Лош тајминг. За првиот човек на Македонската берза Иван Штериев почетокот на оданочување на капиталните добивки од хартии на вредност има погрешна временска рамка. Контекстот станува особено јасен ако се имааат предвид условите на влошена берзанска динамика, прометот и ценовните движења какви што беа минатата година. Во оваа насока е и потсетувањето дека 60% од куповниот промет го креираат физичките лица па оттаму и неговата проекција дека се очекува оданочувањето на капиталните добивки да предизвика негативни импликации на страната на побаруваката.
Јануарскиот промет и берзанска динамика засега се навистина доста скромни и во еден дел ова се должи и на овие промени во фискалниот третман на вложувањето во хартии од вредност. Дополнително, инвестирањето на берза повторно добива понеповолен даночен третман во однос на вложувањето во банкарски депозити. Тоа не е развојно добро за пазарот. вели во интервју за Локално, Иван Штериев.
Според неговите оценки, 2021 г. останува најдобрата берзанска година во последната деценија, а во однос на која вкупниот промет на македонската берза во 2022 година е за 42 % помал. Најголем пад од 60% е регистриран кај блок трансакциите а десетте најтргувани акции учествувале со 94 % во прометот. Доколку се разгледуваат компаниите од МБИ10 индексот, топ 3 индустрии по остварена добивка се угостителството со раст на добивката од 143%, а потоа следи фармацијата и банкарството. “Макпетрол како компанија која се занимава во трговија со нафтени деривати бележи пад на добивката од 21% (согласно консолидирани податоци), додека ОКТА бележи раст на добивката за 81%. Витаминка Прилеп, како претставник на прехранбената индустрија, заклучно со септември 2022 година, реализирала помала добивка на годишно ниво за 7%, додека добивката на Европа Скопје е намалена за 25%.’’, вели Штериев.
2023-та според него ќе биде година на големи предвици не само задради новиот понеповолен даночен амбиент за инвестирање како во делот на оданочување на капиталните добивки така и од аспект на најавениот данок на екстра профит. Во фокус ќе бидат компаниите кои имаат потенцијал да излезат на берзата, а во обид да се збогати понудата ќе се воведат и странски финансиски инструменти.
Во Вашето интервју за Локално на почетокот од 2021 година и во екот на пандемијата, искажавте очекувања дека не очекуваат возбудливи берзански движења под влијание на актуелните медицински, економски и политички фактори. Во меѓувреме, во изминативе две години Македонската берза постигна одлични резултати, па оттаму и прашањето дали зад подвлечената црта стојат само позитивни импресии?
2021 година за Македонска берза беше рекордна година – според многу параметри најдобра во последната деценија. Стравот од Covid-19 попушти и луѓето научија да кохабитираат со вирусот, државите вбризгаа нова ликвидност во економиите и преку монетарните и преку фискалните канали, инвеститорите насекаде помислија дека настанатиот пандемиски шок е надминат, а во меѓувреме креираната инфлација транзиторна. Но, во 2022 година економските движења, а со тоа и состојбите на глобалните, регионалните и локалните берзи, дополнително се искомплицираа. Нарушените синџири за снабдување не се стабилизираа. Напротив. Цените на многу производи и услуги продолжија да растат, а енергетската криза којашто започна уште во 2021 година се интензивираше. Војната во Украина сето ова го стави во „ворп“ брзина. Оттука, главните светски берзански индекси годинава доживеа сериозни падови, S&P 500 – 19%, Dow Jones Industrial Average -9%, NASDAQ -33%, DAX -12% итн.
Што се однесува до македонскиот пазар на хартии од вредност ценовните нивоа во 2022 година, мерени преку главниот берзански индекс МБИ10, забележаа минус од околу 8%. Тоа е генерално помала корекција во однос на најголемите светски берзи, а споредено со регионот, Словенија е минус 17%, а Хрватска и Бугарија се со помал пад, од околу 5%. Другите помали берзи во земјите на т.н. Западен Балкан се дури во плус – што ја покажува нивната некорелираност со развиените пазари. Во 2022 година е остварен вкупен промет од околу 121 милиони евра, од кои на акции истргувани во БЕСТ системот отпаѓаат некои 67 милиони евра. Годинава, споредено со лани, вкупниот промет е намален за значајни 42%. Сепак, ако го споредуваме само акцискиот промет во БЕСТ системот, годишното намалување е помали 23%. Ова, како и остварената ценовна перформанса, ако имаме предвид што се ни донесе 2022 година, воопшто не е лошо. Дополнителната анализа на структурата на прометот покажува дека најголемиот пад е забележан кај блок трансакциите (вредносно намалување од повеќе од 60% на годишно ниво), но очекувано е кога има толку неизвесности, поголеми сопственички поместувања во компаниите да не бидат присутни. Неделава го објавивме на нашиот веб сајт „Годишниот билтен на Македонска берза“ и сите заинтересирани можат да ги разгледаат и подетално да ги проанализираат објавените статистички податоци и показатели за берзанската 2022 година.
