И покрај мешаните сигнали од меѓународното опкружување, економиите на повеќето земји во Централна, Источна и Југоисточна Европа веројатно ќе добијат импулс во текот на 2024 година. Посебно членките на Европската Унија од овој регион покажуваат издржливост, соочени со континуираната економска криза во Германија. Иако главните ризици остануваат, ситуацијата генерално се подобрува, се вели во летната прогноза на Виенскиот институт за меѓународни економски студии (wiiw) за 23 земји во регионот, објавена на почетокот на јули.
„Главниот двигател на растот е ненадејниот скок на реалните плати, што ја поттикнува приватната потрошувачка, дури и ако се заштеди значителен дел од дополнителниот расположлив доход“, објаснува Василиј Астров, економист во Виенскиот институт и главен автор на Летната прогноза. .
Меѓутоа, за членките на ЕУ од регионот, ситуацијата е поинаква во индустрискиот сектор, кој се уште е во рецесија, главно поради длабоката криза во германската индустрија. Вишеградските земји, како Полска, Чешка, Словачка и Унгарија, се особено поврзани со неа, што ги ограничува нивните изгледи за раст.
Виенскиот институт предвидува просечен раст од 2,6 отсто за членките на ЕУ во регионот во 2024 година, со зголемување до три отсто во 2025 година. Тоа значи дека годинава значително ќе ја надмине еврозоната, која речиси ќе стагнира (0,6 отсто раст), додека следната година ќе расте речиси двојно побрзо (наспроти 1,6 отсто).
Полска е лидер на истокот
Словенија и земјите од Вишеград годинава може да очекуваат просечен раст од 2,6 отсто, додека во 2025 година ќе се зголеми на 3,1 отсто.
Полска е лидер во растот меѓу источните членки на ЕУ, и оваа година (3,3 отсто) и следната година (3,6 отсто). Југоисточните членки на ЕУ, како што се Романија и Хрватска, исто така ќе забележат силен раст во 2024 година (и двете по три проценти), поддржан од приливот на средства од фондот за закрепнување на коронавирусот NextGenerationEU и, во случајот со Хрватска, бум во туризмот. Економиите на Западен Балкан годинава ќе се прошират во просек за 3,2 отсто, додека турската економија ќе порасне за 3,4 отсто.
Украина и Русија
Закрепнувањето во Украина, разурната од војна, веројатно ќе забави оваа година со раст од 2,7 отсто, што е за 0,5 процентни поени помалку од пролетните прогнози. Уништувањето на енергетската инфраструктура на Украина со руски воздушни напади ќе тежи многу врз економијата оваа и следната година.
Од друга страна, за Русија има нагорна ревизија од 0,4 процентни поени. Таа земја, која според оценките на Виенскиот институт се повеќе се движи кон воена економија, веројатно годинава ќе расте со слична стапка (3,2 отсто) како лани (3,6 отсто).
Геополитичките ризици остануваат значајни
Геополитичките прашања претставуваат најголеми ризици за реализација на летната прогноза. Победата на Доналд Трамп на претседателските избори во САД може да ја засили трговската војна меѓу САД и Кина, а можеби и да започне конфликт со ЕУ. Ова особено тешко ќе ги погоди малите, отворени економии на Централна и Источна Европа. Дополнително, довербата на инвеститорите во регионот може да биде нарушена доколку Трамп ја доведе во прашање американската безбедносна гаранција за Европа.
Перспективата по француските избори дополнително ги загрижува виенските аналитичари, а оваа загриженост е особено актуелна за Украина. Со оглед на проектираниот буџетски дефицит на Украина од 18 отсто од БДП оваа година, кој најмногу ќе мора да биде покриен со странска финансиска помош, сценариото со потенцијална десничарска влада во Франција се смета за многу проблематично (прогноза пред вториот круг на избори, ед. .) .
Економската перспектива на Украина и онака веќе беше прилично мрачна: иако економијата на земјата порасна за солидни 4,5 проценти во првиот квартал, според официјалните проценки – најмногу благодарение на повторното отворање на црноморската извозна рута – систематското уништување на нејзината енергетска инфраструктура сега е што доведува до редовни прекини на струја низ целата земја. Затоа виенскиот институт ја намали прогнозата за раст за 2024 година за 0,5 процентни поени, на 2,7 отсто.
Руската економија се шири, но се повеќе работи во границите на своите капацитети. Во однос на пролетната прогноза, летната проекција е зголемена за 0,4 процентни поени, на 3,2 отсто. Растот најверојатно ќе биде речиси висок како минатата година (3,6 проценти). Сепак, акутниот недостиг на работна сила и високите каматни стапки ќе ја ограничат на околу 2,5 проценти во наредните години.
Огромните владини трошоци за војна – околу една третина од федералниот буџет или шест проценти од БДП – ја поттикнуваат економијата и имаат корист за многу други сектори. Значителниот недостиг на работна сила, како резултат на мобилизацијата на стотици илјади мажи и емиграцијата, ги зголемува платите и приватната потрошувачка. Градежната индустрија масовно има корист од проширувањето на воената, транспортната и логистичката инфраструктура кон Азија.
Високи плати за војници и надоместок за воените инвалиди и преживеаните членови на семејствата на загинатите пумпаат дополнителни пари во економијата, што доведува до прераспределба од врвот до дното.
Закани од американски санкции
Заканите на САД со санкции против банките во трети земји, како што се Кина, Турција и Обединетите Арапски Емирати, кои досега и помагаа на Русија да ги заобиколи западните санкции, имаат се поголемо влијание. На пример, рускиот увоз на стоки од Кина значително се намали во март и април оваа година.
„Падот е особено драматичен за стоките со двојна употреба, односно производите што можат да се користат и за цивилни и за воени цели, како што се микрочиповите. На крајот ќе се најдат начини да се заобиколат овие санкции, но тие ќе и отежнат и поскапи на Русија набавката на вакви важни високотехнолошки компоненти од Запад“, оценува Василиј Астров.