Во 1944 година, норвешките членови на движењето на отпорот ја дигнаа во воздух фабриката за топови во Конгсберг бидејќи ја користеле окупаторските сили на нацистичка Германија за време на Втората светска војна. Повеќе од осум децении подоцна, таа општина повторно може да стане цел на саботажа и затоа се подготвува за можна војна, пишува „Индипендент“.
Локалните власти ги реактивираа засолништата од времето на Студената војна, инсталираа нов систем за сателитска комуникација и работат со војската на планови за поддршка на распоредувањето на западните трупи во случај на конфликт.
„Лекцијата што ја научивме од Украина е дека сите учествуваа“, рече Од Џон Ресер, службеник за планирање кризи во Конгсберг, забележувајќи дека дури и пиварниците се преориентирале кон производство на молотови коктели, локалните власти ги претвориле училиштата во засолништа, а фабриките за оружје го зголемиле производството.
Во сите нордиски земји, владите ги зголемуваат трошоците за одбрана, ги преиспитуваат безбедносните протоколи и го промовираат концептот на тотална одбрана, стратегија што вклучува вклучување на целото општество во подготовката за потенцијални воени и цивилни кризи.
Додека Москва ја продолжува својата војна во Украина, западните претставници ја обвинуваат Русија за кампања на саботажа, палење и сајбер напади. Низ цела Европа расте загриженоста за тоа дали САД сè уште може да се сметаат за сигурен партнер.
Норвешка ја претстави својата прва стратегија за национална безбедност во мај, велејќи дека земјата се соочува со најсериозната безбедносна ситуација од Втората светска војна. „По една деценија мир“, се наведува во документот, „Норвешка и Европа влегоа во нова ера“.
„Она што се случува во Украина денес мора да биде повик за будење за сите нас. Мораме да ја зајакнеме нашата одбрана за да спречиме нешто такво да ни се случи“, изјави норвешкиот премиер Јонас Гар Сторе за Асошиејтед Прес.
Во јануари, Норвешка објави дека повторно ќе ја воведе обврската за изградба на засолништа во новите згради, практика што беше суспендирана во 1998 година.
Шведска, кратко по рускиот напад врз Украина во 2022 година, го назначи првиот министер за цивилна одбрана. Жителите на таа земја на возраст меѓу 16 и 70 години се должни, во случај на војна или закана од војна, да служат во војска или да помогнат во обезбедувањето итни и јавни услуги како што се спасување, гаснење пожари, здравствена заштита и слично.
Финска, чиј систем за цивилна одбрана се смета за еден од најдобрите во Европа, има засолништа кои можат да сместат дури 86 проценти од населението. Во Хелсинки постои јавно засолниште за 6.000 луѓе и е опремено да издржи нуклеарен напад, со кревети и тоалети скриени зад безбедносни врати, а сега се користи како подземно лизгалиште за хокеј.
Норвешка и другите нордиски земји им советуваат на граѓаните да обезбедат залихи од храна и вода најмалку седум дена. „Како би преживеале вие и вашето семејство ако струјата снема подолго време? Што ако вода снема?“, се истакнува во норвешкиот водич за подготвеност за вонредни состојби.
АП разговараше со 11 жители на Конгсберг од кои повеќето имаат некои залихи, иако малкумина го исполнуваат препорачаниот седумдневен праг. Двајца рекоа дека може да трае подолго. „Русија е многу блиску до Норвешка и никогаш не знаете што може да се случи. Подобро би била подготвена отколку неподготвена“, рече Катина Баке, вработена во продавница за спортска опрема.
Заедницата како поддршка за армијата
Иако норвешките власти не очекуваат непосреден конфликт, Конгсберг би можел да стане стратешки важен во случај на војна во северна Европа.