Алкалоид и Комерцијална банка имаат традиционално највисока ликвидност на берзата, односно се најтргуваните акции. Можни ли се некои поместувања на ова поле, односно препознавате ли доволно силен капацитет во други, нови компании?
Обичните акции издадени од Комерцијална банка и Алкалоид и во 2022 година се повторно двете најтргувани хартии од вредност на нашата берза, при што акциите на Комерцијална банка учествуаат со 43% во прометот со акции од редовно тргување (31,7 милиони евра), додека Алкалоид со 28% (13,9 милиони евра). Десетте најтргувани акции учествуаат со 94 % во прометот од редовно тргување со акции (тргување во БЕСТ системот). Заблуда е дека кај други мали и средни берзи во Европа има многу повеќе ликвидни акции од кај нас. Ситуацијата и во регионот и пошироко, со исклучок на неколкуте најголеми берзи како оние во Германија, Франција или В.Британија, е слична со нашата. Статистиките на Европската федерација на берзи (FESE), со години покажуваат дека концентрацијата на топ 10 најтргувани акции во прометот на повеќето берзи, членки на оваа Федерација, е помеѓу 70 и 90%.
Секако, за дополнителен развој на пазарот треба да има нови инструменти. Ова сите го знаеме и го зборуваме подолго време наназад. Причини зошто нема нови емисии на акции и ИПО има многу и се познати, а за порадикални промени очигледно, настрана од ангажманот на берзите, треба време и поширока општествена акција. Сите берзи во нашиот регион на разни начини со години се обидуваат да придонесат за развој на примарниот пазар на хартии од вредност, но мора да се потенцира дека отсуствува вистински интерес на компаниите коишто сеуште ги преферираат другите начини на финансирање. За ова придонесува и окружувањето на добро капитализирани деловни банки коишто можат лесно да ја финансираат секоја успешна или перспективна компанија.
Останува проблемот што и покрај ваквите ценовни перформанси странските портфолио-инвеститори учествуваат со многу ниско учество во куповниот промет. Што според Вас треба да се превземе за да се запре овој тренд кој започна по големата светска финансиска криза од 2008 година?
Странските портфолио инвеститори учествуваат со неполни 6% во куповниот промет на Берзата во 2022 година. Тргувањето со хартии од вредност првенствено се заснова на македонски инвеститори. Домашните правни лица креирале околу 36% од куповните трансакции изразено преку нивната вредност, а физичките лица дури околу 58%. Историски гледано, во годините кога имавме поголем удел на странски инвеститори во прометот, за време на големиот бум 2005-2007 година, најмногу инвеститори доаѓаа од Хрватска и Словенија. Интересно е што од земјите во нашето непосредно соседство, како Грција или Бугарија, никогаш немало позначаен прилив на портфолио инвеститори. Во овој контекст, се надеваме дека процесот на сопственичко поврзување со Загрепската берза (којашто е сега најголем подинечен акционер во Македонска берза со 30%) ќе резултира со враќање на хрватските инвеститори на македонскиот пазар и/или со привлекување на други странски инвеститори преку продажните канали на хрватските брокери и фондови. Се разбира, привлекувањето странски инвеститори на нашиот пазар и ставањето на македонските хартии од вредност на нивните радари е процес. Но, тоа ќе биде приоритет на двете сопственички поврзани берзи, не само како декларативна заложба, туку поради конкретен заеднички деловен интерес. Во овој контекст годинава планираме организација на еден голем настан овде во Скопје, македонско-хрватски инвестициско берзански форум преку којшто ќе направиме обид да го интензивираме овој важен процес.
Тргувањето на берзите и глобално и регионално се одвива во доста сложени околности, пред се поради последиците од војната во Украина. Ако тргнеме од тоа дека регионалните пазари не се имуни на неизвесноста, логично се наметнува дилемата како Македонска берза се соочува со предизвиците од овој тип?
Почетокот на војната во Украина на крајот на февруари минатата година беше многу силен удар за сите берзи во форма на значителна надолна корекција на цените. Војните, економски гледано, првенствено значат неизвесност, а повеќето проекции и перцепции стануваат негативни. Како што веќе спомнавме и претходно – оваа војна беше само последна алка во синџирот на негативни настани во последните три години што силно ги афектираа економските текови и берзански движења насекаде. Последователно, берзите влегоа во период на голема неизвесност, со силно осцилирачки ценовни движења, односно во период во кој очигледно се менуваат парадигмите што важеа со години наназад. Денес во светот е поверојатно да се случи нешто за коешто претходно се мислеше дека веќе не е можно. Политички, како на пример, војна во Европа, враќање на нуклеарните закани, мултиполарен антагонизам, енергетска геополитика, стимулирана емиграција, а економски – висока инфлација, раст на каматни стапки, ползечки и/или негативни стапки на развој, трговски војни, протекционизам и демисија на глобализацијата. Оттука, т.н. пазарен сентимент на берзите е нестабилен и подложен на лесни и брзи промени, а целокупното окружување е исклучително кревко и непредвидливо. Сите берзи, вклучително и нашата, поради сето ова функционираат и ќе функционираат во динамична и турбулентна околина. Останува сите заедно да видиме дали 2023 година ќе донесе некое разведрување и позитивни трендови или можеби ќе бидеме сведоци на дополнителна конфузија.
