Иранскиот претседател Ебрахим Раиси загина во неделата во хеликоптерска несреќа во близина на границата меѓу Иран и Азербејџан, а неговата смрт веќе предизвика голем број шпекулации и теории дека можеби не станува збор за несреќа.
Ебрахим Раиси, кој осуди многу луѓе на смрт, владееше со цврста рака, ја доведе земјата на работ на војна со Израел, де факто имаше многу непријатели и се сметаше за можен наследник на ајатолахот, па затоа не е чудно што многумина мислат дека тој всушност бил убиен.
Раиси (63) беше избран за претседател во 2021 година и откако ја презеде функцијата нареди построги закони за моралот, го надгледуваше крвавото задушување на антивладините протести и силно притискаше за нуклеарни преговори со светските сили.
Пред да стане претседател, Раиси имаше различни позиции во судството под врховниот водач на Иран, ајатолахот Али Хамнеи.
Како обвинител, а на крајот на иранско-ирачката војна во 1988 година, тој беше член на комисијата што осуди илјадници политички затвореници на смрт.
Егзекуциите му го донесоа прекарот „Касарот на Техеран“, а потоа беше предмет на санкции од Соединетите држави и осуда од Обединетите нации и меѓународните организации за човекови права.
Од 2006 година до неговата смрт, Раиси беше член на Собранието на експерти, телото кое го назначува и го надгледува Врховниот водач.
Која е разликата помеѓу врховниот лидер и претседателот во Иран
Врховниот водач, познат и како Велајат-е Факих во шиитската исламска теологија, е крајниот владетел во Иран и е одговорен за донесување на сите важни одлуки во врска со државата. Врховниот лидер, позиција воспоставена по Исламската револуција во 1979 година, е исто така шеф на државата и врховен командант.
За позицијата може да се земат предвид само мажи. Според типот на исламскиот закон што се применува во Иран, работата мора да биде доделена на висок шиитски теолог кој мора да биде барем ранг на ајатолах, иако е спорно дали сегашниот врховен водач Али Хамнеи некогаш го достигнал тоа ниво, пишува „Тајм“ магазинот.
Во меѓувреме, претседателот на Иран е шеф на извршната власт на земјата и се избира во внимателно проверен изборен процес на секои четири години. Претседателот ја контролира владата и, во зависност од политичката позадина и силата на личноста, може да изврши големо влијание врз националната политика и економијата.
Кој ќе го наследи Хамнеи?
Хеликоптерската несреќа доаѓа во време на растечко несогласување во Иран поради серија политички, социјални и економски кризи. Иранските свештенички владетели се соочија со меѓународен притисок поради нуклеарната програма на Техеран и неговите продлабочени воени врски со Русија за време на војната во Украина.
Во двојниот политички систем на Иран, поделен меѓу свештеничкиот естаблишмент и владата, 85-годишниот ментор на Раиси Хамнеи, врховен лидер од 1989 година, има моќ да одлучува за сите главни политики.
Во комплицираната и многу непроѕирна политичка структура на Иран, практично нема официјални или јавни простори каде отворено се дискутираат прашањата за смената на Хамнеи. Но, аналитичарите, функционерите и академиците блиски до политичкиот естаблишмент извесно време ги споменуваат Раиси и синот на Хамнеи, Мојтаба како водечки кандидати.
Многумина со години го гледаа Раиси како силен кандидат за наследник на Хамнеи.
Победата на Раиси на внимателно управуваните избори во 2021 година ги стави сите гранки на власта под контрола на тврдокорните, по осум години во кои претседателствуваше прагматичарот Хасан Рохани и преговараше за нуклеарен договор со големите сили, вклучително и Вашингтон.
Сепак, позицијата на Раиси можеби беше поткопана од широко распространетите протести против свештеничкото владеење и неуспехот да се поттикне иранската економија, попречена од западните санкции.
Смртта на Раиси е во корист на синот на ајатолахот
Смртта на Раиси значи дека Мојтаба сега ќе има поголеми шанси да се искачи на највисоката функција. Но, и тоа би било ризично.
Иран има проблем со концептот на наследно владеење, водачите на Исламската револуција од 1979 година жестоко се спротивставија на секој систем што личеше на монархијата што ја соборија.
Популарноста на Мојтаба, исто така, никогаш не била тестирана со оглед на тоа што тој не извршува никаква јавна функција и не е често виден во јавноста. Врховниот лидер мора барем да изгледа дека има автентична поддршка.
Долгата рака на Израел?
Се разбира, многумина во Иран веднаш го вперија прстот кон Израел, главниот непријател на Иран, земјата со која за прв пат за малку ќе влезеше во директна војна.
Израел не е вмешан во смртта на иранскиот претседател Ебрахим Раиси, изјави неименуван израелски функционер за „Ројтерс“.
– Не бевме ние, изјави израелскиот функционер.
Иран му дава поддршка на Хамас, милитантна организација во Палестина, која започна нов конфликт во Израел со терористички напад на 7 октомври.
Израел и претходно беше осомничен за извршување акции на иранска територија и напади врз неговите воени претставници и нуклеарни научници. Сепак, официјален Израел не го признава тоа.