Немам оптимистички ставови за преговарачкиот процес меѓу Бугарија и Северна Македонија. Премиерот Кирил Петков направи неколку симболични гестови во насока на постигнување разбирање. Со истото одговори и премиерот Ковачевски. Формирани се работни групи за да дејствуваат на многу прагматичен начин во обид да се изолира дебатата за историјата и да се држи Мешовитата комисија за историски и образовни прашања подалеку од одлуките за билатералните односи. Се плашам дека тоа не е доволно. И друг пат имав прилика да кажам дека додека не се сменат историчарите кои се согласија за приказната за историјата од двете страни на Осогово, нема да има напредок. Досегашните членови на комисијата потфрлија и еден професионален дијалог го доведоа до медиумски скандал, вели во разговор за „Локално“, бугарскиот историчар и вработен во Институтот за етнологија и фолклор при Бугарската академија на науките, Димитар Атанасов за актуелните случувања на релација Скопје-Софија.
Според него, засега не гледаме ништо ново.
-Нема демонстрација на добра волја, само јакнење на непријателството и непрофесионален говор во стилот на квадрат национализам со јасни популистички намери. Затоа туркањето на историскиот спор во втор план нема да го намали неговото значење, напротив ќе го остави во рацете на оние кои досега го злоупотребуваа минатото за да го задржат влијанието и неговите финансиски механизми во сегашноста, смета Атанасов.
Историчарот се осврнува на фактот дека Красимир Каракачанов и Ангел Џамбаски покажуваат отворено незадоволство и бараат протест по повод последните изјави на бугарскиот премиер Кирил Петков.
-Јасно е дека бугарската ВМРО нема да биде задоволна со ништо друго освен со целосна победа на националистичката визија за историјата во Софија и Скопје, која на партијата ѝ обезбедува зачувување на сите тие економски механизми и нивните политички корени, која ги држи денес. Спојувањето на институционалната политика и економијата, според класичната дефиниција, се нарекува мафија.
Да, Комисијата за историски и образовни прашања е заробена. Сакам да потсетам дека Обвинителството во Бугарија се уште молчи за доказите за продажба на бугарско државјанство од лица блиски до неговите сфери на влијание. Главен обвинител на Република Бугарија и натаму е Иван Гешев, лице со големи сомнежи во неговите законски надлежности, претставувајќи дел од крајно корумпираната влада на Бојко Борисов, кому во последните 4 години од неговото претседателствување му се придружи Красимир Каракачанов. Колку подиректно констатираме, толку се поголеми шансите институциите да постапат и да ја исправат состојбата во корист на разумот, законитоста и правдата, констатира Атанасов.
Историчарот смета дека на историчарите им треба повеќе време за да постигнат договор.
-За да се каже дека има изгледи за успешно завршување на преговорите, веќе треба да има докази кои ќе ја насочат мислата во подобра насока. Штета, но не ги гледам. Нема ништо ново. Парадоксално е, но деновиве Каракачанов го кажа истото: за него напредокот што бугарската влада го посочува е вистинскиот резултат од првите месеци од 2019 година, кој не е распореден во ниту еден правец.
Од доаѓањето на власт, новата бугарска влада се обидува да ги задоволи интересите на националистите и да покаже волја за надминување на ветото. И двете нешта немаат начин за да бидат реализирани. Не можеме да бидеме национал-популисти и либерали во исто време и нема потреба да се трудиме. Кабинетот на Кирил Петков се уште се надева дека бизнис-ориентираната преговарачка агенда ќе ги лиши историчарите од основата за контроверзии и ќе ги поништи нивните постојани кавги. Таквата визија може да важи во земјите кои решиле многу проблеми на соседите како резултат на спротивставени толкувања на минатото, но сè уште сме во фаза на преговори за знаците на историјата и напорите да се подели или да не се подели приказната. за неа. Сè уште веруваме дека историската содржина е ексклузивна сопственост на еден или друг народ, дека никој друг нема право да посегнува по неа, се навредуваме и правиме скандали на многу провинциски начин, создавајќи бариери за билатерална комуникација. На друго место, каде што овие согласности се фалсификувани одамна, деловната ориентација функционира добро и без намерни преговарачки групи. Во Софија и Скопје тоа воопшто не е случај, поради што пристапот на власта изгледа наивно позитивен, бесмислен и на крај на краиштата неефикасен, посочува Атанасов.
За него, во оваа фаза „незадоволството на националистите ќе ја испровоцира владата во Софија уште повнимателно да дејствува на историскиот терен и како резултат на тоа повторно нема да има промени, туку ќе ја обновиме блокадата, која и онака не е тргната“.
