Тензиите растат на врвот на светот. Американскиот претседател Доналд Трамп го сака Гренланд, Русија ги модернизира своите воени бази на Арктикот, кинеските мразокршачи отвораат нови морски патишта, а разузнавачките службеници се разоткриваат. Но, како што се загрева битката за едно од најстудените места на земјата, сè покревката безбедносна рамнотежа може да се урива, што доведува до сè поголема трка во вооружување.
За да разберете зошто Арктикот е важен за овие светски сили, мора да го погледнете светот од поинаква перспектива, буквално. Заборавете на рамните карти, погледнете кон Арктикот одозгора, од врвот на светот. Од таа перспектива, јасно е зошто овој регион се смета за клучен и зошто борбата за неговата копно, море и небо се забрзува.
Најбрзиот пат за нуклеарно оружје е преку Северниот Пол
Претседателот Трамп постојано ја изразува својата желба да го контролира Гренланд: „Ни треба Гренланд за национална безбедност. Тие ми го кажуваат тоа долго време“. Прашањето зошто територија со приближно 56.000 жители има толку големо значење се сведува на географијата.
Во Студената војна меѓу САД и Советскиот Сојуз, нуклеарното оружје беше врвен чин на балансирање. А најбрзиот начин оружјето да ги достигне своите цели беше преку Северниот Пол.
На почетокот на Студената војна, САД воспоставија важна база на далечниот север од Гренланд на место наречено Туле, неодамна преименувано во вселенска база Питуфик. Во базата има огромен радар кој како стражар го скенира небото и вселената барајќи сè што доаѓа над врвот на светот.
Студената војна можеби заврши, но важноста на местото не се намали. Тоа сè уште претставува клучен дел од „BMEWS“, американскиот систем за рано предупредување од балистички ракети, пишува Би-Би-Си во својата статија за геополитичките превирања околу Арктикот.
Трамп сака „Златна купола“ во Гренланд
Претседателот Трамп зборуваше за желбата да создаде „Златна купола“ за да ги заштити САД, алудирајќи на „Железната купола“ што помага да се заштити Израел од ракети. Местата за рано предупредување би биле клучни за таков систем, а Гренланд нуди значаен потенцијал како напредна оперативна база за одбрана и напад.
„Гренланд е важна област за Вашингтон, всушност е физичко осигурување за Америка. Не е изненадувачки што отсекогаш се сметала за област за одвраќање“, објаснува д-р Елизабет Бјукенен, поранешен австралиски службеник за одбрана.
Тоа ќе ја загрижи Русија, која долго време се плашеше дека американската технологија за ракетна одбрана може да го поткопа нејзиното одвраќање. Гренланд е сè уште дел од Данска, каде што имаше гнев на почетокот на оваа година поради алчната реторика на Вашингтон.
Русија е најважниот актер во овој регион. Една петтина од нејзината територија се наоѓа во Арктикот и вклучува повеќе од половина од арктичкиот брег. Тоа е земјата што би можела да ја забрза милитаризацијата на Арктикот, но и земјата што би можела да изгуби најмногу од таков развој.
Русија инвестира во Арктикот со години
Додека западните сили во голема мера се повлекоа од регионот, Русија помина години инвестирајќи во Арктикот, надградувајќи ги воздушните бази како Нагурское, која работи уште од Студената војна и сега може да смести големи авиони на далечниот север.
Поголемиот дел од руската флота на нуклеарни подморници се наоѓа на полуостровот Кола. Руските подморници пловат од базите за да се задржат под арктичкиот мраз, подготвени за наредбата за напад врз непријател што Москва го смета за клучен за нејзиниот систем за одвраќање и проекција на моќ.
„Балтикот стана помалку достапен за руските воени операции откако Шведска и Финска се приклучија на НАТО, што значи дека Северната флота станува сè поважна. И постои поголема зависност од нуклеарното одвраќање. И добар дел од нивното нуклеарно оружје е на полуостровот Кола“, изјави во јуни вицеадмиралот Нилс Андреас Стенсенос, шеф на норвешката разузнавачка служба.
