Алексис Ципрас и неговите колеги од Владата во Атина се изјаснуваат за марксисти, но изгледа го заборавиле предупредувањето дека големите историски настани и личности се случуваат двапати – првиот пат како трагедија, вториот пат како фарса. Сега им е тешко да инсистираат на тоа дека не биле авторите на фарса.

На 31 октомври 2011 година грчкиот премиер Јоргос Папандреу предложи свикување референдум за спасувачкиот план, предложен од Европската унија, Европската централна банка и Меѓународниот монетарен фонд. Тој побара Грците да ги поддржат мерките за реформи предложени од доверителите, како цена за останување на земјата во еврозоната. Овој референдум не се случи: наречете го поради фрустрираната грчка демократија

ри дена по објавувањето на референдумот, острата реакција од Германија и Брисел ја натера грчката влада да го ја повлече предлогот, а реформите беа изгласани од парламентот. Не беше изненадување дека социјалистите на г-дин Папандреу не само ѓто ги загубија следните избори, но и брзо слегоа од политичката сцена.

Вториот предлог за свикување на референдум дојде по иницијатива на г-дин Ципрас и неговата партија СИРИЗА: ова искуство може да биде наречено кастриранадемократија Навистина Грците гласаа на 5 јули, а големото мнозинство од нив ги отфрлија условите на новиот, трет спасувачки план на т. нар. тројка, но намерата на  владата –  херојскиот им отпор против доверителите продолжи само седум дена. Кон понеделникот на следната недела г-дин Ципрас усвои многу потежок спасувачки план и се согласи на спроведувањето на политиките кои тој самиот малку пред тоа ги беше нарекол “криминални”. Привремената дозвола на грчката криза покажува дека за да може заедничката европска валута да преживее, гласачите на задолжените земји ќе бидат лишени од правото да ја  менуваат економската политика, макар и да го задржуваат правото да менуваат владите. Настаните покажаа дека г-дин Ципрас и неговиот министер за финансии до 6 јули Јанис Варуфакис се бореа не толку за политиките понудени од доверителите, туку  за тоа кој да понесе одговорност за нив. Во одговор на бунтот на Атина европските лидери беа изведени пред тежок избор: тие можеа да дозволат Грција да банкротира, но тоа требаше да се изложуваат на опасност заедничката валута, да го уништи грчката економија и да испрати порака дека во политичкиот сојуз меѓу заемодавците и должници нема место за солидарност; тие можеа да ја  спасат Грција за условите понудени од страна на г-дин Ципрас и така да дадат знак дека политичкото уцена е можно, на тој начин  да ги инспирираат популистичките партии на целиот континент.

Соочени со оваа дилема, европските лидери избраа трета опција: да ја  спасат Грција, но со толку тешки услови, дека ниедно друго популистичко влада да не се осмели повеќе да го следат овој пример. Г-дин Ципрас стана жив доказ за “недостаток на алтернатива” на сегашните економски политики на Европската унија. Непосредна резултат на договорот со Грција се смирени пазари, поразени Грци и скептични Германци.

Има ли Европа повод за славење?

Дали европските лидери очекуваат Грција да биде променета по начинот на кој беше преобразена Централна Европа во 90-тите години? Можно ли е епизодата со референдумот – која довела до гласно јавно “не”, но проследено со повлекувањето на г-дин Ципрас пред доверителите – да стане повод не за понижувањето на Грците, а за нивното превоспитување? Иако многумина во Брисел  се надеваат дека Грците зеле поука, поверојатно е договорено нов реформи пакет да стане причина за понатамошната радикализација на одредени делови од европската левица и до експанзијата на апатијата во Грција. Левичарскиот популизам на г-дин Ципрас не успеа да и донесе на Грција  -Добро зделка. Но реалниот политички победник најверојатно ќе биде не умерениот центар, туку анти-европската десница. И додека европските лидери можат да се поздравуваат дека ја имаат задржано Унијата, цената која Европа ќе треба да ја плати за тоа дека Грција е спасена економски, но загубена политички, ќе биде трансформирање на Унијата од проектот, поткрепен со надежи и стремежи, во проект, основан на споделените стравови и грижи во името на опстанокот Надежта на канцеларот Ангела Меркел дека Грција може да биде преобразена по примерот на Централна Европа, се покажа погрешен  – барем до овој момент.Политиките на Берлин по финансиската криза од 2009 година беа под силно влијание на поддршката на посткомунистичката Централна и Источна Европа во усвојувањето на големи економски и политички промени, но ситуацијата во Грција денес не личи на ситуацијата во Полска или Бугарија во 90-тите години . Навистина, во тоа време рецесијата во повеќето земји од Централна и Источна Европа беше споредлива со онаа преживеан од Грција во последните пет години, а и многу од реформите кои Грците  ги очекуваат беа успешно отворени  од источните. Но, ако постои фактор кој сликовито да разликува европските посткомунистички земји од 90-тите години и денешна Грција, тоа се општествените ставови за иднината. Иако економиите на Централна и Источна Европа беа во пропаст, граѓаните на овие земји во целина беа оптимисти: луѓето имаа тенденција да гледаат во реформите болна , но релативно минливи фаза кон една подобра иднина. Во Грција јавното мислење е доминирано од тотално недоверба и песимизам: на реформите се гледа како на лишување од иднина Социолошките истражувања покажуваат дека повеќето Грци очекуваат нивните деца да живеат полошо од нив самите. Овој контраст во јавните очекувања го објаснуваат зошто реформите во посткомунистичка Европа беа најсилно поддржани од младите, додека во Грција 85 проценти од младите меѓу 18 и 24 годишна возраст и 75 проценти од оние меѓу 25 и 34 години го отфрлаат пакетот со реформи на доверителите. На Исток политичарите ја фрлија  вината  за економската катастрофа на стариот комунистичкиот режим; во случајот на Грција стариот режим е Европската унија. Во Централна Европа на Брисел се гледа како на пријател и сојузник; во Грција – како на доверителот и противник.Кажано накратко, реформи, успешни во време на јавен оптимизам, пропаднаа во време на јавен песимизам.

……………………………….

Иван Крастев Њујорк тајмс