Одлуката на Вселенската патријаршија е доказ за духовната зрелост на МПЦ-ОА и нејзината подготвеност да тргне по патот на црковната независност. Има многу примери во историјата кои покажуваат дека кога локалната црква е подготвена да го преземе овој чекор, Вселенската патријаршија секогаш реагирала позитивно ако, се разбира, нејзината сестра била навистина подготвена да го прими томосот. Еве каде да појасниме дека овие постапки на Фенер значат нешто друго. Со прифаќањето на МПЦ-ОА во заедница, Вселенскиот патријарх се обидува да ја заштити од агресивната политика на Руската православна црква, која се обидува да изврши духовна и културна колонизација на македонскиот национален идентитет, вели во разговор за „Локално“, професорот по политички науки на софискиот универзитет „Свети Климент Охридски“ Искрен Иванов.
Според него, православната црква е семејство кое се состои од сестрински цркви во братска заедница меѓу себе.
-Ова семејство е наднационално, надрасно, надетничко. Секој обид за национализирање на православието се нарекува етнофилетизам и бил осуден во Посланието на источните патријарси како ерес во 1723 година. Бугарија и Македонија делат заедничка црковна историја бидејќи и двајцата се деца на Византија и обајцата преобратени во православие од Константинопол. Статутот на БПЦ ги уредува само внатрешните одредби на канонската територија на БПЦ – Бугарска патријаршија, а бидејќи во православието се е географско, се работи за територијата на Бугарија, констатира Иванов.
Околу пишувањата во одредени бугарски медиуми дека „Скопје забило нож во грбот на Софија“, Иванов вели дека оваа изјава е неодржлива и е резултат на насочена хибридна пропаганда, која во моментов се води против евроатлантската иднина на Бугарија.
-Архиепископија не може да се „украде“, таа му припаѓа на семејството на православието, чија глава е Христос. Меѓутоа, ако треба да дадеме пример за кражба, доволно е да ги погледнеме постапките на Московската патријаршија, која ја нападна територијата на Александриската патријаршија и зазеде голем дел од нејзините парохии, наведува професорот.
Искрен Иванов
За него, признавањето на МПЦ е света должност на БПЦ, но претпоставува дека позицијата ќе биде поделена.
-Цариградското лоби во Синодот ќе го поддржи прифаќањето на МПЦ во заедништво, но русофилите ќе одбијат со образложение дека Цариград нема приоритет да го реши ова прашање. Се плашам дека овие кругови имаат намерен интерес да ги влошат односите меѓу БПЦ и МПЦ-ОА. Веќе имаме реакција од митрополитот Гаврил, кој е познат по своите проруски позиции. Тој исто така беше еден од епископите кои најмногу ја агитираа Бугарија да се воздржи од учество на Сеправославниот собор на островот Крит, потенцира Иванов.
Тој посочува само Цариградската патријаршија има свето право да издава томос за автокефалност.
-Томосот содржи детални упатства за тоа како новата сестринска црква ќе управува со себе и каков ќе биде односот помеѓу неа и Мајката црква во Цариград. Откако МПЦ-ОА ќе го добие томосот, името на нејзиниот поглавар ќе се споменува рамноправно со останатите во диптисите, вели Иванов и додава:
-Давање автокефалност на МПЦ-ОА ќе трае подолго отколку на УПЦ. Клучни се позициите на БПЦ и СПЦ. Проблемот е што и во двете патријаршии руското лоби е многу силно и тешко дека дијалогот ќе вроди со плод. Патријархот Неофит има одлични односи со митрополитот Стефан, но ако сака да излезе од изолацијата на БПЦ, мора да соработува со Цариград за да ги залечи раните од судирот со МПЦ-ОА, објаснува професорот.
Во однос на отворените македонско-бугарски прашања, Иванов потенцира дека не треба да се мешаат политиката и религијата и дека не гледа причиња црковното прашање да се додаде на веќе постоечкиот спор.
-Двете земји наскоро ќе ги премостат разликите и ќе го трасираат патот на Македонија кон ЕУ. Ова прашање мора да се реши посебно, на црковно ниво. Одредени кругови во политичката елита и црковните кругови можеби ќе се обидат да влијаат во оваа насока, но според мене, доколку Цариград реши да издаде томос, секој отпор од БПЦ и СПЦ нема да има смисла, вели Иванов.
