„Gaslighting“ или излудување е форма на емоционална злоупотреба во која насилникот се обидува да ја излуди жртвата за да почне да се сомнева во себе и во својата реалност.
Општоприфатениот термин „gaslighting“ доаѓа од драмата „Gas Light“ од 1938 година, во која маж се обидува да манипулира и да ја излуди својата сопруга до тој степен што таа се преиспитува себеси во сè.
Неколку години подоцна, во 1944 година, врз основа на таа драма е снимен филмот Gaslighting, со Ингрид Бергман во главната улога. Таа ја игра Паула, жена чија реалност, наводно прекрасниот сопруг Грегори ја поткопува. Неговата цел е да ја смести во институција за да го добие нејзиното богатство. Тој сака да ја прикаже својата сопруга како ментално, нестабилна личност и почнува да манипулира со неа, додека таа не почне да се сомнева во сè околу неа. Сепак, таа на крајот сфаќа што и е направено.
Но многумина остануваат во такви врски со години бидејќи некако се врзани за манипулаторот и веруваат дека тој прави се за нивно добро. Личноста почнува да се преиспитува себеси, своите сеќавања, неодамнешните настани и своите перцепции.
Откако ќе комуницирате со личноста што ви го прави ова, може да почувствувате вртоглавица и да се запрашате дали нешто не е во ред со вас. Можеби ќе бидете охрабрени да мислите дека всушност сте виновни за нешто или дека едноставно сте премногу чувствителни.
Како да препознаете „gaslighting“?
Ова се дел од речениците што ќе ги каже насилникот.
1. Тоа никогаш не се случило
„Gaslighting“ често предизвикува жртвата да се сомнева во себе. Некој ќе направи или ќе каже нешто навредливо, а потоа ќе негира дека тоа некогаш се случило, вели психотерапевтот и лиценциран брачен и семеен терапевт Тина Б. Тесина. Тогаш жртвата почнува да ги преиспитува своите инстинкти и се повеќе се потпира на „реалноста“ што ја создава и со која манипулира насилникот. Исто така, го зајакнува чувството на зависност од насилникот.
2. Премногу си чувствителна
Ова е фраза што ја користат насилниците за да ги намалат и поништат чувствата на жртвата. Ако жртвата се обиде да изрази повреденост или разочарување, насилникот може да им каже дека прават драма од ништо. Жртвата дури се чувствува глупаво затоа што се обидува да каже што сака. Штом насилниот партнер ќе ја уништи способноста на жртвата да верува во сопствената перцепција, поголема е веројатноста жртвата да го издржи насилното однесување и да остане во врската.
3. Имаш многу лоша меморија
Друга вообичаена фраза што ја користат насилниците за да ги натераат жртвите да се сомневаат во себе е да ги натераат да се сомневаат во нивната меморија. Се разбира, секој има проблем да запомни одредени детали, но насилниците ќе направат се за да ја натераат жртвата да почне да се сомнева во нивната меморија како целина. Затоа, кога жртвата повеќе нема доверба во своите проценки, насилникот има целосна контрола.
4. Ти си луда, и други мислат така за тебе
Насилниците можат дури и да ја принудат својата жртва да ја преиспита сопствената причина. Тие, исто така, може да се обидат да ги убедат семејството и пријателите на жртвата дека се ментално нестабилни за да можат дополнително да ги дискредитираат сите тврдења на жртвата. Ова ја намалува веројатноста да се верува во приказните на жртвата и да се одвои од ресурсите што би ѝ овозможиле да ја напуштат насилната врска.
Ова е особено честа појава во машко-женските романтични врски во кои мажот го спроведува тоа над жената. Според истражувањето од 2019 година, ова може да се должи на начинот на кој општеството понекогаш може да ги прикаже жените како поирационални и како оние кои имаат помала контрола над своите емоции од мажите.
5. Жал ми е што мислиш дека те повредив
Иако оваа изјава може да изгледа како изговор, тоа не е. Наместо тоа, Тесина вели дека ова е начин насилникот да ја негира одговорноста и да ја обвини жртвата. Ваквото извинување ја остава жртвата да се сомнева во сопственото расудување и се прашува дали навистина претерала. Ова може да доведе до тоа жртвата да се потпре на толкувањето на настанот од страна на насилникот.
6. Требаше да знаеш како ќе реагирам
Ова е уште еден начин на кој насилникот ќе ја префрли одговорноста на жртвата. Поради ова, жртвата може да се чувствува виновна или повредена поради ситуација кога навистина не направила ништо лошо. „Gaslighting“ вклучува искривување на фактите за да можат насилниците да избегнат одговорност за нивното однесување. Кажувајќи ѝ на жртвата дека требало подобро да знае, насилникот ја обвинува не само што зборувала туку и реагирала.
Што можете да направите?
Ако сте препознале неколку од овие симптоми, можете да преземете некои чекори за да се заштитите и да излезете од таквата врска.
Најпрво, физички оддалечете се од него барем на некое време. Физичкото напуштање на ситуацијата може да помогне, но можете да се обидете да користите и некои техники за релаксација како длабоко дишење или вежби за заземјување.
Потоа зачувајте ги доказите. Работете на зачувување на докази за вашите искуства. Водете дневник, зачувувајте текстуални разговори или зачувајте е-пошта за да можете да погледнете на нив подоцна и да се потсетите дека не треба да се сомневате или преиспитувате.
Поставете граници. Границите им кажуваат на другите што сте спремни да прифатите во врската. Јасно кажете дека нема да дозволите друго лице да се вклучи во дејствија како што се банализирање или негирање на она што имате да го кажете.
Разговарајте со пријател или член на семејството за тоа низ што поминувате. Имајќи перспектива на друго лице може да помогне ситуацијата да се разјасни.
Конечно, прекинете ја врската. Иако може да биде тешко, раскинувањето со некој што ве излудува е често најефективниот и единствен начин да се стави крај на злоупотребата.