Препознатлив по ислучително острите реакциии во однос на начинот на избор на членови на управни и надзорни одбори, како и висината на нивните надоместоци, Центарот за граѓански комуникации е се уште внимателен во искажувањето конечен став за предложените измени на законот за Јавните претпријатија.Со потемелен став ќе излезат откако ќе го прочитаат текстот на законот, но во меѓувреме не го кријат задоволството поради фактот дека измените се во насока на нивните предлозите за неопходна регулација на постапката за избор на членовите на раководните органи.
Герман Филков, во разговор за Локално.мк вели: „Генерално ќе се стесни просторот за волунтаризам, политичко влијание и поставување несоодветни лица на раководни функции во претпријатијата во целосна државна сопственост чии годишни приходи изнесуваат околу 800 милиони евра’’. Како дополнителене бенефит го посочува и фактот дека намалувањето на бројот на членови ќе ги намали вкупните трошоци за членовите на одборите и што е како што вели уште поважно – „ќе го олесни спроведувањето на процедурите што сега се воведуваат’’.
Можноста изборот на членови да се прави преку јавен оглас според очекувањата на ЦГК треба да стави крај на досегашната пракса наместо стручњаци во областа на работењето на јавното претпријатие, во некои управни одбори да членува на пример раководител на бензинска пумпа, сопственик на златарски дуќан, професор по англиски јазик, политиколог, стоматолог, осигурителни брокери и сл. “Јавниот избор на членови секако е предуслов за ангажирање луѓе врз основа на нивните квалификации, но она што е важно е процесот на избор, по огласот, да биде целосно транспарентен за да се види дали навистина се избрани најдобрите и најсоодветните пријавени кандидати. Исто така, ќе биде важно огласите да бидат што помасовно дистрибуирани и да се мотивираат луѓето да се пријавуваат”, објаснува Филков.
Потсетувајќи на Националната стратегија за спречување на корупцијата 2021-2025 во која е предвидено да се воспостави единствена законска рамка за работењето на ЈП основани од Владата и општините и на АД, односно трговските друштва во сопственост на државата, Филков забележува дека најавените измени не се однесуваат и на АД во државна сопственост. “Тоа што не го гледам во најавените измени е промена и на Законот за трговски друштва со кој, пак, се опфатени акционерските друштва во државна сопственост а каде состојбата и проблемите околу избор на членови на одборите и високите надоместоци се дури полоши. Кога веќе се регулира начинот и постапката на избор во јавните претпријатија, добро е тоа истовремено да се стори и кај акционерските друштва во државна сопственост, односно кај сите државни претпријатија”.
Дали усвојувањето на предлог измените на Законот за Јавни претпријатија е тоа што го баравте и предлагавте? Дали сметате дека со новото решение за избор на членови на раководните органи ќе се намалат слабостите на постоечкиот закон на кои со години укажувавте?
За поцелосен коментар на усвоениот Предлог-закон за измени и дополнување на Законот за јавните претпријатија од страна на Владата, треба да го почекаме текстот на законот. Од она што е засега познато, а според Владиното соопштение од 99 седница, сметам дека измените одат во насока на нашите предлози кои беа засновани врз темелни истражувања на реалната состојба со овие претпријатија, начинот на којшто се избираа луѓето во управните и надзорните обори и воопшто, работењето на овие претпријатија.
Сметам дека со прифатениот предлог – да се регулира постапката за избор на членовите на раководните органи – генерално ќе се стесни просторот за волунтаризам, политичко влијание и поставување несоодветни лица на раководни функции во претпријатијата во целосна државна сопственост чии годишни приходи изнесуваат околу 800 милиони евра.
Очекувате ли намалувањето на бројот на членови на НО и УО да стави крај на можноста за партиско “вдомување”во раководните органи?
Сметам дека можноста за партиско вдомување не е поврзана толку со бројот на членови во овие одбори, колку што произлегува од немањето регулирана постапка за избор на овие членови, непрецизно дефинираните квалификации што треба да ги поседуваат, како и високиот надомест што го земаат во одредени јавни претпријатија. Секако дека намалувањето на бројот на членови ќе ги намали вкупните трошоци за членовите на одборите и уште поважно – ќе го олесни спроведувањето на процедурите што сега се воведуваат. Сето тоа ќе ја подобри ефикасноста на нивното работење.
Дали сметате дека условот за избор на член на Одбор преку јавен оглас ќе донесе луѓе со стручни квалификации на бараните позиции?
Јавниот избор на членови секако е предуслов за ангажирање луѓе врз основа на нивните квалификации, но она што е важно е процесот на избор, по огласот, да биде целосно транспарентен за да се види дали навистина се избрани најдобрите и најсоодветните пријавени кандидати. Исто така, ќе биде важно огласите да бидат што помасовно дистрибуирани и да се мотивираат луѓето да се пријавуваат.
Дали има простор да се очекува дека со намалување на висината на надоместокот за членување во некој од раководните органи ќе се намали атрактивноста на овие позиции?
