Новиот меѓународен аеродром и развојот на луксузниот туризам би можеле да значат крај за една од последните недопрени делти во Европа. Јони Ворпси – од невладината организација “Заштита и зачувување на природната средина во Албанија“ протестираше пред албанскиот парламент кога слушна дека предлог-законот што бил таму да го спречи, поминал. Законот овозможува изградба на мега одморалишта со пет ѕвезди насекаде во земјата – вклучително и заштитени природни области. Овој закон е ноќен кошмар за еколозите.
Неговото одобрување дојде во февруари, три дена откако зетот на Доналд Трамп, Џаред Кушнер, ги објави своите планови за создавање две одморалишта покрај делтата на реката Вјоса, еколошки бесценето мочуриште.
„Беше поразително“, вели Ворпси, проект-менаџер во НВО Заштита и зачувување на природната средина во Албанија (ППНЕА). „Тоа е најголемиот напад врз албанската природа од 90-тите“, додава тој, гледајќи на мрачното поглавје во историјата на неговата нација кога „луѓето не можеа да ја гледаат природата како нешто што треба да се зачува“, пишува Еуроњуз.
Денес, се чини дека Албанија ја призна вредноста на своите природни добра. Повеќе од 21 отсто од вкупната копнена маса на земјата е во мрежа на заштитени подрачја, соопшти Министерството за туризам и животна средина. Таа освои меѓународни пофалби за создавањето на првиот национален парк на дивата река во Европа во Вјоса минатата година, откако се поклони на притисокот од продолжената кампања на активистите.
Но, заштитата не се протегаше до делтата, нешто што ја вознемири ППНЕА бидејќи ова крајбрежно мочуриште е најбиодиверзитетот на водниот пат, дом на далматински пеликани, загрозени водни жаби, фламинго, лажички и желки.
Под струјата на позитивност, еколозите велат дека постои јасна шема на жртвување на природата на развојот, додека владата се обидува да ја реализира својата визија за албанска ривиера.
Во близина каде што Кушнер гледа на развојот – на полуостровот Зврнец и островот Саван – се наоѓа градилиштето за нов аеродром, започнат во 2022 година. Меѓународниот аеродром Валона се гради на работ на 40 километри квадратната лагуна Вјоса-Нарте, клучна станица за птиците преселници која е заштитена 20 години.
Но, владата ги промени границите на овој природен резерват (меѓу другите), што значи дека локацијата на аеродромот падна надвор од заштитеното подрачје и потоа доби градежна дозвола. PPNEA е вклучена во две тековни тужби за овие чекори.
ЕУ (која Албанија има за цел да се приклучи) рече дека аеродромот е во спротивност и со националните закони и со меѓународните конвенции за заштита на биолошката разновидност што Албанија ги ратификуваше. Комитетот на Бернската конвенција изјави за Еуроњуз дека внимателно ја следи ситуацијата, откако неговиот повик за прекин на изградбата беше игнориран.
За еколозите, аеродромот е почеток на лизгава патека.
„Ако почнат да велат дека го градиме аеродромот во заштитени подрачја затоа што тоа е за јавен интерес, тогаш ќе почнат да го прават тоа во сите заштитени подрачја со одморалишта“, вели Ворпси.
Тој тврди дека ознаката за националниот парк на дивата река Вјоса ја користи албанската влада за да се прикаже себеси како заштитници на природата.
Портпаролот на владата за Еуроњуз Грин изјави дека „Проектот на аеродромот не произлегува од ништо; туку, тој се развива во област каде што претходниот аеродром работеше до раните 1970-ти. Оваа локација е надвор од системот на заштитени подрачја и нема влијание врз природните споменици како што се дините на Нарта, шумата Звернец и лагуната на Нарта“.
Измената на албанскиот закон со која се овозможува градба во заштитени подрачја
Според промената на законот на Албанија за заштитени подрачја, Националниот совет за територија може да доделува дозволи за луксузни туристички одморалишта каде било во земјата. Пратениците го поднесоа предлог-законот во ноември, а истиот беше забрзан во февруари, и покрај тоа што ЕУ побара од владата да го прекине гласањето и да го направи процесот потранспарентен. Делегацијата на ЕУ во Албанија – дипломатска мисија која ја води земјата кон интеграција во блокот – рече како одговор дека ќе ја следи примената на новите законски одредби „многу внимателно“.
За Ворпси, тоа не оди ни приближно доволно далеку. Тој го опишува значењето на Законот 21/2024 со многу посилни зборови: „Сфаќаме дека сега работите се сменија засекогаш. Сега ќе бидеме во постојана војна“.
Пред два месеци, албанскиот премиер Еди Рама рече дека инвестицијата на Џеред Кушнер, зет за ќерка на поранешниот американски претседател Доналд Трамп, ќе направи „бисер на туризмот на Медитеранот“ од островот Сазан. Во петокот, Кушнер кажа дека планира да инвестира во Албанија и Србија и објави фотографии од проектите.
На собир на Социјалистичката партија, Рама кажа дека оние кои зборуваат за уништување на заштитени подрачја лажат, бидејќи, како што рече тој, Сазан никогаш не бил заштитено подрачје, освен за војниците на Енвер Хоџа.
„Зетот на поранешниот претседател Доналд Трамп најави иницијатива за инвестирање во Албанија. И оние кои до вчера ни кажуваа дека Црна Гора и Македонија се недостижни примери за директни инвестиции, денеска зборуваат за опасност што го загрозува Сазан да се претвори во бисер на туризмот на Медитеранот. Тие се хистерични околу опасноста од уништување на замислен национален парк, заштитено подрачје што никогаш не било заштитено, освен за војниците на Енвер Хоџа“, кажа Рама.
Онаму каде што се дозволени одморалишта со пет ѕвезди, тој предвидува многу пошироко ширење на инфраструктурата – од автопати и мостови до нови електрани и терени за голф.
Проектите поддржани од Кушнер во албанска природа
Џеред Кушнер служеше како висок советник на Доналд Трамп кога тој беше претседател на САД/AFP
Ворпси не знаеше кој е Кушнер кога првпат слушна за неговите дизајни за Албанија. Но, тој може да ја види атракцијата: „тоа е како километри девствено крајбрежје, што секој инвеститор би бил среќен да го има“.
Фирмата за приватен капитал на Кушнер со седиште во Мајами Affinity Partners е на работ да инвестира во нови туристички случувања долж овој дел од јужна Албанија.