-Точно е дека историските комисии во Европа постојат долго време. Важно е да се знае дека тие беа еден од поттикот за појавата на голема количина на академска литература посветена на овој тип на конфликтни историски наративи. Кога преговарачкиот тим меѓу Франција и Германија започна да делува, речиси ништо од знаењето што е достапно денес не беше достапно. Имаше добра волја, затоа науката работеше за општо добро. Денес имаме средства да објасниме, но оние кои се назначени како преговарачи одбиваат да ги применат бидејќи тоа ќе ги демантира тврдењата на оние кои ги именувале и ги поддржуваат, нагласува историчарот.
Атанасов смета дека „Александар Николовски и Павле Трајанов решија да го поддржат бугарскиот национализам, потхранувајќи го македонскиот“.
-Двајцата инсистираа дека Бугарија извршила геноцид и користеа споредба со руската агресија против Украина. Паралелата, покрај историската ирелевантност, ја продолжува оваа линија на блокирање на преговорите преку меѓусебни обвинувања, од кои некои не се насочени кон постигнување нормализирана и нетрауматична верзија на историјата, туку мобилизирање на националистичко гласачко тело во земјата. Бугарија никогаш не го бомбардирала цивилното население во Македонија и тоа треба да се знае. Да, вината за окупацијата за време на Втората светска војна не треба да се негира, но во рамките на стручни проценки на расположливите факти преземени од историски извори. Секое радикализација на вокабуларот води кон надминување на рационалната потрага по научно знаење, а тоа е предуслов за надминување на комплексите од минатото во однос на стремежот кон добрососедството денес, појаснува Атанасов и продолжува во истиот контекст:
-Војната во Украина нема да го забрза преговарачкиот процес. Напротив, ми се чини дека бугарските националисти ќе продолжат да уценуваат преку своите претставници во Мешовитата историска комисија додека во неа не се направат сериозни промени. Намерата на Каракачанов да одржи протест ја докажува оваа теза наместо идејата за обединување на Европа и брзо решавање на регионалните конфликти во услови на многу поголема закана. Ако самите не носиме корисни одлуки, никој од надвор нема да ни даде идеја за спасување, категоричен е историчарот.
Ставот на ГЕРБ е насочен против ставот на владата, вели Атанасов во разговорот за „Локално“. Според него, бесмислено е да се бара длабочина во изјавите на поранешната власт.
-Во моментов тие имаат една цел, а тоа е да се избегаат кривично гонење. По можност треба да ги задржат позициите на власт кои ги снабдуваат со финансиски средства, толку неопходни на оваа партија за добар настап на изборите. Секое мислење на лидерот на ГЕРБ и неговата околина не е поврзано со конструктивна опозиција, туку со премиерското столче, па тие се подготвени да го кажат она против што се бореле додека биле на власт. Од оваа гледна точка, апсењето на Борисов имаше отрезнувачки ефект врз лидерот на ГЕРБ, но во длабочина се чини дека тој едноставно посегнува по друга поддршка. Досега неговиот популизам беше насочен само кон бугарскиот граѓанин, а во оваа ситуација видовме нов пристап – европските лидери се веќе негова цел. Затоа, тврдам дека со апсењето на Борисов се постигна само една цел: се прошири опсегот на неговиот популизам. Нема обвинение против него и неговите политички соучесници, правдата во лицето на Обвинителството се уште ја водат негови блиски луѓе, кои не би дозволиле да тој кривично да одговара, информира бугарскиот историчар.
Поради горенаведеното, Атанасов не верува дека Петков така лесно може да го укине ветото наметнато од претходната власт.
-Каракачанов ќе предизвика возбуда во општеството преку механизмите на кои сè уште може да влијае, а Борисов ќе се обиде да ја намали довербата во владата и да предизвика криза, бидејќи секоја таква епизода го отежнува следењето на неговите корупциски шеми, а дебатите за нив се помалку и помалку релевантни. Разврската секако минува преку преиспитување на мисијата на Мешовитaта историска и нејзините членови. Ако не го сторите тоа, ништо друго нема да доведе до пристојни резултати. За таквите, како што веќе напоменав, ги имаме сите причини за борба – имаме акумулирано знаење и во теорија и во пракса. Знаеме како оди. Поентата е дека професионалците кои се вклучени во донесувањето одлуки треба да бидат подготвени да дејствуваат како научници и јавни личности, а не како луѓе кои исполнуваат политички наредби, заклучува историчарот.
Н.П.