Пламен Павлов
Бугарскиот историчар и професор Пламен Павлов во разговор за „Локално“ вели дека одлуката на Цариградската патријаршија е донекаде нејасна.
-Патријархот Вартоломеј и Светиот синод на Патријаршијата ги избегнуваат термините „македонски“ и „архиепископија“, кои дефинитивно имаат политичка конотација. Но, без да стане „адвокат“ на патријархот Вартоломеј, тој одговори на писмото од МПЦ. Со тоа се отвора патот за вистинско признавање на автокефалниот статус на МПЦ. од друга страна, Охридската архиепископија до нејзиното затворање во 1767 година по дефиниција и етнокултурна територија е „… на Охрид и на цела Бугарија…“ . Дали Вселенската патријаршија, која тврди дека се придржува до каноните и традициите, не знае за ова?! Во одлуката нема збор за ова прашање. Уште нешто, архиепископијата, чиј центар од почетокот на XI век е Охрид, не е основана во 1019 година – во расказите на Василиј II експлицитно се вели дека тоа е истата црква што постоела во времето на цар Петар. и цар Самуил. Во 971 година, по византиската окупација на источните бугарски земји, патријархот Дамјан избегал од Велики Преслав и се засолнил во Средец / Софија, привремената престолнина на браќата Комитопули Давид, Мојсеј, Арон и Самуил, кои владееле во име на заробениот цар Борис. II, раскажува тој.
Подоцна патријаршијата, продолжува Павлов, неколку пати го преместувала својот центар, постојано се населила во Охрид.
-Оваа црква е истата онаа која била призната како автономна архиепископија на 4 март 870 година на соборот во Константинопол. Тоа е случај од историска гледна точка. Ако се вратиме на денешницата, ја гледаме непосредната реакција на Московската патријаршија, која пак застанува на страната на Српската патријаршија. Но, кои се таканаречените „права на Српската православна црква“ и дали се тие легитимни? Не, за мене ова е повеќе од спорно – Српската црква насилно ги одвојува епархиите во Вардарска Македонија од Бугарската егзархија! Излегува дека Нојскиот договор и окупацијата на Вардарска Македонија од Србија речиси немаат сила на канон?, прашува Павлов.
Според него, Бугарската патријаршија и МПЦ можат да го разјаснат ова прашање, во име на верниците во нашите две братски земји.
-Искрено се надевам дека таков дијалог ќе започне. Реакциите се полни со емоции, но тоа е разбирливо. Правилно е во Северна Македонија да се признае заедничкото бугарско наследство на нашите две модерни земји – како што е случајот со Романија и Молдавија, Германија и Австрија, а не да се пренесе денешната политика во минатото. Барем засега ставот на БПЦ е умерен. Го повикувам Светиот Синод во Софија, како и Светиот Синод во Скопје, да започнат дијалог во името на нашето заедничко минато, но и на нашата заедничка иднина. И да звучи декларативно, но нема друг начин, оценува Павлов.
Историчарот смета дека најдобро би било МПЦ да добие автокефалност со одлука на сеправославен собор, но не гледа како тоа може да се случи во блиска иднина, особено со реакцијата на Москва за поддршка на Белград.
-Би бил среќен ако Бугарската патријаршија почне да работи за таков собор и ветувачка одлука – прво на билатерално ниво, а и во контактите со другите православни цркви. За мене нема спорни прашања во историјата – нашето минато е заедничко, а такви случаи има и со други земји. Најблиски примери се со Германија и Австрија, Романија и Молдавија, Грција и Кипар… Ова црковно прашаање не треба да се додава бидејќи е веќе присутно во т.н. историски спор, појаснува проф. Павлов.
Тој не очекува политичките разлики да влијаат на религиозните односи меѓу Македонија и Бугарија.
-Бугарија прва го призна суверенитетот на Македонија и секогаш се трудеше да и помогне, и покрај говорот на омраза од другата страна, вклучително на официјално ниво. Бугарските барања не се непријателски чин, ниту пак се шпекулира во Скопје на оваа тема. Што ги спречува македонските Бугари да бидат вклучени во Уставот? Дали тие се помалку важни од претставниците на другите народи вклучени во него? Што спречува смешните и лажни квалификации на адреса на Бугарија и бугарскиот народ да бидат отстранети од македонските учебници? Ние сме најблиските луѓе на оваа планета, не можеме еден без друг… И време е да го разбереме тоа, порачува Павлов.
Н.П.