Генералниот секретар на Обединетите нации, Антонио Гутереш, денеска ги предупреди светските лидери дека неказнивоста, нееднаквоста и неизвесноста создаваат „неодржлив свет“ во кој сè повеќе земји веруваат дека треба да имаат „карта за излегување од затвор без последици“.
– Не можеме вака да продолжиме, рече тој на почетокот на годишната дебата на Генералното собрание меѓу претседатели, премиери, монарси и други лидери.
Посочувајќи на продлабочувањето на геополитичките поделби, војните без крај на повидок, климатските промени и нуклеарното и новите видови оружје, тој рече дека човештвото се приближува до незамисливото – „буре барут кое ризикува да го проголта светот“.
– Во меѓувреме, 2024 година е година кога половина од човештвото оди на гласање, а половина од човештвото е погодено. Стојам пред вас во овие виори убеден во две вистини кои пристигнуваат, рече тој. – Прво, состојбата на нашиот свет е неодржлива, не можеме да продолжиме вака. И второ, предизвиците со кои се соочуваме се решливи, но тоа бара од нас да се увериме дека механизмите за меѓународно решавање проблеми навистина ги решаваат проблемите. Самитот на иднината беше првиот чекор, но ни претстои долг пат. Да се стигне до таму потребно е соочување со три главни двигатели на неодржливоста: свет на неказнивост каде што прекршувањата и злоупотребите се закануваат на самиот темел на меѓународното право и повелбата на ОН.
– Свет на нееднаквост каде неправдите и поплаките се закануваат да ги поткопаат земјите или дури да ги турнат преку работ. И свет на неизвесност каде неуправуваните глобални ризици ја загрозуваат нашата иднина на непознати начини.
Но, шефот на Светската организација истакна дека предизвиците со кои се соочуваме се решливи доколку меѓународната заедница се соочи со неизвесноста на неконтролираните ризици, нееднаквоста што е основа на неправдите и незадоволствата и неказнивоста која ги поткопува меѓународните закони и основните принципи на Обединетите нации.
„Денес, сè поголем број влади и други мислат дека ним им следува ‘карта за излегување од затвор без последици’“, рече тој, алудирајќи на познатата друштвена игра „Монопол“.
Гутереш оцени дека војната во Украина продолжува без знаци на попуштање. – Цивилите ја плаќаат цената на зголемениот број на жртви и уништените животи и заедници. Време е за праведен мир заснован на Повелбата на ОН, на меѓународното право и на резолуциите на ОН, истакна генералниот секретар на ОН.
Газа е непрекинат кошмар што се заканува да го повлече целиот регион со себе, рече Гутереш од ОН. – Не гледајте подалеку од Либан. Сите треба да бидеме вознемирени од ескалацијата. Либан е на работ. Народот на Либан, народот на Израел и луѓето во светот не можат да си дозволат Либан да стане уште една Газа, потенцираше Гутереш.
Да бидеме јасни: Ништо не може да ги оправда одвратните акти на терор извршени од Хамас на 7 октомври или земање заложници, нешто што постојано го осудувам. И ништо не може да го оправда колективното казнување на палестинскиот народ, потенцира Гутереш. – Брзината и обемот на убиствата и уништувањата во Газа не наликуваат на ништо што сум видел во моите години како генерален секретар. Повеќе од 200 од нашите вработени се убиени, многумина заедно со нивните семејства. А сепак, жените и мажите од Обединетите нации продолжуваат да доставуваат хуманитарна помош. Знам дека ми се придружувате во оддавањето посебна почит на УНРВА и на сите хуманитарци во Газа, потенцираше шефот на ОН.
Воедно, тој побара меѓународната заедница мора да се мобилизира за итен прекин на огнот. Итно и безусловно ослободување на заложниците и почеток на неповратен процес кон решението за две држави, рече Гутереш.
– За оние кои продолжуваат и ја минираат таа цел со повеќе населби, повеќе грабежи, повеќе подбуцнување, ги прашувам: Која е алтернативата? Како светот може да прифати една држава во која ќе бидат вклучени голем број Палестинци без никаква слобода, никакви права или достоинство, праша Гутереш.
Состанокот на светските лидери започна под сенката на сè поголемите глобални поделби, големите војни во Газа, Украина и Судан, како и заканата од уште поголем конфликт на поширокиот Блиски Исток.
