Тоа едвај можеше да биде поспектакуларно: еден од осудените лица проголта отров во судницата и потоа почина за кратко. Сепак, овој чин нема да ја засени огромната важност на Хашкиот трибунал за злосторствата во поранешна Југославија.
Какво финале на активностите на Меѓународниот трибунал на ОН за злосторствата во поранешна Југославија! Откако поранешниот генерал на босанските Хрвати Слободан Праљик разбра дека пресудата му е од 20 години затвор, дека е потврдена, тој се стана во судницата и изјави: “Слободан Праљак не е воен злосторник и не ја признава оваа пресуда! ” . Непосредно потоа тој извади мало шишенце, ја испи неговата содржина и изјави дека проголтал отров. Малку подоцна, тој почина во болница.
Ова самоубиство беше совршено изведено. Праљк кој има три универзитетски дипломи и работел како театарски и телевизиски режисер, испи отровот пред камерите со целосна свест дека многу луѓе во Хрватска, како и во Босна и Херцеговина го следат во живо изрекувањето на пресудата. И ја постигна својата цел. Хрватските медиуми се бореа да прогласат жалост на “хрватски херој”. Хрватскиот претседател, како и министерот за надворешни работи, ги прекинаа своите посети во странство што поскоро да се вратат дома. А хрватскиот премиер изјави: “Овој чин е сведоштво за длабоката морална неправда во однос на Хрватите во Босна и Херцеговина”.
Се разбира, Хрватите се лути на Трибуналот. Тие зборуваат за несоодветно тело, неправда и заговор против Хрватите и Хрватска како целина. Според Драган Човик, босански Хрват и член на вишиот државен орган на земјата – Президиумот, “судиите се марионети на оние кои ги испратиле таму”. Бошњак Бакир Изетбеговиќ, пак, кој исто така е член на Президиумот и син на некогашниот босански претседател Алија Изетбеговиќ, упати пофални зборови кон Трибуналот.
А сепак: независно од демонстративно и трагично во личен план труење, јасно се гледа дека тука станува збор за едно одамна познато и честа појава: Судиите на Хашкиот трибунал изговараат пресудата. Едната страна се чувствува како победник, а другата излегува од неговиот огорченост. Не е важно дали се Хрвати, Срби или Босанци. Србите не престануваат да нагласуваат дека нивните обвинети се осудени на вкупно 1 200 години затвор, кон кои се додаваат и четири доживотни затворски казни. Сега и Хрватска веќе има свој маченик, кој беше подготвен да умре за убедувањата и за својот народ.
Штета е што активностите на Хашкиот трибунал завршува со толку голема медиумска возбуда. Но, ова и не е толку необично.
Уште од самиот почеток многу од земјите на поранешна Југославија не ја одобруваат работата на Трибуналот и го нападнаа. Судиите беа претставени како корумпирани лица и обвинети за непријателство.
Судницата добро ги запамети најчудните настапи на основачот на Српската радикална партија, Воислав Шешељ, како и агресивните испади на поранешниот претседател Слободан Милошевиќ. Тие често ја напуштија просторијата, навредувајќи ги судиите.
Светлината на крајот на тунелот?
Сепак, евиденцијата на МСП за злосторства во поранешна Југославија е позитивна. Веќе скоро 25 години 161 лице е осудено, повеќе од 4.600 сведоци се испрашувани и собрани се над 2.5 милиони документи .
Судот требаше да одговори на безброј високи личности, но и “мали риби”, кои никогаш не верувале дека би можеле да бидат изведени пред лицето на правдата. Трибуналот ги идентификуваше злосторствата во кои ниту едно разумно лице не може да се сомнева. Безброј жртви добија можност да се соочат со своите џелати, без страв дека ќе ги видат во очите.
Трибуналот на ОН за злосторства во поранешна Југославија, исто така, е од голема важност за понатамошниот развој на меѓународното право. За првпат Советот за безбедност на ОН одлучи да ги спроведе принципите на Повелбата на ООН со законски средства, а не со оружје. Затоа германскиот судија Волфганг Шумберг зборуваше за “колосален напредок на патот кон повеќе правда”.
Сето ова води кон нешто друго: народите на поранешна Југославија имаат можност да го преиспитаат минатото и да промовираат помирување. Иако овој потенцијал не е искористен досега – бидејќи (пред сè) политичките елити се приврзуваат кон одржување на поволна слика за непријателот.
Со неговото спектакуларно и добро насочено труење, Слободан Праљак придонесе во овој поглед. И тоа не беше случајно. Но, откако ќе помине возбудата, веројатно е дека ќе биде можно промовирање на мирен соживот и идни перспективи. Ова ќе биде од корист за сите./DW