дека лошата надолна спирала е вградена во еврото, последиците за следната криза ќе бидат подлабоки. А следната криза е неизбежна – таа е во самата природа на капитализмот.

Трикот со увереноста на претседателот на ЕЦБ Марио Драги, дека монетарните власти “ќе направат се што е потребно”, за да го зачуваат еврото, работеше досега. Но мислата дека еврото не е лемење меѓу неговите членови ќе го направи овој трик помалку функционален следниот пат. Профитабилноста на обврзниците можеби ќе биде расклатена и никакви гаранции на европските лидери нема да бидат доволни, затоа што светот веќе ќе знае дека тие “нема да направат се што е потребно”. Како што покажува примерот со Грција, тие ќе го направат само она што политичарите ќе побараат.

Најважната последица, се плашам е слабеењето на европската солидарност. Еврото требаше да ја зајакне. Наместо тоа, таа имаше спротивен ефект.

Не е во интерес на Европа и на светот да има земја во периферијата на Европа, отуѓена од своите соседи – особено сега, кога геополитичката нестабилност веќе е толку очигледна. Соседниот Близок Исток е во криза, Западот се обидува да води нова агресивна политика против Русија. Кина веќе е најголемиот светски извор на заштеди, најголемата земја за трговија, како и најголемата економија како целина (во однос на паритетот на куповната моќ). Западот се соочува со нови економски и стратешки реалности. Сега не е време за европско неединство.

Кога го создавале еврото, европските лидери се прифатиле за визионери. Тие се си мислеле дека одат подалеку краткорочните потреби кои обично ги возбудуваат политичките лидери. За жал нивното разбирање за економија беше помалку од нивните амбиции , а политиката не дозволила создавање на институционалната рамка, која можеше да му овозможи на еврото да работи како режисер. Иако единствената валута требало да донесе невиден просперитет, тешко е да се открие значителен позитивен ефект за еврозоната како целина во периодот пред кризата. Во периодот по неа несаканите дејства се огромни.

Иднината на Европа и на еврото веќе зависи од тоа дали политичките лидери од еврозоната можат да постигнат барем малку економско разбирање со поглед во иднината и со загриженост за европската солидарност. Најверојатно во следните неколку недели ќе започнеме да бараме одговор на ова егзистенцијално прашање.

* Grexit – излез на Грција од еврозоната. Терминот се воведе од пред 3 години и е комбинација од англиските зборови Greek и exit.

** Професорот Џозеф Стиглиц е американски економист, добитник на Нобеловата награда. Предава на Универзитетот Колумбија во Њујорк. Анализата му е објавен во в “Хафингтон пост”.