Морските алги, толку иритирачки за капачите, всушност се неверојатно важен организам во медитеранскиот екосистем. Исчезнувањето на ливадите со позидонија (Posidonia oceanica), ендемско растение со морски цвет, именувано по грчкиот бог Посејдон, под сидра, бетон и затоплување на морето предизвикува невидлива катастрофа во Јадранското Море.
Други причини за исчезнувањето на позидонија се заматеност на водата поради канализацијата и нарушениот седимент, климатскиот стрес поради затоплувањето и закиселувањето на морето.
Според студиите на UNEP, откако ќе се уништи, ливадата со посидонија може да се регенерира стотици години – или никогаш. Но, и покрај предизвиците, голем број иницијативи покажуваат дека е можно да се забави – па дури и да се врати назад – загубата на посидонија: еден хектар посидонија апсорбира повеќе CO2 годишно отколку 15 хектари амазонска шума. Посидонија ја намалува енергијата на брановите за 40-60 проценти, со што го заштитува брегот од ерозија, пишува Андреа Милат за Хина.
Загуби во Хрватска
Проценките велат дека во последните 30 години, Хрватска изгубила 20-30 проценти од ливадите во најнаселените делови од брегот. ЕУ и УНЕСКО ја класифицираат Посидонија како приоритетно заштитен вид (Директива за живеалишта, Барселонска конвенција).
Но, додека опасноста расте, расте и бројот на решенија – од научни проекти до туристичко образование. Функционалната и климатската вредност на Посидонија далеку ја надминува функцијата на песочните плажи. Еден квадратен метар Посидонија произведува до 20 литри кислород дневно. Нејзините ливади можат да складираат до 83.000 тони CO2 на квадратен километар, додека песочното дно не складира речиси ништо.
Загубата на ливадите води до експоненцијално зголемување на ерозијата и одмивање на песочните плажи. Повеќе од 1000 морски видови ја користат Посидонија за мрестење, раст и засолниште – вклучувајќи комерцијално важни видови како што се орада, групер и сипа.
Невидлива катастрофа
Овој ендемски вид морска трева е клучен за здравјето на Јадранското Море – произведува кислород, складира „син јаглерод“, го штити брегот од ерозија и го поддржува морскиот биодиверзитет. Но, во последните децении, неговите ливади се сериозно уништени: Закотвувањето на бродовите ги искоренува вековните ризоми, на кои им се потребни децении – или повеќе – за да се обноват.
Градежните активности и бетонирањето на брегот (марини, насипи, станбени згради) го уништуваат подводниот животен простор. Климатските промени, зголемувањето на температурата на морето и закиселувањето дополнително ја влошуваат регенерацијата.
Според научниците кои го истражувале подрачјето Дуги оток во јуни 2025 година, посидонијата се повлекла од клучните области каде што била стабилна со децении. Ројтерс, исто така, извести за важноста на овој проект.
Како да се спречи исчезнувањето на посидонијата?
Предлозите за спречување на исчезнувањето на морската трева се движат од забрана за закотвување на бродови, особено јахти и чартери, во строго заштитени подрачја како што е Националниот парк Корнати, до поставување еколошки сидра и бови, кои го штитат морското дно. Ова, на пример, веќе е експериментално спроведено во делови од Телашчица и околу Ластово.
Корнати е една од ретките области каде што систематски се врши мапирање на ливадите и се регулира закотвувањето преку еко-пловци, што директно го намалува физичкото оштетување на ливадите.
Интересен е и проектот BIOPRESSADRIA (2025), кој ги поврзува Хрватска и Црна Гора со цел мапирање на ливадите со посидонија, воведување зонирање и едукација. Се спроведуваат и кампањи за подигање на свеста.
Последниот чекор во заштитата е реставрацијата – иако сè уште е во експериментална фаза, има обиди за трансплантација на посидонија во соработка со научни институции.
Научниците собрани околу проектот Act4Posidonia истакнуваат дека тоа е еден од ретките природни системи што истовремено ги ублажува климатските промени, го штити брегот и го храни рибниот фонд – но е исклучително ранлив.
Ограничувања на постојните пристапи
Иако посидонија е строго заштитен вид според Европската директива за живеалишта и Барселонаската конвенција, следењето и казнувањето на прекршувањата речиси и да не постојат. Локалните самоуправи честопати не ги вклучуваат ливадите со посидонија во своите просторни планови или ги бришат за да овозможат туристички активности.
Едукацијата на чамците за забраните и еко-сидрирањето е сè уште фрагментирана и зависи од волјата на поединечните марини и локалните кампањи. Реставрацијата е финансиски барачка и технички неизвесна и без силна законска рамка, таа останува симболична.
Песочните плажи може да донесат туризам, но посидонија ја зачувува иднината. Ако сакаме да го зачуваме Јадранското Море во ерата на климатските промени, мора да научиме да го цениме она што не можеме да го видиме и она што сè повеќе исчезнува.
Решенијата веќе постојат: правна основа, технологија, мапа на ливади, пилот-проекти, научни тимови. Прашањето останува – дали имаме волја да ги примениме навреме?