Гутереш го најави својот говор на „Самитот на иднината“, одржан во неделата, каде што посочи на конфликтите од Блискиот Исток до Украина и Судан, како и на глобалниот безбедносен систем, кој, како што рече, е загрозен од геополитичките поделби, нуклеарните закани и развојот на нови оружја и воени арени. Тој и тогаш посочи на огромните нееднаквости, недостигот на ефикасен глобален систем за одговор на новите и дури егзистенцијалните закани и разорните ефекти од климатските промени.
Инаку, значаен момент на денешното отворање на дебатата на Генералното собрание е веројатното последното значајно појавување на американскиот претседател Џо Бајден на светската сцена, платформа на која тој чекори со децении.
Американската амбасадорка Линда Томас-Гринфилд минатата недела им кажа на новинарите дека фокусот на САД на собранието ќе биде на ставањето крај на чумата од војни, потенцирајќи дека околу две милијарди луѓе живеат во области погодени од конфликти. – Најранливите во светот светот сметаат на нас да постигнеме напредок, да направиме промени, да донесеме надеж за нив, рече таа.
Меѓу другите говорници на отворањето денеска се и претседателот на Бразил, Луис Инасио Лула да Силва, претседателот на Турција, Реџеп Тајип Ердоган, кралот Абдула Втори од Јордан и новиот претседател на Иран, Масуд Пезешкијан.
Иранскиот лидер вчера го обвини Израел дека се обидува да предизвика поширока војна на Блискиот Исток и поставува стапици за да ја вовлече неговата земја во поголем конфликт. Тој посочи на смртоносните експлозии на пејџери, воки-токи и други електронски уреди во Либан минатата недела, за што го обвини Израел, и на атентатот врз политичкиот лидер на Хамас, Исмаил Ханија, во Техеран на 31 јули, неколку часа по инаугурацијата на Пезешкијан.
– Ние не сакаме да се бориме, рече иранскиот претседател. – Израел е тој што сака да ги вовлече сите во војна и да го дестабилизира регионот. Тие нè влечат на место каде што не сакаме да одиме. Инаку, Иран ги поддржува Хамас во Газа и либанските милитанти на Хезболах.
Претседателот на Меѓународниот комитет за спасување, Дејвид Милибанд, потсети дека на конференцијата во Сан Франциско во 1945 година, кога беше основана ОН, тогашниот претседател на САД, Хари Труман, ги повика делегатите да ја отфрлат премисата дека силата ја создава правдата и да ја заменат со „правдата ја создава силата“, која е запишана во Повелбата на ОН.
„Речиси 80 години подоцна, ние сме сведоци на ужасните последици од неуспехот да се смени оваа равенка“, рече Милибанд. „Во контексти како Газа, Судан и Украина, силата создава правда“.
Соочувајќи се со зголемените глобални хуманитарни потреби, неконтролираните конфликти, неублажените климатски промени и растечката екстремна сиромаштија, Милибанд им постави прашање на светските лидери: „Како ќе ги зајакнете, а не ослабите, принципите на Повелбата на ОН за следните 80 години?“
Годишниот состанок на собранието, кој завршува на 30 септември, се одржа по дводневниот Самит за иднината, кој усвои план со цел да ги обедини сè поподелените нации во светот за да се справат со предизвиците на 21 век – од конфликти и климатски промени до вештачка интелигенција и права на жените.
Пактот за иднината, составен на 42 страници, ги повикува лидерите на 193-те членки на ОН да ги претворат ветувањата во вистински акции кои ќе направат разлика во животите на повеќе од осум милијарди луѓе низ светот.
– Тука сме за да го вратиме мултилатерализмот од работ на пропаста, рече Гутереш.
Со усвојувањето на пактот, лидерите ја отклучија вратата, рече тој. „Сега, заедничката судбина е да поминеме низ неа. Тоа бара не само договор, туку акција“.
На минатогодишниот глобален собир на ОН, Украина и нејзиниот претседател Володимир Зеленски беа во центарот на вниманието. Но, како што се приближува првата годишнина од смртоносниот напад на Хамас на јужен Израел на 7 октомври, вниманието сигурно ќе биде насочено кон војната во Газа и ескалацијата на насилството долж израелско-либанската граница, која сега се заканува да се прошири на поширокиот Блиски Исток.
Претседателот на Палестинската управа, Махмуд Абас, треба да говори в четврток наутро, а израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху в четврток попладне.
Зеленски два пати ќе биде во центарот на вниманието. Тој ќе зборува денеска попладне (по локално време) на состанок на високо ниво на Советот за безбедност на ОН, свикан од САД, Франција, Јапонија, Малта, Јужна Кореја и Велика Британија, чии министри за надворешни работи се очекува да присуствуваат. Тој исто така ќе се обрати на Генералното собрание во среда наутро.