Наши стратешки партнери како држава и народ се Соединетите Американски држави и мала држава како Северна Македонија не смее да си дозволи луксуз да не биде дел од една коалиција која се гради и манифестира хуман пристап кон авганистанскиот народ, вели во интервју за „Локално“, универзитетскиот професор д-р Марјан Ѓуровски.
Toj смета дека македонската безбедносно-разузнавачка заедница преку координиран и заеднички пристап и размена на информации од партнерите од земјите членки на НАТО ќе превенира за било каков ризик од загрозување на стабилноста и на безбедноста на државата.
– Досега најмалку во два наврата беа попречени загрозувања на безбедноста на државата токму поради информации добиени од земји партнери во НАТО. По завршување на кризната состојба прогласена по три основи: справување со пандемијата, пожарите и опасноста од нов мигрантски бран, верувам дека врз основа на искуството кое ги покажа јаките и слабите страни ќе го направат пофункционален безбедносниот систем од идни ризици и закани кои наложуваат холистистички пристап и градење на националните капацитети во еден интегрален безбедносен систем, објаснува професорот.
Според Ѓуровски превземањето на Авганистан од Талибанците и повлекувањето на странските воени сили се отвара пандорината кутија на меѓународната (не) безбедност којашто може да претставува потенцијално загрозување на стабилноста, но и поттик за нови геополитички поместувања.
По 20 години, Соединетите држави го напуштија Авганистан, а по само краток период Талибанците ја преземаа власта, која ја изгубија по интервенцијата на Западот по 11/9. Голем број западни аналитичари велат дека повлекувањето на американските војници и преземањето на власта од страна на Талибанците го однесе Авганистан во хаос и ги разоткри погрешните процени на Вашингтон, но како вие гледате на целата ситуација и како случувањата од деновиве ова ќе влијае на меѓународната заедница?
-Според првичните реакции и коментари од превземањето на власта од Талибанците во Авганистан сите беа изненадени, освен само официјален Вашингтон. Од друга страна, немањето отпор е легитимна дилема. Тоа покажа дека авганистанските вооружени сили не се на очекуваното ниво. Имаше многу корупција во вооружените сили, случаи кога поединци се јавуваа во вооружените сили, земаа оружје, потоа ги напуштаа и го продаваа тоа оружје. Дури ,некои локални команданти пријавија одреден број војници дека воопшто немаат финансиски средства.
Од година во година, авганистанските војници поминаа месеци без плата и без потребните резерви за да се одбранат. Во поново време, се чини дека главните градови на провинциите не беа соодветно зајакнати, иако пред 18 месеци беше јасно дека Соединетите држави имаат намера да ги повлечат војниците во рок од една година по Договорот во Доха, што администрацијата на Трамп го склучи со Талибанците во февруари 2020 година. Талибанското напредување се засили во изминатите недели, авганистанските војници беа разочарани и од нивните команданти и политички лидери, кои над 20 години не успеаја да постигнат национална верност. Фрапантно е колку е неспособна авганистанската влада да упати повици до нацијата, додека се урна нејзината одбрана.
Меѓународната заедница вложи огромни напори во авганистанските безбедносни сили во изминатите две децении. Во нивната обука учествуваше и НАТО. Сега оправдано се поставува прашање: За што се бореа тие луѓе што беа во безбедносните сили? Значи, дали требаше да се борат за нешто што е спротивно на нивната традиција, за демократија, човекови права и така натаму, или да се предадат на Талибанците и нивниот политички проект, кој и онака е поблизок до нивната традиција и поглед на светот? Американскиот претседателот Џо Бајден рече дека самите Авганистанци морале да се борат за својата држава, но на крајот сето тоа се распаднало. Немаше отпор, па талибанците дојдоа на власт во Авганистан релативно брзо и лесно.
Авганистан е исто така неуспех на НАТО и на Европската Унија тврдат одредени западни аналитичари. САД и нивните сојузници беа свесни за последиците од повлекувањето на САД. Сепак, сојузниците заминаа што е можно поскоро, како резултат на недостаток на основна опрема и логистички способности. Ако Европејците беа сериозни во врска со стратешката автономија, требаше да го покажат тоа таму. Американската администрација требаше да ги притисне своите сојузници да продолжат да ја штитат јурисдикцијата на владата во Кабул и полека да продолжи со повлекување. Во овој момент е предоцна: единственото нешто што САД можеа да направат е да се обидат преку координирана акција со ЕУ, НАТО или Обединетите нации, да му се помогне на авганистанското население и да преговара за аранжмани со соседните земји за антитерористички и за хуманитарни операции.
