“Тој целосно го изгубил разумот и не влече кон пропаста. Размислувам ако го сретнам некаде и да имам пиштол во себе, би го застрелал. Не се шегувам”, вели Ајдин *.

Се стресувам , не само од зборовите, но и затоа што ја слушам апсолутно истото реченица по втор пат оваа недела во Измир. Ако сте тука во мал рибен ресторан на морскиот брег и вие ќе се зачудите. Ајдин е љубезен, тивок човек, на околу 40. Од Истанбул е и по едукација е инженер, но со години држи таверна во Измир и пречекува туристи од целиот свет. Додека ни говори што се случува со политиката во Турција, погледот му крстосува бавно по масите во полупразниот ресторан.

Горенаведените зборови ставија крај на разговорот за состојбата на туризмот во Измир оваа година и се насочени кон претседателот Реџеп Таип Ердоган. Неговото име брзо се појавува откако го прашуваме Ајдин за неговиот бизнис. Измир е убав тримилионски град на Егејското Море, кој привлекува гости со своите плажи, архитектура, историја, со типична за крајбрежна Турција шарена атмосфера во која човек ту се чувствува на Медитеранот, ту некаде во длабочините на Азија.

Напад врз туризмот

“Се плашам за сезоната оваа година. Иако сеуште да не почнал активно, опипливо се чувствува пад на клиентите”, раскажува Ајдин. Според него, тоа се должи на неколку фактори. Откако Турција симна руски авион, руските клиенти на Ајдин одеднаш исчезнаа. Во јануари турското Министерство за култура и туризам објави дека очекува да загуби 4,5 милиони туристи од Русија оваа година, откако Москва воведе санкции против Анкара и презеде мерки, насочени против турската туристичка индустрија.

Другите фактори кои Ајдин ги наведува се бегалската криза и терористичките напади.

6 дена по гласањето во Србија нема резултати, опозицијата организира протести

Така, додека ние избираме сувенири од шарените преполни пазари, на неколку метри од нас во населба Басмане илјади бегалци од Сирија, Ирак, Авганистан живеат на улица или кампингуват на плажите наоколу во очекување за чамец кој ќе ги однесе до грчките острови и Европска унија . Денес, многу од нив имаат изгубено надеж по договорот меѓу ЕУ и Турција кој веќе е во сила и тие се заглавени на островите, улиците и илегалните логори.

Додека се шетаме низ ридовите над Измир, американските, германските, израелските надворешни министерства шират пораки кон своите граѓани веднаш да ја напуштат земјата поради опасност од напади.

Додека спиеме крај прекрасниот морски брег, турските безбедносни сили најавуваат дека заплениле 15 члена на Исламската држава кои дејствуваат во градот. По улиците среќаваме униформирани мажи со автомати, а во градскиот транспорт периодично има цивили агенти и со пробни погледи кружат крај патниците.

Минатиот октомври во Анкара се убиени над 100 лица при самоубиствен напад против мирна поворка на прокурдски и синдикални активисти, во јануари во Истанбул кај друг терористички акт загинуваат 10 туристи во март во Анкара – речиси 40 лица, неколку дена подоцна во туристичкиот кварт Таксим загинуваат петмина, оваа седица имаше самоубиствен напад во Бурса. Нападите се поврзуваат или со Исламска држава, или со отцепеното радикално крило на Курдската работничка партија (ПКК) – т.н.. “Курдските соколи на слободата”.

Ајдин сепак негира за конкретниот сторител. Според него она што е важно во случајот не е кој, туку што ги провоцира овие напади. И според него слично насилство служи единствено на власта.

