„Да не можам да користам кредитна картичка или да платам на рати, не би можела ништо да купам“, вели Наз Чакар. Би-би-си пренесува дека оваа 26-годишна работничка во фабрика е еден од милионите луѓе во Турција кои живеат од кредитни картички.
Годишната стапка на инфлација во Турција се искачи на 68,5 отсто во март, а сè поголем број луѓе користат кредитни картички за основните потреби како храна и домување.
„Поради високата инфлација, нашите плати ја изгубија вредноста, а куповната моќ ни се намали. Дури и кога ги купуваме најосновните работи, мора двапати да размислиме“, вели Наз.
Минималната месечна плата во Турција е 17.000 лири (524 долари), додека границата на сиромаштија изнесува над 25.000 лири (768 долари), тврдат од ДИСК, еден од најголемите синдикати во земјата.
Посебен товар за луѓето е постојано зголемување на цените на храната.
Турција има највисок раст на цената на храната меѓу членките на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД), со 70 отсто годишно, што е повеќе од десет пати повеќе од просекот на ОЕЦД од 6,7 отсто.
Наз вели дека зголемените цени на киријата се исто така загрижувачки, бидејќи сумата што ја плаќала се удвоила, што ја принудило да се исели.
„Потешко ми е да преживеам отколку што некогаш сум замислувала“, вели таа.
Дури и поранешната гувернерка на Централната банка на Турција, Хафез Гаје Еркан, се пожали дека не може да си дозволи да изнајми стан во Истанбул.
„Не најдовме дом. Тоа е страшно скапо. Се преселивме кај моите родители. Дали е можно Истанбул да станал поскап од Менхетен?“ рече таа во јануари.
Невообичаена економска политика
Во октомври 2022 година, инфлацијата во Турција достигна 86 отсто, што е највисоко ниво во последните 24 години.
Најголем раст е забележан кај цените на транспортот, храната и домувањето.
Независните експерти на групата за истражување на инфлацијата тогаш процениле дека годишната стапка изнесува 186,27 отсто.
Претседателот Реџеп Тајип Ердоган долго време инсистираше на невообичаена економска политика на задржување на каматните стапки ниски за да се поттикне економскиот раст на земјата и покрај високата инфлација.
Во борбата против инфлацијата, повеќето централни банки ги зголемуваат каматните стапки, а во тоа време таа изнесуваше 10,5 отсто во Турција.
Значи, има смисла луѓето да земаат кредити од банки или да користат кредитни картички, бидејќи каматните стапки биле пониски од инфлацијата, што значело дека долгорочно нивниот долг постепено ќе се намалува.
Откако Ердоган беше реизбран за претседател минатата година, неговиот нов економски тим предводен од министерот за финансии Мехмет Шимшек иницираше промена во економската политика.
За да ја спречи инфлацијата, Централната банка во март неочекувано ги зголеми каматните стапки на 50 отсто.
Шимшек неодамна навести можно усвојување на регулативи за кредитните картички, велејќи дека ќе се воведат ограничувања за нивната употреба.
„Богатството не може да се стекне со туѓи пари, заеми или кредитни картички“, рече тој.
Во 2023 година, долгот на кредитните картички порасна за 2,5 пати, надминувајќи еден трилион лири (34 милијарди долари), што е нов рекорд во земјата.
Вкупно 2,5 трилиони лири (72 милијарди долари) се потрошени за кредитни картички за купување храна и оброци во супермаркетите и трговските центри.
Аналитичарите и банкарите очекуваат ограничувањата да бидат воведени наскоро, бидејќи владата веќе некое време навестува за стегање на ременот.
Маѓепсан круг
„Поради подолг период на ниски каматни стапки, луѓето продолжија да повлекуваат готовина од друга картичка или да земаат заеми за да го платат постоечкиот долг на кредитна картичка“, вели Бинхан Елиф Јилмаз, економист.
Тоа укажува на маѓепсан круг во кој луѓето акумулираат повеќе долгови за да ги задоволат своите потреби.
Тој посочува дека монетарната политика остави многу луѓе на цедило, бидејќи цените на храната тројно се зголемија, а должничките оптоварувања се зголемија со неодамнешните зголемувања на каматите.
„Периодот на висока инфлација ги остави домаќинствата и деловните субјекти во долгови и неподготвени“, вели таа, додавајќи дека луѓето претпочитаат да користат кредитни картички бидејќи нудат можност за плаќање на рати без камата.
Таа предупредува дека средната класа во Турција се намалува и ги повикува функционерите да ги поддржат луѓето со ниски приходи преку поправедно распределување на приходите, наместо да наметнуваат ограничувања за користењето на кредитните картички.
„Притисокот се зголемува“
„Се користат кредитни картички затоа што е невозможно да се купат основни работи.
„Тешко е да се најде некој што нема долгови, било во фабриката или во мојата околина“, вели Наз, која е свршена и наскоро ќе се омажи.
Таа вели дека најголемиот дел од нејзиниот сегашен долг на кредитна картичка е од купување нови апарати и дека без кредитна картичка не би можела да си дозволи ништо од ова, бидејќи може да плаќа само на месечни рати.
Мисли дека и покрај повисоките камати, сепак има смисла плаќањето со кредитни картички.
„Знам дека цената на овие производи ќе се зголеми.
„Сите знаат дека ако чекаат да купат одредени работи нивната цена ќе се зголеми“. Затоа се задолжуваат“, објаснува таа.
Но, бидејќи постојано ја користи својата кредитна картичка, таа влезе во маѓепсан круг на плаќање, плаќање рати од нејзината кредитна картичка, а потоа повторно задолжување.
„Секој има долгови за отплата, а како што се зголемуваат каматите, притисокот се зголемува“, вели таа.