Опасноста од тероризам која во 2001 година тргна од Авганистан, барем привремено беше сузбиена. Дали сега, според ваше мислење, земјата може да стане центар за „одгледување“ на терористи и да претставува уште поголема закана за Западните земји?
-Со превземањето на Авганистан од Талибанците и повлекувањето на странските воени сили се отвара пандорината кутија на меѓународната (не)безбедност што може да претставува потенцијално загрозување на стабилноста, но и поттик за нови геополитички поместувања. Реален е стравот дека Авганистан може да стане плодна почва за екстремизам и радикализам. За тоа да се спречи важно е меѓународниот фактор да воспостави дијалог со новата привремена влада на Талибанците.
За општата светска јавност е изненадување што не наидоа Талибанците на отпор од владејачките безбедносни структури. Немаше организација на поконкретен отпор, која доколку постоеше можеби ќе ја поставеше поинаку политичката ситуација во Авганистан. Откако екс претседателот Доналд Трамп за време на својот мандат постигна договор со Талибанците и започна политички процес на преговори за воспоставување нова владина структура во Авганистан, немаше сомнеж како ќе се развива ситуацијата. Соединетите Американски држави потпишаа специјален договор за повлекување со Талибанците, а откако претседателот Бајден го потврди претходниот договор на претседателот Трамп, од Талибанците, како најсилна политичка сила што се противи на сегашниот режим, се очекуваше да ги преземат сите чекори за консолидација на власта на одредени територии.
Треба да се нагласи дека како Талибанците добиваат контрола над Авганистан, така се актуелизира едно од најважните прашања: дали Ал Каеда повторно ќе ја искористи земјата како база за терористички напади, како што беше во ерата пред 11 септември. Талибанците не ја раскинаа целосно врската со Ал Каеда, и покрај огромниот притисок да го сторат тоа. Во исто време, сепак, ризикот за Талибанците од висок удар на Ал Каеда против Соединетите држави е голем, а Талибанците можеби претпочитаат фокусот на Ал Каеда да биде на она што останува од анти-талибанскиот отпор и другите локални непријатели на Пакистан. Исто така, има поттик да ги испровоцира Талибанците да ја задржат Ал Каеда на краток поводник. Самото јадро на Ал Каеда е слабо, и во последните години повеќе се фокусира на регионалните граѓански војни, отколку на меѓународниот тероризам. САД се подготвени да изведат напади врз бази и водачи на Ал Каеда (и придружни на Исламска држава) во Авганистан од блиските земји. Ова ќе биде помалку ефикасно, отколку кога САД би имале присуство во Авганистан, но сепак ќе ги држи терористичките групи надвор од рамнотежа. Агресивното собирање разузнавачки информации и редовните напади врз терористите кои го користат Авганистан како база ќе бидат уште понеопходни со оглед на колапсот на авганистанската влада.
По повлекувањето на Американците и од тамошната амбасада, а одбивањето тоа да го направат претставниците на Русија, Кина и Турција, дали можеби овие три земји ќе го „освојат просторот“ напуштен од САД?
-Авганистан ја наметнува потребата од промени во поставеноста и делувањето на НАТО, зошто сегашниот резултат ја отвара дилемата дали беа бескорисни две децении меѓународно присуство во Авганистан?! Проектот за изградба на нов режим поставен спротивно на традицијата и на културата на одредена област, не може да успее. Тоа не успеа ниту во Ирак, ниту сега во Авганистан. Ова секако ќе влијае на одлуките на долг рок дали ќе се преземаат слични дејствија во иднина. Речиси сум сигурен дека Соединетите Американски држави сериозно ќе размислат дали повторно да преземат акција во иднина за промена на режимот, без оглед кој го предводи.
Самите Талибанци најавија дека ќе комуницираат со светот и дека нема да има кампови за обука на терористи и средства на нивна територија. Бидејќи ова најмногу ги интересира Американците за возврат, ќе се дозволи внатрешно-политичката ситуација во Авганистан да се регулира врз основа на заеднички политички компромис. Мислам дека светот повеќе нема да реагира на кршење на човековите права, односно на сите оние ситуации што не се прифатливи за западниот либерален политички концепт. Додека не станат дестабилизирачки фактор во регионот и извозник на некои нови опасности, на Талибанците ќе им се верува. Целата оваа ситуација е своевиден компромис што беше направен меѓу САД, Талибанците, но и владејачките структури на Авганистан, кои едноставно исчезнаа и ја предадоа земјата на Талибанците. Сосема е јасно дека ова се случи. Очекувањата за владеење на Талибанците можеби не треба да се гледаат целосно негативно, односно да се носат заклучоци врз основа на она што се случуваше претходно. Тие веројатно научија и некои работи, а особено дека некаква соработка со меѓународната заедница може да го обезбеди нивното долгорочно владеење.