Напад врз слободата на говорот

“Денес, тука во Турција треба да си многу внимателен со изворите на информации кои ги користиш. Повеќето медиуми се контролирани од страна на владата и исклучително манипулативни, но не е доволно да ги читаш и анти-владините медиуми или да следиш социјални мрежи, треба да си ги отвораш ушите и очите на 100 проценти, за да не се оставиш да те манипулираат. Имам среќа што брат ми е слободен новинар, кој постојано патува – во повеќето пустиснки вдлабнатини на Анадолија, на границата со Ерменија и Иран, во курдските области на југ. Благодарение на него имам многу јасна идеја за она што се случува во Турција “, ми е објаснила две вечери порано Маријам *, убавата темно девојка со мирен тон и горделив израз на лицето.

Ништо чудно што мислењето на млад и љубопитен човек звучи така. Неколку недели порано, во март, власта во Турција презема последователна офанзива против медиуми во земјата. Во ноќта на 4-ти против 5-ти упадна во редакцијата на весникот “Заман” и во наредните денови нагло ја менува уредувачката политика, пред тоа властите затвораат и други медиуми како телевизискиот канал “Каналтурк” и весникот “Буѓун”. Сите тие се сметаат за поврзани со исламскиот свештеник Фетхулах Гулен, кој живее како изгнаник во САД од 1999 година

Маријам престојува во нашиот хостел и се заприкажавме на балконот каде што пуши, а ние пиеме пиво. Впрочем пиеме пиво, откако сме се увериле дека е дозволено да се конзумира алкохол во зградата. Во последните години Турција започна да наметнува повисоки акцизи за алкохолот, и од себе да ги затегнува ограничувањата врз продажбата и потрошувачката. Сопственикот на нашиот хостел, ситен човек од мешано турско-германски потекло, како наоѓа прашањето не за навредливо. “На територијата на овој хостел можете да испиете колку сакате пива – 20-30, нема значење каков однос се формира кај странците веќе, тука не е Иран”, измрморува тој под носот, додека шета низ кујната во потрага по пијачки.

Напад против Курдите

Маријам прави докторат по политички науки во Истанбул, но по потекло е од градот Адана. Нејзиното семејство е со арапски корени. Сепак нејзините родители се националисти, гласаат за АКП, партијата на Ердоган, соопштува таа и ја клати главата со неодобрување. Самата Маријам е поддржувач на ЦДП (Демократската партија на народите), про-курдска социјалистичка партија, која се здобива со популарност за време на протестите за Гези Парк во 2013 година. На двата парламентарни изборни циклуси во 2015 година изненадувачки успева да ја премине огромната 10 процентна бариера за влегување во турскиот парламент, и за прв пат дури ги крши плановите на АКП за мнозинство.

“Етнички немам ништо заедничко со Курдите, сепак гласам за ЦДП, бидејќи тоа не е само про-курдска партија по моделот на ПКК, тие го негираат насилството, наметнуваат автентични прогресивни политики, издигаат откриени геј луѓе за кандидати, во партијата владее нечуена за Турција полова еднаквост и почит кон сите национални малцинства “, наведува Маријам. Според неа горенаведениот напад против мирната поворка во Анкара била насочена токму против ЦДП.

“Објаснете ми како во оваа полициска држава, каде моите пријатели не можат да пренесат едно пакетче со трева од центарот до дома, без полицијата да ги пребара, некој се крева од источна Турција, го поминува целиот пат до главниот град, натоварен со експлозив, без никој да го запре, без да предизвика сомневање, застанува во центарот на главниот град, среде централната станица и се саморазнесува еј така! …. “, мирниот глас на Маријам намалува. Таа ја повлекува длабоко цигарата и нагло испушта чадот преку ноздрите. “Булшит **” сече.

Ја прашуваме ја како би ги заштиле Курдите во контекст на остварување на насилство од ПКК – главна критика кон курдските политичари, биле тие од ПКК, ЦДП или каде и да било друго место. Според неа ЦДП не поддржува терористичките акти, напротив – се повеќе јасно се дистанцира од учењата на основачот на ПКК – Абдула Оџалан.

