Оз Сарај, резиденцијата на Реџеп Таип Ердоган, е комплекс со околу 1.100 соби на ридот над Анкара. Тој не е брилијантен или без вкус, какви биле некои од архитектонските чудовишта на Садам Хусеин, но претседателот на Турција се гледа себеси не само како уште еден кој носел “Калашников”, диктатор, туку како наследник на наследството на османлиските султани.
Некои колеги и јас го добивме правото да направиме обиколка на АК Сарај, Белата палата, наскоро по обидот за преврат минатото лето, кога Ердоган беше претставен како бранител на демократијата против измама на вероломно духовникот во егзил Фетхуллах Гулен и фракција воени ренегати. Но Белата палата дефинитивно изгледаа дом кој повеќе му прилега на еден владетел, а не на бранител на луѓето и референдумот во Турција, а веќе се потврди дека Ердоган е на оваа позиција. И во исто време секоја ефикасна меѓународна поддршка за обидите да биде соборен во моментов е релативно безначајна откако Доналд Трамп му се јави од Белата куќа, за да ја честита победата .
Трамп беше првиот голем светски лидеркој јавно дал поддршка на турскиот претседател; тој беше проследен од Катар, Гвинеа и палестинското движење “Хамас”. Позицијата на Трамп кон Ердоган е многу различна од онаа на неговиот претходник Барак Обама, чија администрација беше критична кон некои од авторитарните начини на дејствување на турскиот претседател. Американската поддршка за курдските бунтовници во Сирија е понатамошен извор на палеж. Односите се влошија до таква мера, да Анкара тврдеше дека има американска “скриена рака” зад гуленисттите кои извршија обид за државен удар. Ердоган беше еден од првите странски лидери, кој искажале честитки на Трамп по неговата победа на изборите во САД, објавувајќи “нова ера” во односите меѓу двете земји. Двајцата мажи гледаат на ист начин на многу работи, не на последно место во заедничкото допаѓање е за на критичните медиуми (иако Трамп сеуште не почнал да ги внесува во затворот во индустриски размери, како турскиот претседател) и поопшто во прикажување на политичките противници како непријатели одвнатре.
Изгледа многу веројатно Кремљ да ги критикува резултатите од референдумот. Западноевропските политички лидери, сепак, се подготвени да го сторат тоа. Тие изразија голема загриженост поради наводното фалсификување на гласовите на изборите и го повикаа Ердоган да биде воздржан, бидејќи тој ја презема речиси апсолутната власт.
Од Берлин Ангела Меркел предупреди дека “блиските резултати на референдумот покажуваат колку длабоко е поделена турското општество, што значи голема одговорност за турското раководство, што значи голема одговорност лично за претседателот Ердоган”.
Од Париз, кабинетот на Франсоа Оланд предупреди против дејствија кои “очигледно би биле раскинување со вредности и обврски”, кои Турција ги презеде со пристапувањето кон Советот на Европа.
Жан-Клод Јункер, претседател на Европската комисија, повика на истрага за тврдењата за изборни злоупотреби. Австрискиот министер за надворешни работи Себастијан Курц изјави дека резултатот од референдумот е “јасен сигнал против Европската унија” и завршува “фикцијата” за пристапување кон Унијата.
Но Ердоган и неговите поддржувачи веќе не гледаат како на смртна опасност на забраната за Европската унија, бидејќи сметаат дека нивната земја во никој случај нема даи бидат дозволено да влезе во Алијансата. Само неколку часа по изјавите за победа, претседателот рече дека тој не би се двоумел за воведување на смртната казна – потег што целосно ќе се спречи влез во Европската унија, но тој не се двоумеше да го направи тоа јавно. Вистината е дека Турција поседува неколку сопки во односите со Европа во бројни прашања од Сирија до бегалците. Последниот е еден од оние со најголемо значење. Стотици илјади раселени лица ја користеле Турција како транзитна точка за Европа. Според договор склучен меѓу Меркел и Ердоган, бројот на пристигнување падна значително. Во замена на тоа Европа би требало да се согласи на безвизен режим за Турците, но тоа допрва треба да се случи. Турската влада веќе објави дека ќе одбие да изврши едно од барањата кои би дозволиле укинувањето на визниот режим: за реформа на законодавството за борба против тероризмот.
Ќе биде интересно да се види како Европската унија ќе реагира на други хардлајнерски мерки кои би можеле да ја придружуваат акумулација на власт од Ердоган, и уште нешто колку многу декларации за поддршка на демократијата во Турција се дозволени од реалната политика и личниот интерес пред изгледите за повторно отворање на портите за бегалците. Освен тоа ќе биде интересно да се види колку Ердоган, седнал во отоманскиот сјај во Белата палата и поддржан од влијателни пријатели како Трамп и Путин, е подготвен да игра тврдо со Европа.
———
Ким Сенгупта “Индипендент”