На крајот на 2016 година, скршени од Брекзит и збунети од победата на Доналд Трамп на претседателските избори во Америка, многу Европејци западнаа во длабока очај. Се помирија дека историскиот момент на Европската унија исчезнал . Шест месеци подоцна ништо не е променето, но сето тоа е сосема различно.
Анкетите покажуваат раст на поддршката за Европската унија меѓу Европејците. Подобрените економски показатели во земјите на континентот, слабите резултати на популисти во Холандија, понижувањето што го доживеа про “хард Брекзит” Тереза Меј на спроведените овој месец општи избори во Велика Британија, натераа многу Европејци да се надеваат дека Европската унија има втора шанса и дека тој ќе го искористи него максимално.
Но додека заразниот оптимизам е видлив насекаде во Западна Европа, Истокот ни од далеку не изгледа освоен од таков ентузијазам . Перспективата на источните да ја напуштат Унијата – како што неодамна ги повика поранешниот чешки претседател Вацлав Клаус – сеуште изгледа толку голема како рускиот претседател Владимир Путин да ги изгуби претстојните следната година избори, а сепак многумина од Источна Европа не се фасцинирани од германско-француските напори за преуредување на Европа.
Зошто?
Одговорот е многу едноставен. Владите во Полска и Унгарија стравуваат дека продлабочувањето на политичката интеграција ќе ги загрози либералните режими кои тие ги предводат додека многу Источноевропејците се плашат дека секоја предводена од Макрон и Меркел иницијатива ќе доведе до појава на Европа на две брзини, во која тие ќе бидат граѓани од втор ред.
Поголемиот дел од Централна Европа не е во еврозоната – Бугарија и Романија не се дури и во Шенген зоната, а многу земји во регионот основале конкурентноста на нивните економии врз ниските плати и ниските даноци. Значи како политичари од Централна Европа, така и инвеститори од Западна Европа стравуваат дека прокламираната од Макрон политики во текот на кампањата – како хармонизација на даночните режими во рамките на Унијата и казни за земјите кои извезуваат евтина работна сила – ќе го уништат бизнис моделот на Централна Европа.
Но, додека голем дел од елитата на Источна Европа доживува сомневање кон предлозите на Макрон, има и такви кои тврдат дека ниските плати се главната причина за огромниот одлив на луѓе од нивниот регион. Има земји во кои над 10 проценти од населението работи во странство. Меѓународниот монетарен фонд пресмета дека ако одливот продолжи со истото темпо, Централна, Источна и Југоисточна Европа ќе изгубат околу 9% од очекувања од нив раст на бруто домашниот производ меѓу 2015 и 2030 година
Но иако стратегијата Меркел-Макрон претставува предизвик за економијата на Централна Европа, изгледите Европа да се раздели на прва и втора класа е вистинска стратешка опасност
Малку се работите кои до таквиот степен го отелотворува стравот на оние од истокот да не се претворат во граѓани од втора класа, како неодамнешниот скандал за “двојни стандарди” на храната. Членови од Источна Европа открија дека некои производи, на пример “Нутела”, имаат различен вкус во Австрија и Унгарија.
Причина? Тестовите покажаа дека мултинационалните брендови понекогаш користат поевтини состојки во храната, продавани на исток од некогашната железна завеса. Компаниите инсистираат дека се промениле состојките за да одговараат на локалните вкусови, но зборовите на чешкиот министер за земјоделство, е дека Истокот не сака да е “ѓубре -кофа на Европа” .
Отпорот на Централна Европа против новата оска Берлин-Париз може целосно да го промени вкусот на Европа . Денес овие земји се соочуваат со потребата да избираат меѓу продлабочување на интеграцијата на условите утврдени од Германија и Франција, или политичка маргинализација – тогаш стравот од појавата на Европа на две брзини може да се претвори во пророштво, кое се самоодржува.
За жал, во либерални кривина во Унгарија и Полска, обележан со обидите за воспоставување на контрола врз судовите, за скротување на независните медиуми и интервенција во граѓанското општество (без да се спомене националистичката реторика на политичарите), натера многу западноевропејците да останат глуви дури за легитимните жалби на Централна Европа.
Пример за тоа е кризата со бегалците. За Западна Европа одбивањето на Полска, Чешка и Унгарија да ги прифатат квотите за бегалци, одобрени од Брисел во 2015 година, е доказ дека источноевропските земји не ја делат потребната во ЕУ за солидарност. Источна Европа, од своја страна, со право инсистира дека императивот на солидарноста не треба да го нарушува демократскиот мандат, а тоа кој кому припаѓа на одредена заедница, е егзистенцијалното прашање може да се третира само од демократски избрани влади. Проблемот е што хистеричниот антибегалски јазик на Унгарија им олесни на останатите Европејци да ги отфрлат легитимните стравови на Централна Европа како неприфатлив национализам
Тоа дека земјите од Централна Европа се соочуваат со исти предизвици, не значи дека тие ги очекуваат заеднички .
Сонот за обединета Централна Европа отелотворени од создадената во 1991 година Вишеградската група, веќе не постои. Две од членките на групата, Чешка и Словачка, се обидуваат да се разликуваат од другите две, Унгарија и Полска, кои ги напаѓаат Европската унија. Во исто време Полска и Унгарија, кои се обединети во непријателство кон Брисел, се поделени по прашањето за односите со Русија.
Соочени со иницијативата на Меркел и Макрон за преуредување на Унијата, владите во регионот наскоро ќе бидат принудени да избираат меѓу иднина на темелна интеграција со Западна Европа, или иднина на се поголема маргинализација на Централна Европа.
Тоа е избор меѓу Емануел Макрон и Виктор Орбан, крајно националистичкиот унгарски премиер. Претстои период кога владите треба да одлучат каков избор да направат. Но искуството на Централна Европа од дваесеттиот век може да биде сумиран од поговорката: “Ако не си на масата, ќе бидеш во менито”.
Пренесено од порталот “Европа” , англиската верзија е објавена во Њујорк тајмс / Иван Крастев