Кога мислиме на природата, повеќето од нас прво ја поврзуваат со чист воздух, црцорење на птици, бујно зеленило насекаде околу нас и, се разбира, здрав живот. Сепак, самата природа крие бројни опасности, од кои многу не сме ни свесни, особено кога станува збор за растителниот свет. Гледаме прекрасен цвет, сакаме да го помирисаме. Гледаме привлечни лисја, сакаме да ги допреме. Гледаме примамливи бобинки, сакаме да ги пробаме.
За жал, некои од растенијата што ги среќаваме во природата можат да бидат многу опасни. Сепак, иако тие имаат лоша репутација и не треба да стапиме во контакт со нив, доколку не ги познаваме добро, тие всушност не се толку лоши во одредени околности.
Ви ја пренесуваме приказната за четири, можеби најозлогласени, растенија кои содржат лекови за многу сериозни болести.
Буника
Буника (hyoscyamus niger) е растение кое расте во умерени региони на Европа, Африка и Азија. На нашите простори, може да се најде во обраснати полиња и напуштени куќи, и расте покрај патишта и огради, и може да порасне од 25 до 100 см. Во зависност од видот, цветовите можат да бидат бели, жолти или кафеави, додека листовите се влакнести, елипсовидни, со карактеристични матно зелени нијанси.
Целото растение, а особено неговиот корен, е богато со алкалоиди како што се хиосиамин, атропин и скополамин, кои имаат токсичен ефект врз луѓето и животните. Ако се проголта, може да предизвика халуцинации, конфузија, хистерија, проширени зеници, немир, црвенило на кожата, палпитации, грчеви во мускулите, повраќање, треска, нарушувања на меморијата и во поголеми дози, делириум, кома или прекин на дишењето.
Од памтивек, билкарите, иако со голема претпазливост, користеле напивки од буника и чаеви во комбинација со други билки за лекување на низа состојби. Денес, атропинот се користи во офталмологијата за проширени зеници, како и за третман на забавен ритам на срцето и бројни клинички испитувања на лекови врз основа на буника во третманот на воспалителни процеси во телото, Паркинсонова болест, ревматизам, морска болест, но исто така и неговиот потенцијален аналгетски ефект.
Тутун
Тутун (nicotiana tabacum) е растение кое потекнува од Мексико и други делови на Централна Америка, а се шири низ целата планета во последните пет века. Тоа е најкултивирана непрехранбена билка, а најмногу плантажи со тутун денес може да се најдат во Турција, Русија и Индија. Главната активна состојка во лисјата на ова растение е адиктивниот алкалоид никотин, кој им пречи на намерите на многу пушачи да се ослободат од пушењето.
Сепак, иако употребата на никотин во никој случај не се препорачува за чувствителни групи луѓе како што се луѓе со кардиоваскуларни потешкотии, оние кои имаат висок крвен притисок или дијабетес – докажано е дека самиот никотин не е причина за таканаречените „болести на пушењето“. Она што навистина им штети на пушачите се токсичните материи што се ослободуваат со горење тутун. Чадот од класична цигара (а со тоа и белите дробови на пушачот и воздухот околу него) содржи катран, јаглерод моноксид, формалдехид, кадмиум, никел, арсен, бензопирен и многу други канцерогени хемикалии.
Од друга страна, никотинот сè повеќе наоѓа свое место во лекувањето на многу болести. Во тек се клинички студии кои ги испитуваат придобивките од никотинот во третманот на Паркинсонова болест, деменција, хиперкинетичко нарушување на дефицит на внимание (АДХД), депресија, улцеративен колитис, инфекции на горниот респираторен тракт, па дури и некои малигни заболувања. Што се однесува до пушачите, им се предлага да бидат информирани за помалку штетните начини на консумирање никотин без пушење цигара. Дел од решението може да бидат помалку штетни алтернативи, како што се уредите кои загреваат тутун или електронски цигари. Но, за да бидете сигурни дека навистина е помалку штетна алтернатива на класичната цигара, важно е да се одлучите за докажани производи базирани на наука.
Лудобилје (Црна буника)
Лудобилје (Atropa belladonna), позната кај нас како црна буника, е тревно растение кое припаѓа на истото семејство растенија како доматите, компирите и модриот патлиџан. Може да се најде на речиси сите континенти – од Европа, Западна Азија до Северна Африка, а денес може да се види и во некои делови на САД и Канада. Тоа е повеќегодишно растение со светло-виолетови цветови, од кои подоцна се појавуваат карактеристичните зелени бобинки, кои кога ќе стасаат стануваат црно-сини.
Сепак, за разлика од претходно споменатиот зеленчук, црната буника не се користи во исхраната поради екстремно токсичните лисја и плодови кои содржат специфични отровни (тропски) алкалоиди кои предизвикуваат делириум и халуцинации.
Иако растението има отровни лисја, најголемата концентрација на токсични материи се наоѓа во зрелите бобинки, кои личат на боровинки и имаат сладок вкус. Ако се јаде, може да предизвика компликации во бременоста, кардиоваскуларни и гастроинтестинални заболувања, халуцинации, делириум, парализа, долгорочни тешкотии со помнењето и учењето и други проблеми, па дури и ако дојде во контакт со кожата, предизвикува иритација.
Сепак, црната буника може да се најде во многу препарати кои третираат настинки, а се користи за лекување на некои невролошки проблеми, болести на очите и цревата, се наоѓа во лекови за третман на чиреви, грчеви во мускулите и матката, епилепсија и како анестетик, а во мали дози се користат во лекови кои спречуваат вегетативни контракции на масни мускули.
Рицинусово масло
Рицинус (ricinus communis) е растение кое од Источна Африка се рашири низ целиот свет и, поради бујните лисја, кои во текот на годината ја менуваат бојата од светло зелена во црвеникава и кафеавата боја се одгледува во многу тропски области како украсно растение. Сите делови на растението, а особено неговите семиња, содржат исклучително отровна супстанца рицин, а според некои наводи, тоа е најсмртоносното растение во светот. Ако се проголта, тоа доведува до незапирливо повраќање, крвава дијареја, болки во стомакот и грчеви на целото тело.
Од друга страна, рицинусовото масло кое се добива од истите семиња, има многу широка улога во козметичката индустрија (особено во производите за нега на кожата и косата), но исто така и во медицината, во третманот на долгорочен запек. Исто така, рицинусовото масло е дел од некои лекови против габи, чиреви, симптоми на суво око, како и при третман на пациенти со карцином, ХИВ и пациенти кои се на имуносупресивна терапија.