Размислува за миг и продолжува: “Но, ако го сакате искреното мојот мислење – имам толку пријатели Курди, тие се речиси 20% од населението на земјата, туку секогаш биле третирани како луѓе од втора рака, особено таму долу – на југ, толку страдале , низ толку поминале, не можам да ги обвинувам за ниту една нивна акција “, вели Маријам.

Ја прашуваме за оваа поддршка колку далеку може да стигне – поддршка за повеќе граѓански права, поддршка за создавање на автономна област, поддршка за одделување и создавање на независна држава? “Не ми е гајле. Сосема сериозно – не ме интересира. Курдските области веќе функционираат како посебни од државата Турција, ако сакаш да навлеземе надолу на југ, минуваше низ воени пунктови, треба да носиш пасош со себе, тоа е посебна држава, која се одвои не иако, туку благодарение на наметнатите од централната власт ограничувања. и да, јас немам ништо против тие да создадат сопствена држава еден ден. Тоа нема да ме засегне ни најмалку “, изјавила младата девојка и додава дека зборовите нејзините не се плод на младинска непокорност, туку на трезвена проценка на реалноста.

Всушност, Курдите никогаш досега не биле толку силни – имаат своја партија во Парламентот, управуваат автономни региони во Ирак и Сирија. Ја прашуваме дали очекува во Турција да експлодира тензија. “Што тензија? Во Турција се води војна. Југот е во војна, секојдневно гинат луѓе, воени и граѓани, таму се живее под воен режим со полициски час и секакви рестрикции треба да пишувате за Суруч, да пишувате за Дијарбекир, денес таму смртта е секојдневие, треба да пишувате за подрумите на Чизре, опколени од турската армија, која не дозволува амбулантни, не им даваше на повредени, умираат луѓе, дури нема вода. И вие очекувате од мене да ги нарекувам сите Курди терористи, а мојата држава дека е бел ангел? не сум толку наивна “, завршува Маријам пред да се извини и да отиде да си легне.

Според правобранителски организации и курдски извори за време на масовни колежи од февруари оваа година во Чизре 178 невооружени граѓани се убиени од турските власти, како нивните тела се пронајдени во три подруми. Маријам зборува за тоа.

Малку подоцна во еден преполн бар во соседството Алсанџак го продолжуваме разговорот за Курдите таму каде Маријам го запра. Група млади од Анкара, патуваат кон крајбрежниот град за свадбата на свој пријател, се обидуваат да ни ја објаснат про-курдската манија на прогресивните млади леви во Турција на едноставен начин: “Ние сме против идејата за национална држава, против сме насилното наметнување на етнички хомогено општество на странски за нас конзервативни вредности. И бидејќи токму тоа се прави од државата Турција денес, тогаш ние ги поддржуваме Курдите. Сметаме дека нема поголем шамар за Ердоган од тоа младите етничките Турци да ја поддржат курдската независност “, објаснува млад пар и еден друг се прекинуваат и дополнуваат, вешто го испреплетуваат својот ум со цитати на модерни филозофи, додека пушат цигари со тутун (а и кој знае што уште).

Напад врз интелектуалците

“Ако се случи против него со пушка в рака, не би се двоумел да го пукам”, стискао заби Емир * кој доаѓа во барот задоцнето, како и секогаш. Ги крева веѓите, уште не знаеме дека ќе го чуеме истото два дена подоцна во рибниот ресторан. Емир е родум од Измир, но ги помина последните години во водење на магистерски во Европа.

“Секој ден власт на Ердоган не турка кон повеќе неслобода”, продолжува тој – “ја турка Турција кон една нова Сирија, на сила го поларизира општеството до крајности, затвора медиуми, кој ќе се крене, ги запушува устите на реномирани научници, ги фрла во затвор, заедно со курдските сепаратисти, со војници … власта во Турција се обидуваат да се вкопува во максимален степен и се подготвуваат за финален напад, за авторитарна власт “, вели Емир. Тој ја споменува започнатата истрага против близу 400 професори за терористички активности.

