Повеќе од 70.000 луѓе во Украина се пријавени како исчезнати од почетокот на руската агресија врз земјата, а илјадници останки во мртовечниците низ целата земја чекаат идентификација што треба да помогне да се открие кога, каде и како биле убиени, што може да биде од клучно значење за гонење на воените злосторства.
Според официјалните податоци од украинскиот комесар за исчезнати лица, кој работи во рамките на Министерството за внатрешни работи, меѓу 70 до 80 илјади исчезнати се и извештаи за случаи од 2014 година, кога Русија го окупираше, а потоа го анектираше Крим, а кримските Татари беа посебна цел за Русите во тоа време, објаснува Нихад Бранковиќ, заменик-шеф на мисијата на Меѓународната комисија за исчезнати лица (МКИЛ) во Киев, која сега има околу триесет вработени, во интервју за Хина.
„Има огромен број тела кои сè уште не се идентификувани“, вели Бранковиќ, објаснувајќи дека МКИЛ се обидува да им помогне на украинските власти да ги избегнат грешките што другите ги направиле користејќи класични методи за идентификација.
МКИЛ е основана како ад хок тело во 1996 година за да го стимулира пребарувањето на лица пријавени како исчезнати за време на војните во Хрватска, Босна и Херцеговина и Косово, а во 2015 година нејзиното седиште е преместено од Сараево во Хаг откако беше донесена одлука таа да стане постојана меѓународна институција која ќе помага во потрагата по исчезнати лица за време на конфликти и катастрофи низ целиот свет.
Клучно достигнување на МКИЛ беше воспоставувањето систем за идентификација на смртни останки со споредување на примероци од ДНК добиени од коскени останки или крв на живи роднини на жртвите.
Овој метод може да го утврди идентитетот на жртвите со сигурност од 99,95 проценти, а сега е достапна модерна лабораторија за оваа намена, која се наоѓа во Холандија.
Врз основа на искуствата стекнати во Западен Балкан, експертите на МКИЛ учествуваа во идентификацијата на жртвите од терористичкиот напад врз Њујорк, убиените во цунамито во Тајланд во 2004 година, исчезнатите во Либан, Ирак и илјадници жртви на систематско насилство врз деца од индијански племиња во Канада во 19-ти и 20-ти век, кои белата влада се обиде да ги асимилира.
МКИЛ дури е вклучена во обиди да се расветли судбината на околу осум илјади луѓе кои исчезнаа во Албанија за време на владеењето на диктаторот Енвер Хоџа и за кои досега ништо не се знае.
Но, ништо од ова не е споредливо со ситуацијата во Украина, која со години е изложена на руска агресија. Од над 70 илјади луѓе кои беа пријавени како исчезнати таму, досега се пронајдени и идентификувани останките на нешто повеќе од 11 илјади.
Останките на илјадници други чии коски се во вреќи во мртовечници сè уште чекаат обиди за утврдување на нивниот идентитет. Меѓу пријавените, вели Бранковиќ, има „огромен“ број цивили, но повеќето од нив се војници кои загинале во борба или биле ликвидирани откако биле заробени од руската армија, кршејќи ги Женевските конвенции.
„Не можете ни да замислите што може да направи модерното оружје како термобаричните бомби. Овие остатоци се уништуваат до непрепознатливост, честопати се целосно изгорени, и од нив треба да се извади примерок од ДНК“, вели Бранковиќ, објаснувајќи дека од време на време руската страна едноставно испорачува 700 или 900 вреќи со коски без никакви информации што би можеле да помогнат во идентификацијата.
Украинските власти се обидуваат да се справат со овој проблем и покрај ограничените капацитети и фактот дека нивниот систем е исклучително преоптоварен. Полицијата отвора истрага за секој пријавен случај на присилно исчезнување, тие воспоставија база на податоци, а во рамките на структурата на Министерството за внатрешни работи имаат на располагање 19 лаборатории каде што е можно да се споредат примероци од ДНК, додека МКИЛ помага во собирањето на овие примероци од украински бегалци кои живеат во странство.
Бранковиќ истакнува дека, за разлика од ситуацијата во Западен Балкан, важно е во Украина државата да функционира и луѓето таму да си ја работат својата работа најдобро што можат дури и во воени услови, но со моменталниот број на исчезнати лица или собрани останки, ситуацијата е хаотична, што му станува јасно на секој што ќе влезе во мртовечниците.
Украински полициски истражител работи на 800 случаи на исчезнати лица.
Затоа, се опремуваат нови ДНК лаборатории, но нивната работа бара голем број квалификувани луѓе, а има недостаток од нив.
Утврдувањето што точно се случило со исчезнатите, потсетува Бранковиќ, не е исклучиво прашање на човекови права, туку и на кривично право, бидејќи главно станува збор за воени злосторства.
„Утврдувањето на фактите е клучно за идните судски процеси, доколку ги има“, вели Бранковиќ.
Меѓународниот кривичен суд (МКС) со седиште во Рим отвори истрага за воени злосторства во Украина во мај 2022 година, а во 2023 година издаде налози за апсење на рускиот претседател Владимир Путин и руската комесарка за правата на децата Марија Лвова-Белова за нелегална депортација на деца од окупираната украинска територија.
Во 2024 година, украинскиот парламент гласаше за приклучување кон МКС, но Русија не го признава неговиот авторитет.