Поплавите што од четврток до петок зафатија некои делови на Босна и Херцеговина (БиХ) се секако огромна трагедија во која досега се знае дека загинале 20 лица, додека потрагата по исчезнатите се уште трае.
„Главниот виновник за пропаднатата Јабланица, која беше најпогодена од поплавите и која има најмногу жртви, не е самата природна катастрофа, туку дивиот каменолом“, изјави за Данас Авдо Авдиќ, уредник на Istraga.ba.
Куќи исчезнаа
„Штом ќе влезете во тоа село, веднаш гледате дека ситуацијата нема врска со елементарна непогода, бидејќи нешто друго дефинитивно ја предизвикало оваа трагедија, а тоа е каменоломот. Така куќите беа буквално збришани“, вели Авдиќ.
Да имаше порој, објаснува Авдиќ, куќите сигурно ќе беа оштетени од некои предмети што ќе ги предизвикаше поројот, ако имаше одрон, таму ќе ја видиме вегетацијата.
„Да беше само поплава, некои од куќите ќе беа поплавени или оштетени, но куќите немаше да исчезнат“, вели тој. „Куќите овде исчезнаа само благодарение на каменоломот“, додава тој.
Со оглед на тоа што првиот во јавноста кој го обвини каменоломот за хоророт што го погоди ова место во БиХ е токму премиерот на Федерацијата БиХ (ФБиХ) Нермин Никшиќ, прашањето што следеше беше дали надлежните знаеле за каменоломот претходно.
Авдиќ вели дека системот на БиХ е многу комплициран и објаснува:
„Имате поделени надлежности, од општина до локално ниво, кантон, како средно ниво на власт, федерација како повисоко средно ниво на власт и држава. „Секој има свои одговорности во овој поглед и никој од нив не презеде ништо освен кантонална влада која, според моите информации, дала дозвола за истражна работа во 2001 година“, вели Авдиќ.
Како што додава, дозвола за истражни работи „не значи дека имаш дозвола за работа“. Експлоатацијата не е исто што и истражувањето, вели тој.
„Врз основа на таа дозвола за истражување, сопственикот почнал нелегално да ископува камен. Копал одредено време, по што дошла инспекцијата и утврдила дека тоа го прави без решение за концесиската дозвола. Значи, тој немал концесија, немал никакви документи, а тоа бил целосно нелегален каменолом. Тој продолжил да експлоатира, а инспекцијата неколку пати го казнила. По смртта во семејството, бизнисот го презел синот. Официјално престана да работи во 2019 година. Инспекторите велат дека во 2021 година увидот излегол на терен и констатирале дека каменоломот не работи. Меѓутоа, во 2024 година, во август, може да се видат машините, како што покажуваат сателитски снимки“, објаснува Авдиќ.
Така, вели тој, човекот работел во 2024 година.
„Проблемот не е толку во незаконската експлоатација колку што е проблемот што вториот камен што го набавил го обработил во својата каменорезница, а потоа остатоците од тој камен ги однел во каменоломот и таму го фрлил. Всушност, таму го одлагал отпадот од камен. Кога од планината се појавило големо количество вода, тој отпад направил брана, која создала акумулација. Кога се скрши браната, акумулацијата исфрли огромни камења од два-три кубни метри. Сега замислете тие камења да одат околу 25 метри, по планината, по карпата и да уништат се пред себе, тие камења удриле во куќата и ги однеле“, вели Авидиќ.
„Замислете камења од километар или два, забрзувањето и силата што ги добија. Сè што им се наоѓаше на патот беше уништено. Таа лавина од камења успеа да ги турне сите тие куќи под еден мост каде што се создаде нова брана. Тогаш водата што течеше и ја следеше таа лавина се префрли налево. Таму камењата ги уништија куќите, а потоа водата што тие камења ја оттргнаа на левата страна, поради висинската разлика, ја поплави населбата и џамијата. Имате мртви луѓе на тоа место, но повеќето од загинатите се убиени од карпеста лавина“, нагласи Авдиќ.
Поделена јурисдикција
Со оглед на тоа дека доаѓаат предупредувања за нови врнежи кои ќе ја погодат БиХ, Авдиќ предупредува дека има многу други места каде што има каменоломи, диви депонии кои ќе создадат хидроакумулација што може да предизвика штета.
„Повторно не е исто кога се користат камења од два-три кубни метри и кога се користи дрво. „Дрвото може да се пробие низ куќата, но нема да го одземе“, вели Авдиќ.
На прашањето дали властите во БиХ ги мапирале критичните точки каде тоа би можело да се случи и дали презеле нешто за да се запре катастрофата, Авдиќ вели дека во БиХ „никогаш ништо не се мапира затоа што сте ја поделиле јурисдикцијата“.
