Во текот на изминатите две години, пандемијата со КОВИД-19 зададе многу предизвици за глобалната сигурност на храната. Денес, она што се случува во Русија и Украина додава уште еден значаен предизвик. Русија и Украина играат значајна улога во глобалното производство и снабдување со храна. Русија е најголемиот извозник на пченица во светот, а Украина е петти по големина. Заедно, тие обезбедуваат 19% од светската понуда на јачмен, 14% од пченица и 4% од пченка, што сочинува повеќе од една третина од светскиот извоз на житни култури. Тие се и водечки добавувачи на семе од репка и сочинуваат 52% од светскиот пазар за извоз на сончогледово масло. Глобалното снабдување со ѓубрива е исто така многу концентрирано, со Русија како главен производител.
Синџирот на снабдување и логистичките прекини кај украинското и руското производство на жито и маслодајни семиња и ограничувањата на рускиот извоз ќе имаат значителни последици по сигурноста на храната. Ова е особено значајно за педесетина земји кои зависат од Русија и Украина за 30% или повеќе од нивната понуда на пченица. Многу од нив се најмалку развиени земји или земји со ниски приходи и со дефицит на храна во Северна Африка, Азија и Блискиот Исток. Многу европски и централноазиски земји се потпираат на Русија за над 50% од снабдувањето со ѓубрива, а недостигот таму може да продолжи до следната година.
Цените на храната, кои веќе се во пораст од втората половина на 2020 година, достигнаа историски максимум во февруари 2022 година поради високата побарувачка, влезните и транспортните трошоци и прекините на пристаништата. Глобалните цени на пченицата и јачменот, на пример, се зголемија за 31% во текот на 2021 година. Цените на маслото од репка и сончогледовото масло се зголемија за повеќе од 60%. Високата побарувачка и нестабилните цени на природниот гас, исто така, ги зголемија трошоците за ѓубрива. На пример, цената на уреата, клучното азотно ѓубриво, се зголеми повеќе од трипати во изминатите 12 месеци.
Интензитетот и времетраењето на конфликтот остануваат неизвесни. Веројатните нарушувања на земјоделските активности на овие два главни извозници на основни производи би можеле сериозно да ја ескалираат несигурноста на храната на глобално ниво, кога меѓународните цени на храната и инпутите се веќе високи и нестабилни. Конфликтот, исто така, може да го ограничи земјоделското производство и куповната моќ во Украина, што ќе доведе до зголемена несигурност на храната на локално ниво.
Идентификувани основни фактори на ризик
Житните култури ќе бидат подготвени за жетва во јуни. Дали земјоделците во Украина ќе можат да ги ожнеат и да ги достават на пазарот не е јасно. Масовното раселување на населението го намали бројот на земјоделски работници. Пристапот до земјоделските полиња би бил отежнат. Исто така, би било ограничено одгледувањето добиток и живина и производството на овошје и зеленчук.
Украинските пристаништа на Црното Море се затворени. Дури и ако инфраструктурата за внатрешен транспорт остане недопрена, превозот на жито по железница би бил невозможен поради недостаток на оперативен железнички систем. Бродовите сè уште можат да транзитираат низ турскиот теснец, критичен трговски центар низ кој поминуваат големо количество пратки на пченица и пченка. Зголемените премии за осигурување за регионот на Црното Море би ги влошиле и онака високите трошоци за превозот, со што се зголемуваат трошоците за увоз на храна. Сè уште е нејасно дали капацитетите за складирање и преработка ќе останат недопрени и со персонал.
Руските пристаништа на Црното Море засега се отворени, а на краток рок не се очекува поголемо нарушување на земјоделското производство. Сепак, финансиските санкции против Русија предизвикаа значителна амортизација која, доколку продолжи, може да ја поткопа продуктивноста и растот и на крајот дополнително да ги зголеми трошоците на земјоделско производство.