Да не заборавиме дека станува збор за позиции кои бараат повремен ангажман и кои на еден начин, претставуваат дополнително ангажирање и оттука не сметам дека за нив треба да се добиваат надоместоци кои некогаш се повисоки и од редовните плати на членовите.
Каде во пракса може да се појават слабости во примената на измените од Законот?
Тоа што не го гледам во најавените измени е промена и на Законот за трговски друштва со кој, пак, се опфатени акционерските друштва во државна сопственост а каде состојбата и проблемите околу избор на членови на одборите и високите надоместоци се дури полоши. Кога веќе се регулира начинот и постапката на избор во јавните претпријатија, добро е тоа истовремено да се стори и кај акционерските друштва во државна сопственост, односно кај сите државни претпријатија. Да потсетам дека во Националната стратегија за спречување на корупцијата и судирот на интереси 2021-2025 усвоена од Собранието на РСМ е предвидено да се воспостави единствена законска рамка за работењето на јавните претпријатија основани од Владата и од општините и на акционерските друштва, односно трговските друштва во доминантна сопственост на државата.
Новото законско решение предвидува формирање на Комисија за селекција која ќе го прави изборот на членови.Колку таа реално, ќе биде подложна на нови вид притисоци? Дали таа Комисија ќе биде една за сите ЈП?
Ова е една од измените за кои се потребни повеќе информации и треба да го почекаме текстот на законското решение за да видиме како е замислена оваа комисија. Не верувам дека ќе биде една комисија за сите јавни претпријатија оттаму што секое јавно претпријатие има свој основач, а тоа е Владата или општината. Уште повеќе, секое јавни претпријатие е посебно правно лице, така што е сосема логично комисиите за избор да се формираат на тоа ниво. Но, за да нема притисоци, важно е што подетално да се утврдат постапката за избор и потребните квалификации, што ќе ја сведе работата на тие комисии само на формалност.
Што велат бројките? Колку членувањето во УО и НО досега ја чинеа државата и колкави ќе бидат заштедите кои ќе можат да се очекуваат?
Нашето истражување на оваа тема спроведено во 2019 година покажа дека најголем дел од овие претпријатија го применуваат моделот на плаќање на надоместок за членовите на управните и на надзорните одбори на месечно ниво, а помал дел ги плаќаат членовите по одржана седница на одборот. Висината на надоместокот за членовите на управните одбори на државните претпријатија се движеше од 800 денари по одржана седница до 27.000 денари месечно. Притоа, некаде се одржуваат само по 8 седници годишно, а некои претпријатија имаат и по повеќе од 40 седници годишно. Немаме податок за вкупниот трошок на сите повеќе од 140 државни претпријатија за надомест за членови на одборите, но по одделни претпријатија тој трошок изнесува и до 40 илјади евра годишно. Секако дека со намалување на бројот на членови и со ограничување на надоместоците ќе се намалат и трошоците за оваа намена што е исклучително важно бидејќи голем број државни претпријатија работат со загуби и потребно е порационално да ги трошат парите кои, во крајна линија доаѓаат од граѓаните и фирмите.
Досегашната пракса што покажуваше, колку членовите на раководните органи беа компетентни за надлежностите кои им беа доверени?
Важноста на процесот на избор и именување на членовите на овие раководни органи произлегува од големите надлежности на управниот и на надзорниот одбор. Според Законот за јавни претпријатија, управните одбори ги усвојуваат програмите за работа, донесуваат одлуки за инвестиции, утврдуваат цени за производите и услугите, одлучуваат за прашања за внатрешната организација на претпријатијата, за плати на вработените, ги усвојуваат извештаите за финансиското работење, годишната сметка и извештаите за работењето, одлучуваат за употреба на остварениот профит и покривање на загубите, го избираат и го разрешуваат директорот. Надзорниот одбор за контрола на материјално-финансиското работење задолжително ги прегледува тримесечните извештаи, кои содржат показатели за финансиското работење, годишните сметки и извештајот за работа на јавното претпријатие и по прегледувањето, му дава мислење на управниот одбор. Управниот одбор не може да ги усвои тримесечните извештаи кои содржат показатели за финансиското работење, годишните сметки и извештајот за работењето на јавното претпријатие ако претходно не добие позитивно мислење од надзорниот одбор за контрола. Надзорниот одбор за контрола може да дава одобрение на актите донесени од управниот одбор доколку е тоа утврдено со статутот на јавното претпријатие. Во согласност со Законот за трговски друштва, управниот одбор има најшироки овластувања во управувањето со друштвото, со исклучок на овластувањата коишто изречно им се дадени на собранието и на надзорниот одбор. Надзорниот одбор, пак, ги избира членовите на управниот одбор и врши увид и ги проверува книгите и документите на друштвото, како и имотот, особено благајната на друштвото и хартиите од вредност и стока. од друга страна, наместо стручњаци во областа на работењето на јавното претпријатие, во управните одбори, и тоа на најголемите државни претпријатија, се именувани, меѓу другите, и раководител на бензинска пумпа, сопственик на златарски дуќан, професор по англиски јазик, политиколог, стоматолог, секретари на училиште, педагози, психолози, осигурителни брокери и сл.
К.В.С.