Како глобалните геополитички проблеми предизвикани од војната во Украина се одразија врз домашните акции од некои од најпогодените сектори – нафтената, прехранбената индустрија. Кои од нив останаа имуни, па дури можеби ги подобрија резултатите во работењето?
Најдобро е да ги сочекаме резултатите на котираните компании на Македонска берза за Q4, односно за цела 2022 година, што треба да се објават до крајот на февруари. Согласно објавените резултати заклучно со третиот квартал годинава, 72 компании од вкупно 91 котирана компанија оствариле вкупна добивка од околу 20 милиони евра, што пак преставува намалување за 2,5% во однос на истиот период минатата година.
Доколку се разгледуваат компаниите од МБИ10 индексот, топ 3 индустрии по остварена добивка се угостителството со раст на добивката од 143%, фармацијата со 19% пораст и банкарството со 13% пораст на добивката. Во врска со вашето прашање, Макпетрол како компанија која се занимава во трговија со нафтени деривати бележи пад на добивката од 21% (согласно консолидирани податоци), додека ОКТА бележи раст на добивката за 81%. Витаминка Прилеп, како претставник на прехранбената индустрија, заклучно со септември 2022 година, реализирала помала добивка на годишно ниво за 7%, додека добивката на Европа Скопје е намалена за 25%.
Следната година ќе се оданочуваат капиталните добивки од продажба на хартии од вредност и удели од инвестициски фондови, а кои ќе се отуѓат во рок до две години од стекнувањето. Што ќе значи ова во пракса за инвеститорите и генерално за краткорочните и долгорочните вложувања?
Како Македонска берза имавме јасен став околу ова прашање – тајмингот да се отпочне со оданочување на капиталните добивки од тргувањето со хартии од вредност на домашниот пазар беше неповолен. Во 2022 година берзанската динамика се влоши и како промет и како ценовни движења. Физичките лица креираат речиси 60% од куповниот промет и оданочувањето на капиталните добивки со сигурност ќе предизвика одредени негативни импликации на страната на побарувачката. Јануарскиот промет и берзанска динамика засега се навистина доста скромни и во еден дел ова се должи и на овие промени во фискалниот третман на вложувањето во хартии од вредност. Дополнително, инвестирањето на берза повторно добива понеповолен даночен третман во однос на вложувањето во банкарски депозити. Тоа не е развојно добро за пазарот. Од друга страна, мора да истакнеме дека во јавната расправа околу оданочувањето на капиталните добивки надлежните институции беа максимално отворени за предлозите на пазарните институции и учесници при што во новата даночна регулатива се воведоа определени решенија што се добри солуции во поглед на фреквенцијата и начинот на пријавување на овој данок, дистинкцијата помеѓу краткорочни и долгорочни капитални добивки и опфатот и динамиката на примена.
Какви се пазарните перспективи и во која насока се движат развојните планови на Македонска берза за следната година? Што не очекува во 2023 година?
Нашиот дополнителен развој треба примарно да произлезе од нови финансиски инструменти што ќе се воведат на пазарот и преку привлекување на нови инвеститори. Оттука, за 2023 година планираме нови активности во делот на анимирање на компании кои имаат потенцијал за излез на берза, пред се во соработка со стопанските комори, но и преку воспоставување на други партнерства. Воедно, ќе се обидеме да ја збогатиме понудата на Берзата и со воведување на определени странски финансиски инструменти. Определени нормативни можности за ова, на наша иницијатива, веќе се создадени и поддржани од Комисијата за хартии од вредност. Како што веќе објаснивме, ќе работиме и на конкретни проекти за раздвижување на пазарот преку привлекување на странски инвеститори врз основа на реализираното сопственичкото поврзување со Загрепска берза и отворање на нови проекти поддржани од Европската банка за обнова и развој (ЕБРД).
Од друга страна, треба да се има предвид дека 2023 објективно ќе биде година со навистина големи предизвици. Да наброиме само некои: нов понеповолен даночен амбиент за инвестирање – како во делот на оданочување на капиталните добивки, така и од аспект на најавениот данок на екстра профит; порестриктивна монетарна политика – како во делот на политиката на каматните стапки, така и во нормативната пресија за одржување на повисока капитална адекватност на банките (коишто како котирани компании се главниот адут на нашиот пазар); засилена конкуренција од класичните банкарски депозити во услови на растечки камати и од лесно достапните, подиверсифицирани и поликвидни странски пазари; имплементација на европските директиви во домашното законодавство за хартии од вредност и потребата од прилагодување на истото од страна на сите пазарни учесници и институции.
К.В.С.