Всушност нивниот “терористички чин” се состои во тоа дека во јануари се потпишаа и на петицијата, наречена “Ние нема да бидеме дел од ова злосторство”. Таа претставува декларација која ги осудува воените операции против Курдите во турскиот југ. Над илјада универзитетски професори, се нарекуваат себеси “академиците за мир” изјавуваат јавно дека се противат на владината политика на државата против Курдите.

Се разбира, овие академици, а и луѓето со кои разговарамe, не можат да бидат дефинирани како репрезентативен примерок. Измир и воопшто целото западно крајбрежје на Турција, традиционално се смета за упориште на Републиканската народна партија, основана од Мустафа Кемал Ататурк.

Ајдин, Маријам, Емир, сватовите од Анкара се будни луѓе со добро образование, доаѓаат од големи градови. Не е за занемарување и фактот дека зборуваат англиски јазик, што е реткост во Турција.

Исламизам, национализам и мафијата на помош

Неспорно е дека Ердоган се стекна со многу широка јавна поддршка. Тој е популарен како во малите населени места, така и во големите градови. Сепак неколку месеци порано 49,5% од гласачите во Турција ја избраа АКП, неговата партија.

Угнетувачки сепак е и друг факт – околу владејачката елита гравитираат голем број темни субјекти кои како експлицитен глас за она што е неприфатливо да излегува од устата на европски партнери. Како заканите на мафијашкиот бос Седат Пекер, кој во средината на јануари им се заканува универзитетските професори, кои ја потпишале горенаведената петиција со следниве зборови: “Ќе ја лееме вистински вашата крв и ќе се капеме во неа”.

Во написот на тема растечкиот тоталитаризам во Турција професор Џихан Тугал го разгледува и будењето на паравоени формации, како “Сиви волци”, “Отоманската огништа”, кругот “Хаксоз” кругот “Малатја” и други. Tиe комбинираат националистичка со исламистичка реторика, спроведуваат напади врз Курдите, вкл. против канцеларии на ЦДП и други опозиционери. “Овие паравоени групи очигледно не се сами во борбата со Курдите, но линиите помеѓу нив и официјалните сили за безбедност се замаглени. За време на опсадата на неколку курдски градови, турските воени и полициски единици користеа како цитати од Куранот, така и ултра- националистички слогани додека убиваа бунтовници “, пишува Тугал.

Гласот на Ајдин ја нарушува настапената тишина околу масата: “Најпреголемо за мене е дека ова лизгање во бездната која се потпомага од ЕУ”. Според него заради краткорочните политички цели да им угодат на националистите дома и да не ја распределуваат рамномерно тежината од бегалската криза, европските лидери долгорочно создаваат уште една огромна зона на нестабилност. “Тоа ми се чини кусогледо и се прашувам, ако Турција се претвори во нова Сирија, каде ли ќе избегаме ние”, вели тој и сака да продолжи, но во локалот влегува негов пријател.

Излегуваме од неговиот ресторан со трагични чувство како ја слушаме бучната атмосфера од пукнатини на светот, потпевнување што одекнува најсилно во Турција денес. Државата која нагло падна во епицентарот на сите големи проблеми на 21 век – верски фанатизам, тероризам, во средината на Големото бегство од Истокот кон Западот, која пропаѓа се повеќе во национализам, сепаратизам, влечење кон бездната на тоталитаризмот.

Излегуваме од рибниот ресторан на Ајдин, а тој ниту се вели Ајдин, ниту ресторанот му е рибен, но на излез не замоли да ги смениме неговите лични податоци, ако го цитираме. Се плаши за својата безбедност.

* Имињата означени со ѕвезда во текстот, се сменети поради безбедносни причини на интервјуираните.

** Англиски израз во превод “Глупости”.

Извор: Ројтерс