Русија е главен играч на глобалниот енергетски пазар, со 18% од светскиот извоз на јаглен, 11% од нафтата и 10% од гасот. Земјоделството бара енергија преку употреба на гориво, гас, електрична енергија, како и ѓубрива, пестициди и лубриканти. Производството на состојки и добиточна храна исто така бара енергија. Тековниот конфликт предизвика пораст на цените на енергијата, со негативни последици врз земјоделскиот сектор.
Пченицата е основна храна за над 35% од светското население, а сегашниот конфликт може да резултира со ненадејно и нагло намалување на извозот на пченица и од Русија и од Украина. Сè уште не е јасно дали другите извозници ќе можат да ја пополнат оваа празнина. Залихите на пченица веќе се при крај во Канада, а извозот од САД, Аргентина и други земји најверојатно ќе биде ограничен бидејќи владата ќе се обиде да ја осигури домашна понуда.
Земјите зависни од увозот на пченица веројатно ќе ги зголемат нивоата, додавајќи дополнителен притисок врз глобалните резерви. Египет, Турција, Бангладеш и Иран се најголемите светски увозници на пченица, кои купуваат повеќе од 60% од својата пченица од Русија и Украина, а сите имаат исклучителен увоз. Либан, Тунис, Јемен, Либија и Пакистан, исто така, во голема мера се потпираат на двете земји за нивното снабдување со пченица. Глобалната трговија со пченка најверојатно ќе се намали поради очекувањата дека загубата од извозот од Украина нема да биде пополнета од други извозници и поради високите цени.
Извозните изгледи за сончогледово масло и други алтернативни масла исто така остануваат неизвесни. Големите увозници на сончогледово масло, вклучувајќи ги Индија, Европската унија, Кина, Иран и Турција, мора да најдат други добавувачи или други растителни масла, кои би можеле да имаат ефект врз маслата од палма, соја и семе од репка, на пример.
Препорачани политики
- Да се одржи глобалната трговија со храна и ѓубрива отворена. Треба да се направат сите напори за да се заштитат производствените и трговските активности потребни за задоволување на домашните и глобалните барања. Синџирите на снабдување треба да продолжат да се движат, што значи заштита на расположливите култури, добитокот, инфраструктурата за преработка на храна и сите логистички системи.
- Да се најдат нови и подиверзифицирани добавувачи на храна. Земјите зависни од увоз на храна од Русија и Украина треба да бараат алтернативни добавувачи за да го апсорбираат шокот. Тие, исто така, треба да се потпрат на постоечките резерви на храна и да го диверзифицираат своето домашно производство за да обезбедат пристап на луѓето до здрава исхрана.
- Да се поддржат ранливите групи, вклучително и внатрешно раселените лица. Владите мора да ги прошират програмите за социјална заштита за да ги заштитат ранливите луѓе. Во Украина, меѓународните организации мора да се вклучат за да помогнат помошта да стигне до луѓето на кои им е потребна. Низ целиот свет, многу повеќе луѓе би биле втурнати во сиромаштија и глад поради конфликтот, и оттука неопходно е да се обезбедат навремени и добро насочени програми за социјална заштита.
- Да се избегнуваат ад хок политики. Пред да донесат какви било мерки за обезбедување на снабдувањето со храна, владите мора да ги разгледаат нивните потенцијални ефекти на меѓународните пазари. Намалувањата на увозните тарифи или употребата на извозни ограничувања би можеле да помогнат да се решат предизвиците за сигурноста на храната во поединечна земја на краток рок, но тие ќе ги зголемат цените на глобалните пазари.
- Да се зајакне пазарната транспарентност и дијалог. Повеќе транспарентност и информации за условите на глобалниот пазар може да им помогнат на владите и инвеститорите да донесат информирани одлуки во услови кога пазарите на земјоделски стоки се нестабилни. Иницијативите како што е Земјоделскиот пазарен информативен систем (AMIS) на Г-20 ја зголемуваат таквата транспарентност преку обезбедување на објективни и навремени проценки на пазарот.
Чу Донгју, генерален директор на Организацијата за храна и земјоделство при Обединетите нации (ФАО)