Собирот во босанскиот Вишеград изгледаше како провокација: десетина мажи се собраа во втората недела од март 2021 година во родниот град на познатиот писател Иво Андриќ да оддадат почит на споменот на руските „доброволци“ кои се бореа на страната на српските чети за време на војната во Босна од 1992 до 1995 година. Полагањето венец беше организирано од руско-српска организација.
Со оглед на бројните злосторства извршени од Србите во Босна, преживеаните од војната сметаа дека овој чин е ново исмевање на споменот на босанските жртви, 26 години по завршувањето на војната. Наместо да им се оддава почит на руските волонтери, треба да се испита нивната вмешаност во воените злосторства, побара женска организација што ги обединува жртвите на војната.
Но, оваа епизода не е единствениот обид да се интервенира на Балканот со руски ракопис: Москва намерно се обидува да го прошири своето влијание таму. Се потпира на хибридни методи, користејќи кревки општества во регионот на Западен Балкан за да се здобијат со земја и да ги поддржат локалните играчи кои намерно ги поткопуваат демократските процеси, анализира ДВ.
Еден стар сон
Во најнестабилната земја во регионот, Босна и Херцеговина, Русија активно ги поддржува Србите и Хрватите, кои се борат да го разнесат мирот. Српскиот претставник во босанското колективно претседателство, Милорад Додик, редовно се заканува дека ќе ги оддели босанските Срби. Пред неколку дена, Додик даде нов предлог: за „мирно распуштање“ на Босна, во кој набљудувачите го читаа ракописот на словенечкиот премиер Јанез Јанша, кој претходно повика на етничко преобликување на Балканот. И познато е дека Јанша одржува и добри односи со Русија. Оттогаш, критиките кон оваа идеја, што може да запали нови конфликти во регионот, не престануваат.
Несомнено е дека дискусијата за исцртување на нови граници на Балканот истура вода во воденицата на оние сили кои, со поддршка на Белград и Москва, сакаат да остварат еден стар сон: да ги обединат сите Срби во заедничка држава. Токму овие идеологии на етнички чисти територии доведоа до крвави војни во поранешна Југославија од 1991 до 1995 година.
Москва има свој прст во фактот дека старите идеологии сега доживуваат таква преродба, бидејќи токму таа ги поддржува екстремистите како Додик. Додека ЕУ со години не успеа да им даде јасна перспектива за членство на земјите во регионот, Москва воопшто не крие дека нејзината цел е деструктивна.
Грешките на ЕУ
Во исто време, Русија ги користи стратешките грешки на ЕУ, која со години се потпираше на апсурдната политика на претпазливост и воздржаност против корумпираните елити на Западен Балкан. На овој начин, Брисел поттикна создавање „стабилократија“ предводени од авторитарни политичари, а одржливите демократски реформи останаа желба.
Со малку исклучоци, земјите од Западен Балкан денес се повеќе Елдорадо за радикални елементи, отколку за трајни врски со Западот. Како резултат, многу демократски настроени играчи повеќе не го гледаат Брисел како стратешки партнер. Јавни личности и активисти за човекови права велат дека се чувствуваат напуштени од ЕУ во борбата против криминалните кланови, што дополнително ја нарушува сликата на Брисел, а пандемијата само го влошува тоа чувство.
„Спутник V“ како спасител во пандемијата
На крај, но не и најважно, лошата политика на ЕУ за вакцинација и дава на Русија шанса да блесне како силен играч. Авторитарниот српски претседател Александар Вучиќ ги користи своите добри контакти со Русија не само за вакцинирање на сопственото население, туку и за да им ја понуди оваа услуга на таканаречените туристи за вакцинација на соседите на Србија. И тоа дава геостратешко значење на руската вакцина „Спутник V“. Но, тоа исто така го демонстрира Вучиќ како лојален партнер во неволја, стрелајќи кон Брисел.
И додека Москва испраќа трупи долж границата со Украина, на Западен Балкан таа користи подмолна тактика. На пример, црногорската влада неодамна предложи промена на законот за државјанство, така што странците кои живеат во земјата можат побрзо да добијат црногорски пасош. Меѓу нив има многу Срби и Руси. Ова ќе доведе до масовни промени во структурата на населението и политичката ориентација на земјата, предупредува аналитичарот Златко Вујовиќ.
Така, прозападното црногорско мнозинство ќе биде елиминирано во еден удар, а антизападните и проруските сили во земјата ќе бидат „легално“ засилени, додаде тој. По масовните протести против овој изборен инженеринг, владата во Подгорица беше принудена привремено да ги замрзне своите планови.
Руски неуспеси
Уште во 2016 година, Москва се обиде да ги постави сите пред свршен чин: со помош на специјален одред командоси, долгогодишниот претседател на земјата и строг поборник за членство во НАТО, Мило Ѓукановиќ, мораше да биде отстранет од власта. Сепак, во заговорот биле вклучени српски и руски тајни служби, а Црна Гора беше прифатена како полноправна членка на НАТО – и покрај активната интервенција на Москва.
Исто така во соседна Северна Македонија, Русија се покажа како деструктивна сила: не е тајна дека ВМРО-ДПМНЕ, партијата на поранешниот премиер Никола Груевски, кој побегна во Унгарија, е блиска до Кремљ. А, фактот што Северна Македонија беше примена во НАТО во март 2020 година е само уште еден пораз за амбициите на Русија на Балканот.
Не случајно проруските сили со сите средства се обидоа да ја ослабнат позицијата на социјалдемократскиот премиер Зоран Заев. Инвестициите во медиумите се користат за ширење на проруска и национална шовинистичка пропаганда. За време на пандемијата на коронавирус кружат лажни вести чија цел е поткопување на довербата во владата на Заев.
И јавните личности кои се залагаат за демократски реформи се загрозени. „Овие кругови имаат интерес да ја поткопаат интеграцијата на земјата во ЕУ“, изјави Џабир Дерала од невладината организација „Цивил“. Нападите врз него неодамна добија нова димензија: неговата организација беше подложена на масовни кибернапади, за кои експертите велат дека доаѓаат директно од Русија.
* Политикологот и новинар Марион Краске од 2015 до 2021 година беше на чело на претставништвото на германската фондација „Хајнрих Бол“ во Сараево, одговорна за земјите од Босна и Херцеговина, Северна Македонија и Албанија.
Фото: Sputnik.