Демократијата не умира, неа ја убиваат луѓето – тоа би бил заклучокот од книгата „Како умре демократијата“ од професорите Стивен Левитски и Даниел Зиблат. Двајцата се професори по политички науки на Харвард и деновиве „Профил“ го објави новото издание на нивната книга во која се занимаваат со мандатот на Доналд Трамп, кој ги брои последните часови во Белата куќа. Иако книгата беше објавена во 2018 година, кога Трамп беше во канцеларија нешто повеќе од една година, се покажа дека голем дел од она што го напишаа во книгата во тоа време, беше точно предвидување.
Левитски и Зиблат беа многу загрижени за начинот на владеење на Доналд Трамп, па дури и тогаш им беше јасно дека владеењето на Трамп ќе биде обележано со авторитарен начин на управување и дека Трамп е далеку од демократ и претседател на една од најслободните земји во светот. Исто како што неодамна коментаторите на Си-Ен-Ен рекоа за немирите на Капитол Хил – „ова се сцени што обично ги известуваме од земји како Азербејџан и Белорусија, а не од Америка“ и со овие зборови потврдија колку Американци биле непријатно изненадени кога сфатиле како ќе изгледа мандатот на Трамп.
Но, Зиблат и Левитски дадоа јасна слика за тоа како да се препознае автократот во што Трамп се претвори или беше цело време, но јавноста го препозна доцна. Како што напишаа, постојат четири многу јасни критериуми според кои може да се идентификува автократ и повеќето ќе ги препознаат сите четири кај Трамп. Тоа се: 1) отфрлање, со збор или дело, на демократските правила на игра и оспорување на победата на победникот, 2) оспорување на легитимноста на противниците, 3) дозволување или поттикнување насилство и 4) покажување наклонетост кон ограничување на граѓанските права на ривалите, вклучувајќи ги и медиумите. Звучи познато?
Што се однесува до второто, без оглед дали Трамп беше автократ и порано или јавноста едноставно не го препозна тоа, Зиблат и Левитски истакнуваат дека не постои систем што може да ги препознае автократите.
Меѓутоа, уште пред да биде избран за претседател, потсетуваат Зиблат и Левитски, Трамп даде индиции за тоа како ќе се одвива целата приказна, а потоа Трамп отворено покажа дека го исполнува „автократскиот критериум број 1“ што го споменавме претходно во текстот. Уште во 2016 година тој даде изјава без преседан дека би можел да одбие да ги прифати резултатите од претседателските избори. За Американците, таа изјава беше навистина нечуена, бидејќи нивото на измама на изборите во САД е многу ниско, и бидејќи локалните и државните власти се одговорни за изборите, практично е невозможно да се спроведе изборна измама на национално ниво. Неговите зборови доведоа до над 40 проценти од Американците и над 70 проценти од републиканците навистина да мислат дека Трамп ќе биде украден на изборите против Хилари Клинтон. Со други зборови, тројца од четворица републиканци веќе не беа сигурни дека живеат во демократски систем во кој се одржуваат слободни избори.
Таа недоверба кон демократскиот систем само се продлабочуваше во текот на целиот негов мандат, Трамп отворено ги осуди своите противници за лаги, но без никакви докази. Но не запре само на тоа. Тој се обиде сè за да забрани објавување книги што го анализираат неговиот мандат, се закани дека ќе ги затвори оние што не се согласуваат со него, ги прогласи медиумите за непријатели на американскиот народ.
Но Трамп не е првиот или единствениот претседател под чие владеење Америка е доведена на работ на пропаѓање на демократските процеси. Неколку претседатели сакаа недемократски начини на управување, вршење притисок врз судовите, Сенатот, Конгресот и другите институции, па затоа Зиблат и Левитски предупредуваат – проблемот на американската демократија нема да запре со заминувањето на Трамп. Тој е само опасен симптом на многу поширок проблем.