Затоа треба да се работи на договори на Кина, Русија, Турција и на Америка. Талибанците ќе видат мал поттик да воспостават мирна транзиција, а уште помалку инклузивен политички поредок, доколку САД не можат да ги убедат Пакистан, Русија и Кина да ја изолираат групата. Фокусот ќе биде на тоа како Вашингтон може да поттикне одговор во тандем со своите сојузници, но исто така е императив Претседателот Бајден да мобилизира одговор во соработка со Исламабад, Москва и Пекинг. Сега треба конечниот чин во Кабул да биде што е можно помирен и да се овозможи евакуација на оние кои се најзагрозени. Клучот за тоа лежи во пакистанската армија. Масовната офанзива на Талибанците се потпира на пакистанската поддршка. Невозможно е да се изолираат Талибанците се додека тие ја уживаат таа поддршка и т.н. светилиште. Проблемот е што САД има мало влијание врз Пакистан. Нуклеарна сила, таа е најблискиот сојузник на Кина, обезбедувајќи копнен пат до Персискиот Залив. Кина веќе сигнализираше дека ќе го поддржи талибанскиот Авганистан. САД се обидуваат без успех да го санкционираат Пакистан со децении. Со текот на времето, постои дополнителна опасност Талибанците да се обидат да го прошират својот налог врз поголем дел од Пакистан. Ако е така, би било тешко да се пропушти иронијата, бидејќи тоа беше обезбедувањето на Пакистан за светилиште на Талибанците толку многу години што му овозможи да води војна. Сега, во модерната верзија на Франкенштајн, можно е Авганистан да стане засолниште за одведување на војната во Пакистан-потенцијално кошмарно сценарио, со оглед на кревкоста на Пакистан, големото население, нуклеарниот арсенал и историјата на војна со Индија.
Деновиве сме сведоци на страотни снимки од Кабул и околината, каде гледаме луѓе кои панично се обидуваат да се качат на некој од авионите и да заминат од земјата. Најголемата дилема за Европа, па и за нас, е дали сега се очекува „река“ бегалци да тргне во овој правец?
-Каков ќе биде Авганистан во иднина зависи дали меѓународниот фактор, односно големите сили ќе имаат заеднички став кон оваа земја. На прашањето каква влада да очекуваме во Авганистан, можеме да заклучиме за природата на тоа правило врз основа на она што беше видено во таа земја од средината на 1990-тите до американската инвазија.
Сигурен сум дека ќе има воспоставување на шеријатско право, порадикално толкување на одредени исламски параметри на светоглед. Ова сигурно ќе воспостави долгорочна стабилност во Авганистан, на веќе видена политичка платформа. Од неодамнешните изјави, ми се чини дека талибанските лидери научија лекција и веројатно нема да ја навредат западната јавност на почетокот преку радикални мерки за кршење на човековите или на женските права. Но, авганистанското општество најверојатно ќе започне да се менува многу скоро во однос на правата утврдени врз западните, либерални вредности.
Сега видовме слики каде луѓето бегаат, затоа што има многу странци. Луѓето во Авганистан можат да проценат што потенцијално може да се случи. Веројатно некои кои работеа за меѓународните сили и прифатија нови форми на живот, се плашат дека би можеле да бидат казнети токму за тоа. Оние кои живееле во Авганистан за време на владеењето на Талибанците проценуваат дека тоа повеќе нема да биде средина во која ќе можат да постојат и затоа сакаат да излезат и да најдат друга можност. Без разлика какво е правилото во Авганистан, тоа сигурно ќе произведе бранови мигранти во иднина. Веќе има голем притисок, но можно е со започнување на порадикални мерки во некои делови или во целиот Авганистан, да започнат нови бранови мигранти.
Не е непознато дека од почетокот на оваа година, кога Американците се повлекоа и кога стана јасно дека вакво нешто може да се случи, бројот на Авганистанци во илегалните мигрантски бранови се зголемува. Ова го покажуваат статистиките и за балканската рута. Ова е нов предизвик со кој ќе се соочат и Европа и западните демократии. Покрај тоа, многу веројатно ќе има хуманитарни кризи во самиот Авганистан, бидејќи има многу распоредени луѓе кои избегаа од Талибанците во Кабул.
