И покрај реформите и подобрувањата, иднината на пензиските системи во Европската Унија останува неизвесна. Големите разлики во нивоата на пензиите меѓу земјите-членки и значителната родова нееднаквост ја потврдуваат потребата од подлабоко структурно прилагодување. Пензиите се главен извор на приход за повеќето постари лица во Европа. Според податоците на OECD (Pensions at a Glance 2023), во многу европски земји јавните трансфери, вклучувајќи ги државните пензии и другите социјални бенефиции, сочинуваат повеќе од 70 проценти од вкупниот бруто приход на лицата над 65 години, а во некои земји овој удел надминува 80 проценти.
Сепак, износот на овој приход значително варира помеѓу земјите. Според податоците на Евростат, просечната годишна потрошувачка за старосни пензии по корисник во ЕУ изнесувала 16.138 евра во 2022 година, или околу 1.345 евра месечно. Зад овој просек лежи изразена географска и економска нерамнотежа.
Највисоки и најниски пензии
Во Европската Унија, најниските просечни годишни пензии се забележани во Бугарија (3.611 евра), додека највисоките се исплаќаат во Луксембург (31.385 евра). Кога во анализата се вклучени земјите од Европската асоцијација за слободна трговија (ЕФТА) и земјите кандидати за ЕУ, опсегот е уште поизразен – од 1.648 евра во Албанија до 35.959 евра во Исланд.
Норвешка и Данска, исто така, го надминуваат прагот од 30.000 евра по корисник годишно, додека Шведска (22.436 евра) и Финска (21.085 евра) се далеку над просекот на ЕУ. Овие земји се карактеризираат со долгорочно стабилно финансирање на пензиските системи, со високи стапки на вработеност и поголем удел на придонесите во БДП.
Јужна Европа пред Истокот
Италија, Франција, Шпанија и Германија, како најголеми економии на ЕУ, сè уште се над просекот на Унијата кога станува збор за пензиите. Италија води со 19.589 евра, додека Германија има најниска просечна пензија во таа група (17.926 евра).
Од друга страна, земјите од Југоисточна Европа и кандидатите за членство се на дното. Покрај Албанија, најниски пензии се регистрирани во Турција (2.942 евра), Босна и Херцеговина (3.041 евра), Србија (3.486 евра), Црна Гора (3.962 евра), Словачка (4.753 евра) и Хрватска (4.940 евра).
Кога ќе ги погледнете месечните плаќања, можете да ја видите бедата што ја претрпуваат многу пензионери на југот на Европа и на Балканот. Просечната месечна исплата во Албанија е само 137 евра, во Турција 245 евра, во Босна и Херцеговина 253 евра, во Србија 291 евро, во Црна Гора 330 евра, во Словачка 396 евра и во Хрватска 412 евра.
Куповната моќ ги ублажува разликите
Номиналните разлики во пензиите делумно се намалуваат кога се земаат предвид разликите во трошоците за живот, односно кога податоците се изразуваат во стандарди на куповна моќ (PPS). Така, односот помеѓу највисоките и најниските пензии во ЕУ се намалува од 8,8:1 во номинални вредности на 3,5:1 во PPS. Највисок просечен износ во PPS е забележан во Австрија (21.162 PPS), додека најнискиот е во Словачка (5.978 PPS). Кога се вклучени земјите кои не се членки на ЕУ, Албанија е повторно на дното со 3.019 PPS, додека Турција, со 8.128 PPS, надминува неколку членки на ЕУ.
Во 2022 година, номинален пад на просечните пензии е забележан само во три земји – Турција, Ирска и Грција, и во опсег од помалку од 5 проценти. Во Турција, падот е резултат на силна девалвација на националната валута. Спротивно на тоа, Бугарија имаше најголемо зголемување (33%), по што следува Чешка (16%). Двоцифрен раст е забележан и во Латвија, Литванија, Црна Гора и Романија, делумно како резултат на пензиските реформи, делумно како одговор на инфлацијата.
Според Извештајот за адекватност на пензиите за 2024 година, подготвен од Европската комисија и Комитетот за социјална заштита, стапките на замена на пензиите – односот помеѓу пензијата и претходните заработки – ќе продолжат да се намалуваат во наредните децении. Ова го зголемува ризикот идните генерации пензионери да не можат да го одржат својот сегашен животен стандард. Веќе денес, повеќе од 20% од луѓето над 65 години во ЕУ, или околу 18,5 милиони луѓе, се изложени на ризик од сиромаштија или социјална исклученост. Овој број расте поради комбинација од демографски трендови и зголемена релативна сиромаштија.
Жените со 26% пониски пензии
Родовиот јаз во пензиите е особено загрижувачки. Во просек, жените добиваат 26,1% пониски пензии од мажите, а 5,3% од жените над 65 години воопшто немаат право на пензија. Овој јаз произлегува од неколку фактори: пониски плати за време на работниот век, прекини во кариерата поради грижа за деца или стари лица и поголем удел на жени на несигурни и со скратено работно време работни места.
Иднината не изгледа особено светла или оптимистична за Европа. ЕУ се соочува со комбинација од демографско стареење, промени во структурата на пазарот на трудот и фискални предизвици кои сè повеќе ја оптоваруваат одржливоста на пензиските системи. Без дополнителни структурни промени, прашањето за адекватноста и праведноста на пензиите ќе остане клучно политичко, економско и социјално прашање во наредните децении.