Западен Балкан ќе има корист од олеснувањето на финансиските текови преку Единствената зона за плаќања во евра (СЕПА), но тоа не треба да се очекува да ја промени ситуацијата во регионот, смета Ричард Гривсон од Виенскиот институт за меѓународни економски студии (WiiW). Тој вели дека пристапувањето во СЕПА ќе даде најдобри резултати во комбинација со поголем пристап на регионот до буџетот на ЕУ, како и поддршката на ЕУ за индустриската политика на Западен Балкан.
Во анализата „СЕПА за Западен Балкан: Корисна, но не и радикална промена“ објавена на блогот на Советодавната група за јавна политика на Балканот во Европа (BiEPAG), Гривсон пишува дека СЕПА може да биде еден од најважните делови на Планот за раст на ЕУ за Западен Балкан, но и дека Унијата може да направи повеќе за да донесе повеќе јавен и приватен капитал во регионот.
СЕПА е иницијатива на ЕУ насочена кон поедноставување на банкарските трансфери во евра низ земјите учеснички. Со усогласување на платните системи, СЕПА ги прави финансиските трансакции поевтини, полесни и побрзи за своите членови. За Западен Балкан, приклучувањето кон СЕПА значи чекор кон финансиска интеграција со ЕУ, поедноставување на прекуграничните плаќања и стимулирање на економскиот развој. Во текстот се потсетува дека првите членки на СЕПА од регионот беа Црна Гора и Албанија во ноември 2024 година, а Северна Македонија следеше во март 2025 година.
Србија се надеваше на позитивна одлука за членство во СЕПА во март, но Европскиот совет за плаќања (ЕПЦ) ја одложи одлуката, барајќи поголем напредок со законите за борба против перење пари и финансирање тероризам. БиХ и привремените институции во Косово изразија интерес за членство во СЕПА и работат на исполнување на барањата, но не е наведен краен рок за приклучување кон иницијативата.
Авторот смета дека членството во СЕПА може да ги поттикне трговските и капиталните текови во рамките на Западен Балкан и на тој начин да придонесе за поголема регионална интеграција, што е долгорочна цел. Што е уште поважно, тоа ќе ги поддржи трговските и капиталните текови меѓу Западен Балкан и ЕУ, чиј пазар е околу сто пати поголем од големината на шесте економии од Западен Балкан заедно.
Сепак, за повеќето економии во регионот, најголемите ефекти на СЕПА можеби не се во трговијата бидејќи другите меѓународни текови на пари, на пр. плаќањата за услуги (транспорт, туризам), дознаките и странските директни инвестиции се можеби уште позначајни.
Иако олеснувањето на финансиските текови преку СЕПА ќе биде од корист за Западен Балкан, би било погрешно да се мисли дека само тоа може да биде она што радикално ќе ги промени работите во регионот. Имено, според Гривсон, без соодветни мерки за внесување поголем капитал во регионот, ваквиот пристап носи ризик од дополнително зголемување на трговскиот дефицит на Западен Балкан со ЕУ.
Повеќето економии од Западен Балкан веќе имаат огромен трговски дефицит во споредба со членките на ЕУ од регионот на Централна и Источна Европа, а неразвиеноста на Западен Балкан не произлегува првенствено од тешкотиите во движењето на капиталот преку границите, туку од хроничниот недостиг на самиот капитал, приватен и јавен, за финансирање на потребните инвестиции во производството, инфраструктурата и јавните услуги. Гривсон смета дека пристапувањето во СЕПА ќе даде најдобри резултати доколку се комбинира со поголем пристап за Западен Балкан до буџетот на ЕУ, како и поддршка на ЕУ за иницијативите за индустриска политика во регионот, што би можело да стимулира поголем и поквалитетен прилив на странски директни инвестиции.
-Намалувањето на времетраењето во тековите на капитал меѓу ЕУ и Западен Балкан е многу добредојдено, но ЕУ би можела да постигне многу поголемо влијание, првенствено со изнаоѓање начини за канализирање на повеќе јавен и приватен капитал во регионот. Целосниот пристап до буџетот на ЕУ – надвор од прилично разочарувачките износи вклучени во Планот за раст, ќе обезбеди значителни средства за финансирање инфраструктурни проекти, социјални програми и институционални реформи – напиша Гривсон.
Во меѓувреме, ЕУ, преку поддршка за индустриската политика и зголемен прилив на странски директни инвестиции олеснети од СЕПА, може да одигра клучна улога преку обезбедување техничка помош и финансирање на имплементација на стратегии за паметна специјализација со фокус на секторите како што се земјоделството, текстилот, автомобилската индустрија, енергијата, ИТ и туризмот.
-Ваквата поддршка ќе им овозможи на земјите од Западен Балкан да ги модернизираат индустриите и да привлечат инвестиции, помагајќи да се изградат извозни капацитети и да се намалат големите трговски дефицити во регионот – заклучи Гривсон, кој е и член на BiEPAG.