Западот и Русија се борат за контрола на транспорт на природен гас преку Балканот, бидејќи и двете страни ја извршуваат својата геополитичка програма во нестабилниот регион.
Москва има претрпено голем број неуспеси на Балканот. Црна Гора се приклучи на НАТО, додека новата социјалдемократска влада на Македонија изгледа се оддалечува од својата поранешна проруска позиција. Но, додека Западот може да им предложи на балканските држави стимулации како изгледите за членство во Европската унија или инвестициите на локално ниво, Русија може да ја постави енергетската мапа. Гасот претставуваат една четвртина од потрошувачката на енергија во Европската унија и во 2016 година рускиот “Газпром” обезбедува една третина од европскиот гас.
Сепак на Балканот зависноста од гас изгледа само ќе се зголеми, бидејќи електроцентралите, погонот на јаглен се затворени – под притисок на ЕУ.
Хрватска е веќе членка на ЕУ, но останатите т.н. земји од Западен Балкан – Албанија, Босна, Македонија, Црна Гора, Косово и Србија – се во различни фази на патот кон пристапувањето во блокот.
“Во Србија, Босна, Бугарија и Македонија, Русија се обидува да создаде зависност од испораките на гас во политичка зависност и да ја попречува нивната интеграција со Западот”, изјави Тимоти Лес, шеф на консултантската агенција за политички ризици “Нова Европа”.
Сепак барем за моментов руското влијание во енергетскиот сектор на Балканот е ограничено од недостатокот на инфраструктура. Без гасоводи повеќето од земјите во регионот не може да бидат пориспоени, рече Лес. Токму тука Западот се надева да и ја украде можноста на Москва, за ривалски проекти. Конкурентните интереси на Западот и Русија на гасниот пазар на Балканот служат само за зголемување на геостратешката важност на регионот.
“Југоисточна Европа се наоѓа на крстопатот на енергетски коридори, поврзување на Истокот и Западот”, рече поранешниот министер за надворешни работи на Албанија Паскал Мило за АФП. “Регионот не ги интересира како економски ресурс, но станува важен како транзитна територија за други стратешки пазари во Европа и за складирање на гас”. Според аналитичарите Западот смета дека треба да реагира на употребата на енергија од Москва како средство за контрола во регионот. “По неколку години, во кои Русија заработи во енергетската игра Западот изгледа стекнува предност”, рече Лес за АФП.
Низа проекти за пренос на гас, кои на крајот ќе ја намалат енергетската зависност на регионот од Русија, се во тек. Проектот поддржан од ЕУ Трансадриатичкиот гасовод (TAP) за испорака на азерски гас преку Турција до Грција, Албанија и преку Јадранското Море до Италија, се очекува да ги направи првите испораки во 2020 година Во однос на капацитетот – 10 милијарди кубни метри годишно – 870 километри TAP може да не изгледаат толку важен на економски план. ” “Тоа е повеќе геополитички проект кој може да ја подобри, иако само минимално, безбедност на ЕУ во однос на гасот”, рече Никола Мазучи, истражувач во францускиот тинк-тенк IRIS.
Западот продолжува да бара начин да стигне до Кавказ, а еден ден дури може да дојде до касписки или блискоисточен гас, кој ја заобиколи руската територија, рече тој. ЕУ и САД се подготвени да ги прошират TAP за да создадат “гасен прстен” кој го обиколува балканскиот регион од Албанија, преку Црна Гора и Босна до Хрватска. Заедно со планираниот терминал за течен природен гас (LNG) на северниот хрватски остров Крк, делумно финансиран од ЕУ, тој ќе создаде силна конкуренција меѓу Западот и Русија.
Во мај седум балкански држави – Албанија, Босна, Бугарија, Хрватска, Косово, Македонија и Црна Гора – потпишаа договор за заеднички развој на гасовод, кој може да ја намали нивната зависност од Русија. Проектот е поддржан од американската агенција за развој USAID. И Европејците поддржат Јонското-Јадранскиот гасовод (IAP), кој ќе биде од Албанија, преку Црна Гора и Босна до Хрватска.
Од своја страна Русија склучи договор со Турција во октомври 2016 година за изградба на гасоводот “Турски поток”, кој пумпа руски гас преку турските води во Црното Море кон Европа. При посета на Турција овој месец, српскиот претседател Александар Вучиќ изјави дека сака нафтоводот поврзан со неговата земја. Според експертите, сепак, проектот е многу чувствителен од геополитичка гледна точка и технички со големи барања. Неговата изградба ќе бара работа на длабочина до два километри под морето. Тоа зависи од голем број на прашања, изјави Игор Деканич, професор на Загрепскиот факултет за рударство, геологија и нафтено инженерство. Меѓу нив се и односите меѓу Турција, Русија и ЕУ, прашањето за мигрантите, од Сирија, посочи експертот. / АФП