Изјавата на американскиот претседател Доналд Трамп дека Володимир Зеленски е подготвен да се откаже од Крим предизвика бура од реакции. Досега, украинскиот претседател постојано нагласуваше дека каков било компромис што би вклучувал губење на територија не е прифатлив, бидејќи тоа би значело кршење на украинскиот устав и признавање на резултатите од руската агресија.
Крим е полуостров чие значење за двете страни и Русија и Украина оди многу подалеку од неговото симболично значење. Тоа е стратешко, воено и емоционално прашање, длабоко вкоренето во историјата и геополитиката на регионот.
Историска позадина: Од царска Русија до независна Украина
Овој полуостров има богата и сложена историја. Бил дом на антички Грци, Скити, Татари и Османлии пред да биде анексиран од Русија во 1783 година под Катерина Велика. Во текот на следните векови, тоа беше клучно за руската експанзија и контрола на Црното Море.
Во Советскиот Сојуз, во 1954 година, Никита Хрушчов, тогашниот лидер на СССР, го предаде Крим од Руската Советска Федеративна Социјалистичка Република на Украина од политички и административни причини. Во тоа време, овој потег имаше симболично значење бидејќи обете републики беа дел од истата држава. Но, со распадот на Советскиот Сојуз во 1991 година, полуостровот стана дел од независна Украина, предизвикувајќи долготрајна фрустрација во Русија.
Што се случи во 2014 година?
Додека Украина беше зафатена од народно востание познато како Евромајдан во 2013 и 2014 година, предизвикано од одбивањето на тогашниот претседател Виктор Јанукович да потпише договор за приклучување кон Европската Унија, следеа масовни протести и, на крајот, неговото бегство од земјата. Додека Украина беше политички дестабилизирана, Русија реагираше. Путин ја искористи можноста и испрати воени сили, кои ги окупираа клучните точки на Крим.
По брз и контроверзен референдум, кој не беше признат од меѓународната заедница, Русија го анектираше во март 2014 година. За Москва, анексијата беше претставена како враќање на „историска руска територија“, додека за Киев тоа беше очигледен чин на агресија. Украина, со поддршка на поголемиот дел од светот, сè уште го смета Крим за своја територија под руска окупација.
Зошто Крим е толку важен за Русија?
– Воена стратешка вредност
Крим е дом на една од најважните руски воени бази – Црноморската флота во Севастопол. Пристапот до топлите мориња е клучна цел на руската политика со векови, а Севастопол токму тоа го обезбедува: пристаниште кое овозможува проекција на моќ во Црното Море и источниот Медитеран, како и на Блискиот Исток и пошироко.
Контролата врз Крим, исто така, ѝ овозможува на Русија да ја држи Украина под постојан воен притисок и да го прошири своето влијание во соседните региони.
– Политичко и идентитетско значење
Овој полуостров зазема важно место во руската национална свест. Пропагандата честопати ја прикажува анексијата како „исправка на историска неправда“ и враќање на „света земја“ во руската државна рамка. За Путин, Крим е симбол на враќањето на руската моќ по трауматските години на распадот на СССР.
– Економски аспекти
Иако Крим не беше економски најразвиениот регион на Украина, неговата енергетска инфраструктура, потенцијалот за туризам и природните ресурси, вклучувајќи ги и потенцијалните наоѓалишта на нафта и гас во подморјето на Црното Море, го прават вреден.
Зошто Крим е важен за Украина?
– Територијален интегритет и меѓународно право
За Украина, губењето на Крим не е само губење на територија. Тоа е фундаментално прашање на суверенитет и правен поредок. Прифаќањето на анексијата би поставило преседан што би ја наградил воената агресија, не само во украински контекст, туку и глобално.
– Економски загуби
Пред анексијата, Крим беше важен за украинскиот туризам и земјоделство, а неговите крајбрежни области обезбедуваа пристап до важни природни ресурси. Губењето на овие приходи имаше силно влијание врз украинската економија.
– Емоционално и политичко значење
За Украинците, тоа не е само географска целина, туку симболизира отпор против руската доминација и правото на саморазвој и избор на сојузи. Предавањето на Крим без борба би се сметало за предавство на народната волја изразена за време на Евромајдан.
Што е следно?
Иако за време на оваа војна, разни аналитичари шпекулираа за можни компромиси, вклучително и замрзнување на конфликтот или делумни територијални отстапки, прашањето за Крим останува меѓу најтешките.
И властите во Кремљ постојано изјавуваат дека нејзиниот статус е затворен – Русија го смета за составен дел од својата територија.