Оваа општина, која се наоѓа 85 километри југозападно од Осло и со околу 27.000 жители, е седиште на Конгсберг Групен, производител на високопрецизно оружје кое се користи и во Украина. Компанијата отвори нова фабрика во 2024 година и го зголеми производството на напредни ракети што ги користат многу европски земји.
Во случај на конфликт, градот би можел да послужи и како база за распоредување на сојузничките сили. Во мај, локалните власти затоа се состанаа со војската за да разработат логистичка и медицинска поддршка за воените единици.
„Доколку нашите сојузници дојдат во Норвешка, за обука, борбени операции или транзит, целата заедница ќе има значајна улога во обезбедувањето поддршка“, рече Ресер.
Во подготовка за најлошите сценарија, локалните власти не ги игнорираат пореалните закани како што се пандемии, екстремни временски услови и прекини на електричната енергија, како оној што ги погоди Шпанија и Португалија во април.
Електрична енергија и податоци
Иако не секогаш толку проактивно, властите во Конгсберг станаа посвесни за ризиците по поплавата во 2007 година и вежбата во 2016 година што симулираше четиридневен прекин на електричната енергија. Беше спроведена законски пропишана проценка на ризикот, беа идентификувани повеќе од 30 ранливи точки, а потоа започнаа специфични инвестиции во системи за кризни ситуации.
Беа купени помошни агрегати за градското собрание, болниците и домовите за стари лица и сателитски системи за итни повици. Во случај на сајбер напад, локалните здравствени власти редовно, еднаш неделно, печатат и архивираат клучни податоци за пациентите.
Се соочија и со технички тешкотии, првите сателитски телефони, набавени во 2017 година, работеа само од локацијата на локалните гробишта, што се покажа како непрактично за време на зимските температури што паѓаат до -20 °C. Вториот комуникациски систем беше прогласен за неисправен во ноември минатата година, кратко откако Доналд Трамп беше реизбран за претседател на САД.
Поради неизвесноста за тоа какви последици би можело да има враќањето на Трамп за Норвешка, локалните власти одлучија да ги користат услугите на домашен, норвешки провајдер на сателитски комуникации, сакајќи да обезбедат „национална контрола“ во итни случаи, истакна Ресер.
„Клучна разлика во нордискиот модел на отпорност е тоа што им дава овластување на локалните власти самостојно да донесуваат одлуки“, рече Марта Тернбул, директорка на Европскиот центар за извонредност за борба против хибридни закани во Хелсинки.
За разлика од другите системи, во нордиските земји армијата не е таа што дистрибуира шишиња вода во кризни ситуации, но се подразбира дека локалните власти, граѓаните и компаниите ќе соработуваат и ќе обезбедат помош.
Според Метју Редхед, експерт за национална безбедност од Кралскиот институт за обединети услуги во Лондон, Европејците мора да разберат дека заканата од Москва може да оди многу подлабоко од земјите што граничат со Русија.
„Заканата расте“, потврди норвешкиот министер за одбрана Торе О. Сандвик, предупредувајќи дека енергетските системи, подморските интернет кабли и водоводната инфраструктура би можеле да станат цели. „Саботажата стана закана што денес ја сфаќаме посериозно од кога било досега од Втората светска војна“, рече Ивен Тведт, главен службеник за безбедност во Конгсберг Групен.
Зборувајќи за сомнителни инциденти, тој наведе обид за уништување на мотор за борбен авион во 2024 година, присуство на беспилотни летала во ограничени зони и обиди за пробивање на периметарот на фабриката.
Иако мотивите не можат секогаш да се разјаснат, тие може да бидат поврзани случаи, независни инциденти или непромислена акција на „некое дете со беспилотно летало“, бројот на сомнителни настани покажува дека саботажата е реална закана, според Тведт.
„Руските активности во Европа сè повеќе потсетуваат на подготовки за војна“, рече Тведт, додавајќи дека во земјите далеку од Русија, постои опасност локалните власти да бидат помалку подготвени затоа што „не веруваме дека ќе бидеме на првата линија“.