„На општинско, кантонско, федерално ниво. Никој не се координира меѓу овие власти. Не знаеш кому ќе праќа информации општинската Цивилна заштита (ЦЗ), кому кантоналната ЦЗ… А самата потрага во моментов оди побавно бидејќи нема единствена командна точка. Онаму каде што има кризни ситуации за кои е потребна единствена командна точка, тоа овде го немате. Наместо еден, секој одлучува, а потоа настанува хаос. Затоа имавме погрешни информации за бројот на загинати првиот ден. Тоа е најлошото
Тоа е показател за тоа што е хаос“, посочува Авдиќ.
На терен работат бројни екипи…
Алиса Кудра, новинарка од Радио Коњиќ, за нашиот весник вели дека самиот центар на градот, низ кој тече Неретва, не бил погоден од поплавата, односно дека Неретва не се излеала од коритата.
„Месната заедница Неретвица беше поплавена во нашата општина. Денеска се појавија нови информации за пронаоѓање на уште едно тело на подрачјето на оваа месна заедница, а се работи на негово идентификација, со што на подрачјето на полето Бутуровиќ има вкупно три жртви и се трага по две лица се уште се во тек“, ни вели Кудра.
Кудра укажува дека има повеќе од сто луѓе на теренот кои го пребаруваат теренот.
„Има кучиња трагачи, екипи од Србија, Хрватска, Словенија, Ферелана ЦЗ, Служба за спасување на планина. Бројни екипи работат на терен со градежна опрема. Паралелно се работи на санирање на коловозите за да се овозможи премин до сите места. Целосно е уништена патната комуникација со селата во атарот на оваа месна заедница. Се уште има отсечени села, за жал“, ни вели таа.
Јавниот уставен центар за социјална работа, како што додава, формираше три тима составени од психолози и социјални работници кои ќе помагаат во приемот и тријагот на жителите.
„Денеска се примени и тријагирани 59 семејства од овој крај. Има и семејства кои потекнуваат од Јабланица, бидејќи се наоѓа во близина на градот Коњиќ. Има семејство од областа Бутуровиќ поле, кое брои шест члена. Тие биле сместени во хотел во градот Коњиќ. Другите семејства се сместени кај семејството и пријателите. Некои семејства не сакаа да одат во друго сместување, туку да останат кај блиски роднини или пријатели“, ни раскажува Кудра.
Две лица, додаде, се сместени во установите за социјална заштита Столац и Илиџа во Сараево.
„Две малолетни деца без придружба на нивните родители се сместени кај нивните најблиски роднини во Коњица, додека нивните родители престојувале во селото Добричевиќи. Четири лица, државјани на Хрватска, кои случајно се нашле на подрачјето на Неретвица, биле префрлени во Сараево и синоќа со автобус заминале во Загреб. „Завршена е евиденцијата на уште едно семејство Шевиќ од подрачјето на општина Јабланица – мајката и двете малолетни деца се сместени кај роднини во атарот на градот Коњиќ“, вели Кудра.
Според неа, во приемот и тријажата биле вклучени вкупно 80 лица и на сите лица им била понудена помош во форма на хигиенски и пакети со храна.
Тешко е да се слуша таква животна приказна
Кудра потсетува дека Федералниот хидрометеоролошки завод најави обилни врнежи за вечерва и дека ќе траат до утре до 11 часот.
„Единствено што може да се направи е евакуација на населението. Хеликоптер на вооружените сили е на терен. Оние кои сакаат да одат се евакуирани, но има и такви кои не сакаат да ги напуштат домовите. CZ е таму 24/7“, вели таа.
Кудра ни кажа дека штотуку се вратила од болница каде ја посетиле Лејла Залихиќ од Бутуровиќ поле, која била спасена.
„Госпоѓа Захилиќ, чија куќа ја однесе поројот, некако успеа да доплива до својата ќерка и да ја спаси. Тешко е да се слушне таква животна приказна. Дојдоа соседите и рекоа дека водата влегува во куќата. Се качиле на повисок кат мислејќи дека водата ќе влезе во некој дел од куќата и ќе се повлече. Меѓутоа, по неколку минути целата куќа си заминала, а тие со неа влегле во поројот. За среќа, подоцна во болница дознала дека и нејзиниот сопруг е спасен и запливала на другата страна“, ни раскажува Кудра.
Како што додава, разговарала и со една госпоѓа од Доња Јабланица.
„Нејзиниот сопруг ја спасил неа и нејзината ќерка за неколку минути над куполата на џамијата во Јабланица, која била под вода и камења. Таму ја поминаа ноќта. Таа, нејзината ќерка, свекорот и свекрвата беа четири часа на таа купола. За жал, кога нејзиниот сопруг ги префрлил неа и нејзината ќерка, како и мајка му и татко му во таа купола, тој бил однесен од поројот. „Се уште го бараат неговото тело“, вели Кудра.