Дали треба С.Македонија да се подготви, како и институциите, за големиот бран?
-Научените лекции наложуваат промени кои верувам ќе бидат дел од концептот НАТО 2030. Тоа и кај нас ќе го отвори прашањето за евентуални промени во декларираните сили за учество во мисии од аспект за итна потреба од целосно вооружување и опремување, како и за дефинирање на поставените мисии и задачи, согласно новиот НАТО концепт. За поздравување е брзиот и навремен пристап на Министерството за надворешни работи предвоено од Бујар Османи во лоцирањето, коордирањето и извлекувањето на македонските државјани кои се затекнаа од Авганистан. Имало случаи од други држави, кога наши државјани се нашле во безбедносна закана или со прогласувањето на пандемијата, со месеци поради неажурност да не можеме да ги вратиме дома. Министерот Бујар Османи со својот тим во МНР манифестираше функционален одговор во итни ситуации и кризен менаџмент на македонската дипломатија.
Владата на северната граница има прогласено кризна состојба и за нејзино обезбедување е ангажирана Армијата. Верувам дека македонската безбедносно-разузнавачка заедница преку координиран и заеднички пристап и размена на информации од партнерите од земјите членки на НАТО ќе превенира било каков ризик од загрозување на стабилноста и на безбедноста на државата. Досега најмалку во два наврата беа попречени загрозувања на безбедноста на државата токму поради информации добиени од земји партнери во НАТО. По завршување на кризната состојба прогласена по три основи: справување со пандемијата, пожарите и опасноста од нов мигрантски бран, верувам дека врз основа на искуството кое ги покажа јаките и слабите страни ќе го направат пофункционален безбедносниот систем од идни ризици и закани кои наложуваат холистистички пристап и градење на националните капацитети во еден интегрален безбедносен систем.
Како ја оценувате одлуката на премиерот Заев да помогне и да прифатиме цивилно население од Авганистан? Мицкоски вели дека поголемите и побогатите европски земји треба да дадат први пример, а да не се бара тоа од „сиромашната Македонија“….
-Слободно можеме да заклучиме дека демократскиот свет загуби во Авганистан. Додека Авганистан паѓа во рацете на Талибанците, има лавина на обвинување и директна осуда за настаните. Поранешниот советник за национална безбедност генерал Херберт Рејмонд Мекмастер ги повтори чувствата на многумина, кога изјави дека Авганистан е „проблем на човештвото на модерната граница меѓу варварството и цивилизацијата“ и дека на големите сили им недостасува волја „да продолжат со напорите во интерес на целото човештво“.
Нашата држава е членка на НАТО и ние како дел од Партнерството за мир бевме дел од мисијата во Авганистан врз основа на активирање на членот 5 од Вашингтонскиот договор. Кога сте дел од НАТО клубот имате привилегии, права, седите на масата кога се решаваат проблемите, користите разузнавачки информации, но сега треба да ја споделите и одговорноста колку таа и да биде ризична. Наши стратешки партнери како држава и народ се Соединетите Американски држави и мала држава како Северна Македонија не смее да си дозволи луксуз да не биде дел од една коалиција која се гради и манифестира хуман пристап кон авганистанскиот народ. Светот и меѓународната заедница е во страшна збрка, посветена е на ублажување на заканата од КОВИД-19 и обнова на економијата, но и промовирање на демократијата во нејзината глобална борба против авторитаризмот. Не треба погрешно да ги читаме геополитичките реалности и состојбата во регионот. Нашето друштво со европските западни демократии јасно е дефинирано од 99 проценти политички парламентарни партии во земјата.
Не би сакал да коментирам изјави на политички партии и лидери, сметам дека кога се работи за меѓународната безбедност, интерес на нашите стратешки партнери и со тоа заштита и на националната безбедност, нема простор за политички калкулации и добивање на дневно-политички поени. Во услови кога сме дел од регионот кој е изложен на безбедносен ризик од повратници -странски борци, групи и поединци со изразени дејствувања на екстремизам и на радикализам, сигурно од групите кои би дошле и привремено би престојувале кај нас може да се добијат многу информации за радикалните групи кои имаат поврзаност со опкружувањето на Авганистан и самата нејзина територија. Нема потреба од ширење дезинформации, лажни вести и собирање на политички поенти на оваа тема. Кога се работи за безбедноста и меѓународната соработка сите треба да говориме во еден глас и да бидеме под едно исто знаме.
Б.М.