Компанијата „3М“, хемиски гигант од САД, се согласи да плати 450 милиони долари на американската држава Њу Џерси за долгорочно загадување на животната средина со „вечни хемикалии“, како што популарно се нарекуваат органските супстанции „PFAS“.
Ова е само една во огромната низа судски постапки што се водат поради загадувањето од овие хемикалии. Според моменталните проценки, во светот има над 15.000 вакви процедури.
Компанијата „3М“ постигна спогодба со државата Њу Џерси, која патем е најнапредна во САД во однос на законодавството за „PFAS“ хемикалиите, и со тоа избегна претстојно судење во кое ќе учествуваат и други големи загадувачи – исто така и индустриски гиганти како што се „DuPont“ и „Chemours“.
Спогодбата доаѓа две години откако 3M се согласи да плати една од најголемите штети во историјата на законот за животна средина над 10 милијарди долари на американските власти за вода за контаминација на водата со PFAS хемикалии.
Но, експертите велат дека овие износи се само врвот на ледениот брег само за чистење и заштита на американските води од PFAS се потребни околу 400 милијарди долари. Цената што производителите на хемикалии ќе ја платат за загадувањето со PFAS може да биде поголема од цената што ја плати тутунската индустрија на крајот на 20 век.
Тие не се нарекуваат „вечни“ хемикалии без причина
Причината лежи во природата на „вечните хемикалии“, тие го добиле тој прекар бидејќи се исклучително стабилни. PFAS е скратеница од пер- и полифлуороалкилни супстанции, и тие се вештачки хемикалии базирани на врската помеѓу јаглерод и флуор, што е најсилната ковалентна врска меѓу сите органски молекули.
Оваа стабилност и инертност ги направи овие хемикалии исклучително популарни во индустриите ширум светот, од производството на бои и лакови, преку пластика, средства за чистење, разновидна индустриска опрема… Еден од попознатите примери на „вечни хемикалии“ е политетрафлуороетиленот, т.е. тефлонот.
Сепак, најголемите светски производители со години кријат некои други важни сознанија: дека овие хемикалии лесно се „движат“ низ екосистемите и дека некои од нив можат да имаат штетни ефекти врз здравјето на луѓето.
Не само местата каде што се произведуваат PFAS и каде што се произведува контаминиран отпад се загадени денес тие се насекаде низ светот, а се откриени и на Антарктикот.
Како што напиша д-р Константин Илијевиќ од Хемискиот факултет во Белград во авторскиот текст во 2024 година:
„Досега е веќе докажано дека одредени молекули од оваа група соединенија предизвикуваат дебелина кај децата, имаат влијание врз метаболизмот на холестеролот, се мешаат во имунолошкиот систем во борбата против инфекциите… Поради нивната стабилност, PFAS можат да патуваат илјадници километри на ветерот, дури и до области со недопрена природа.“
Ова значи дека не се загадени само местата каде што се произведуваат PFAS и каде што се произведува контаминиран отпад тие се наоѓаат низ целиот свет денес, а се откриени и на Антарктикот. Во исто време, иако тие не се буквално „вечни“, нивната стабилност значи дека нивното отстранување од околината, природно или со човечка рака, е комплицирано и бавно.