Стенсон вели дека Русија го гледа својот интерес во одржувањето на ниските тензии за да избегне понатамошна милитаризација на Арктикот, што дополнително би ја оптоварило руската војска, која останува фокусирана на војната во Украина. Но, зголемувањето на силите на Русија, нејзината желба да демонстрира моќ и обвинувањата дека западните сили го милитаризираат самите Арктик предизвикуваат тревога, а потенцијалот за ескалација е реален.
GIUK-премин како клучна точка за следење на подморници
Обединетото Кралство формално не е арктичка сила, но неговото учество се зголемува, делумно за да се спротивстави на Русија. Една од историските причини за ова е нешто што се нарекува „GIUK“ премин, непозната, но стратешки важна морска област.
За лесно да стигне до Атлантикот, руската Северна флота мора да помине низ преминот, тесна морска област помеѓу Гренланд и Обединетото Кралство, со Исланд во средината.
Во Втората светска војна, неговата важност беше една од причините зошто САД воспоставија воена база во Гренланд. За време на Студената војна и до денес, таа тесна точка останува клучна локација за следење на подморници со сензори на НАТО.
Британскиот министер за надворешни работи, Дејвид Лами, го посети Арктикот кон крајот на мај и најави нов заеднички проект со Исланд за користење на вештачка интелигенција за следење на „непријателските активности“ во регионот. Тоа значи барање руски подморници и бродови.
И покрај големата оддалеченост од регионот и фактот дека нема брег на Арктикот, Кина станува сè поактивна. Ова делумно е поттикнато од топењето на мразот, што отвора можност за нов трговски пат низ Северот.
Поларен пат потенцијално побезбеден од Суецкиот канал
Новиот „Поларен пат на свилата“ ѝ обезбедува на Кина нов бродски пат кој е побрз и потенцијално побезбеден од користењето на Суецкиот канал. Како резултат на тоа, таа се стреми да ја проектира својата моќ. Ова го загрижува Вашингтон, чија глобална конкуренција со Кина сега се шири кон Арктикот.
„Пекинг користеше хибридна стратегија за продлабочување на врските со регионот, преку високо образование, научни мисии, програми за соработка во животната средина, меѓународни договори за рибарство и билатерални стратешки партнерства“, вели д-р Елизабет Бјукенен: „Тоа го нормализира присуството на Кина во арктичката зона и сè повеќе го прави Пекинг посакуван партнер за арктичките држави“.
Пекинг брзо ја прошири својата веќе голема флота од мразокршачи, а Кина и Русија спроведоа заедничка патрола над Беринговото Море покрај брегот на Алјаска. Но, Русија е исто така длабоко загрижена за растечкото влијание на Кина во регионот што го смета за свој двор.
Неодамна протечените документи на руската безбедносна служба, објавени од „Њујорк тајмс“, ја открија загриженоста на Москва дека кинеските разузнавачки оперативци работат на Арктикот користејќи рударски компании и академски истражувања како параван.
Важен регион за разузнавачки активности
Арктикот отсекогаш бил важен регион за собирање разузнавачки информации, првенствено таканаречените сигнали (пресретнување на комуникацијата на други земји од тајни бази во регионот). Но, други форми на разузнавачки активности стануваат сè почести.
Осомничен руски разузнавачки агент, кој се претставува како бразилски академик специјализиран за арктички прашања, беше уапсен во Норвешка во 2022 година. Една загриженост е дека руските разузнавачки служби би можеле да влијаат на локалната политика во арктичките заедници за да поттикнат поделби.
И не се само руските шпиони што ги загрижуваат европските земји. Во последните месеци, САД наводно ги засилија своите активности за собирање разузнавачки информации во Гренланд, кој е дел од НАТО поради неговата поврзаност со Данска. Ова може делумно да биде за да се види дали Русија и Кина тајно се обидуваат да го прошират своето влијание на островот, но извештаите за овие активности предизвикаа бес во Данска.