Во последните месеци, европските полициски служби уапсија десетици малолетници под сомнение за планирање терористички напади врз концертни сали, трговски центри и верски објекти. Вознемирувачки е фактот што дел од уапсените се на возраст од само 14 години. Еден таков случај е девојче од Црна Гора, уапсено во Австрија во мај минатата година. Таа, според австриските власти, планирала напад врз „неверници“, а во нејзиниот дом биле пронајдени секира, нож и материјали поврзани со Исламската држава.
Во февруари, исто така во Австрија, бил уапсен друг 14-годишник под сомнение дека планирал напад врз железничка станица. Само неколку месеци претходно, концертите на познатата пејачка Тејлор Свифт во Виена беа откажани откако тројца млади мажи, на возраст меѓу 17 и 19 години, беа уапсени. Според проценките на ЦИА, нивниот план можел да има катастрофални последици и да предизвика стотици жртви.
Интернетот – фабрика за екстремизам
Сè повеќе млади луѓе се приклучуваат на онлајн заедници кои шират екстремистички идеи, насилство и теории на заговор. Додека во САД долго време фокусот е ставен на насилството во училиштата, во Европа главната закана стануваат млади лица поврзани со исламистички и десничарски екстремистички групи.
„Гледаме алармантен тренд – сè помлади лица се радикализираат и активно се вклучуваат во подготовки за насилни напади“, предупредува Томас Ренард од Меѓународниот центар за борба против тероризмот во Хаг.
Најчесто, овие млади луѓе се радикализираат преку интернет. За разлика од порано, кога радикализацијата можела да трае со месеци или години, денес целиот процес може да се случи за само неколку недели. Алгоритмите на социјалните мрежи, како TikTok, YouTube и апликациите за пораки, често несвесно ги водат младите кон екстремистичка содржина.
„Она што некогаш го правеа харизматичните регрутери, денес го прави вештачката интелигенција – побрзо и на поголем број луѓе“, вели Џулија Ебнер, експерт за онлајн радикализација од Универзитетот во Оксфорд.
Влијанието на војната во Газа
Војната во Газа, која започна во октомври 2023 година, исто така одигра значајна улога во зголемената радикализација. Професорот Питер Нојман од Кингс колеџ во Лондон изјави дека две третини од уапсените исламистички екстремисти во Европа во првите осум месеци по почетокот на конфликтот биле тинејџери.
Но, радикализацијата не доаѓа само од исламските кругови. Во Белгија, на пример, 14-годишно момче со неонацистички ставови беше уапсено во јануари поради планирање напад врз џамија. Една третина од сите терористички случаи во Белгија од 2022 година наваму вклучуваат малолетници. Во Обединетото Кралство, речиси секој петти осомничен за тероризам е дете или тинејџер.
Радикални ставови без јасна идеологија
Една од новите закани што ги загрижува безбедносните служби е појавата на таканаречени „идеолошки хибриди“ – млади луѓе кои истовремено прифаќаат и крајнодесничарски и џихадистички ставови. Тие користат сличен јазик, симболи и повици на насилство, без јасна припадност кон одредена група.
Типичен пример за тоа е 19-годишниот чеченски бегалец Абдул Керим Гадаев, кој во Белгија отворено изразувал желба да го повтори нападот од концертната сала „Батаклан“ во Париз во 2015 година, каде беа убиени 90 луѓе. Тој беше уапсен заедно со уште три малолетници. Во неговиот телефон биле пронајдени слики од брутални злосторства и планови за нови напади.
На судењето, Гадаев тврдеше дека не сфатил оти прави нешто лошо. Експертите го опишуваат како „екстремист од генерацијата Z“ – осамен млад човек кој преку интернет станал жртва на екстремистичка пропаганда.
Заканата расте, решенијата се сложени
Според Глобалниот индекс на тероризам, бројот на терористички напади во Европската Унија се зголемил за четири пати – од 30 на 120 случаи – само од 2022 до 2023 година. Смртните случаи предизвикани од тероризам се зголемиле за 61%.
Иако многу од нападите се спречени навреме, експертите предупредуваат дека следењето и спречувањето на овие нови форми на закани станува сè потешко.
„Истрагите денес се посложени од кога било досега“, изјавува Вики Еванс, шефица на британската антитерористичка полиција. Таа ги повикува технолошките компании да преземат поголема одговорност во борбата против онлајн радикализацијата.
Пораката е јасна – интернетот, кој некогаш беше простор за слобода и комуникација, сè повеќе станува алатка за регрутација и манипулација. За да се заштити иднината на младите генерации, потребна е соработка меѓу семејствата, училиштата, државите и технолошките гиганти. Инаку, цената може да биде многу висока.