Коментирајќи го последниот потег на ЕЦБ за покачување на каматната стапка од 0,5 %, универзитетскиот професор Марјан Петрески посочува дека оваа банка е во најнезавидна положба споредено со централните банки на другите глобално- важни економии бидејќи европската економија е најизложена на последиците од руско-украинскиот конфликт.
Изненадувањето на пазарите од овој чекор, вели тој во интервју за „Локално“, е пропорционален на степенот на сериозност во однос на инфлациските очекување.
„Веќе повеќето прогнози за економскиот раст до крајот на годинава и особено за 2023 стануваат понеповолни од она што беше очекување пред 2-3 месеци. Потегот на ЕЦБ укажува дека постои поголема загриженост од претходно во поглед на анкерирањето на инфлациските очекувања на среден рок, што е особено важен фактор кој може да оневозможи враќање на инфлацискиот таргет од 2% дури и кога глобалните фактори кои ја поттикнуваат инфацијата ќе се смират”, објаснува Петрески.
Следствениот чекор на македонските комерцијални банки ќе биде очекуван, во насока на пренесување на нивните повисоки трошоци врз клиентите.Оттаму Петрески е дециден:
„Финансиските услови ќе се затегнуваат, тоа е тенденција која стана јасна уште од периодот март-април годинава. Клучната работа беше и се’ уште е, централните банки да проценат каде се наоѓа балансот помеѓу растот кој и онака не беше доволно опоравен од пандемијата и смирувањето на инфлациските очекувања и оттука на инфлацијата во среднорочна перспектива“.
Посочува дека со повторното пуштање на Северен тек ризикот спласна но предупредува дека веројатноста дека Русија ќе го намали или прекине протокот на природен гас останува присутна во пресрет на зимата.
„Проекциите се дека поради ваквите околности, економијата на Еврозоната може да влезе во рецесија веќе до крајот на оваа година, и која би се протегнала најрано до летото 2023 година, но длабочината на рецесијата главно ќе зависи од снабдувањето со гас, особено на германската економија низ трасата Северен тек 1“,вели Петрески .
Бидејќи ризиците остануваат на сцена, Петрески очекува дека веќе од есен ќе има уште едно надолно ревидирање на економскиот раст во земјава и не ја исклучува можноста за негативен раст и рецесија на почетокот на следната година.
Колку се оправдани очекувањата дека корекцијата на каматните стапки од страна на Европската централна банка ќе ја скроти инфлацијата кој урива рекорди во голем број држави?
-Инфлацијата на европскиот континент во голема мера е движена од факторите на понудата, односно од нарушувањата на пазарите на енергенти и примарни производи кои настанаа како последица на руската инвазија врз Украина. Оттука, проценката и на самата ЕЦБ, која ја води монетарната политика во унијата на земјите кои за своја национална валута го имаат еврото, е дека шокот врз цените е надворешен, меѓутоа тој се прелеа врз пошироката потрошувачка кошница и значајно ги подгрева инфлациските очекувања. Всушност, ЕЦБ е во најнезавидна положба споредено со централнтие банки на другите глобално-важни економии, бидејќи европската економија е најизложена на последиците од руско-украинскиот конфликт. Веќе повеќето прогнози за економскиот раст до крајот на годинава и особено за 2023 стануваат понеповолни од она што беше очекување пред 2-3 месеци.
Меѓутоа, на последниот состанок на управувачкиот комитет на ЕЦБ сепак беше одлучено референтната каматна стапка на главните операции на рефинансирање да се зголеми за 0.5 процентни поени, иако претходните најави укажуваа на очекувано помало зголемување од 0.25 процентни поени. Во таа смисла, пазарите покажаа одредено изненадување, но потегот на ЕЦБ укажува дека постои поголема загриженост од претходно во поглед на анкерирањето на инфлациските очекувања на среден рок, што е особено важен фактор кој може да оневозможи враќање на инфлацискиот таргет од 2% дури и кога глобалните фактори кои ја поттикнуваат инфацијата ќе се смират.
Следствениот чекор на македонските комерцијални банки ќе биде очекуван , односно во насока на пренесување на нивните повисоки трошоци врз клиентите. Што ќе значи тоа за граѓаните кои веќе имаат кредити или планираат да се задолжат кај банките , а што за банките во делот на ризичните кредити?
-Финансиските услови ќе се затегнуваат, тоа е тенденција која стана јасна уште од периодот март-април годинава. Клучната работа беше и се’ уште е, централните банки да проценат каде се наоѓа балансот помеѓу растот кој и онака не беше доволно опоравен од пандемијата и смирувањето на инфлациските очекувања и оттука на инфлацијата во среднорочна перспектива. Народната банка, како и повеќето централни банки, изврши нагорна корекција на референтната каматна стапка на благајничките записи во 4 наврати, со што моменталната стапка е 2.5%, со тоа упатувајќи јасен сигнал дека ефикасно ја извршува и ќе ја извршува својата стабилизирачка улога во економијата, иако инфлацијата е скоро целосно увезена.
Оттука, за очекување е оваа зголемена рефернтна стапка да се одрази и врз другите каматни стапки во финансискиот систем, како што се каматните стапки на кредитите и депозитите. Тоа секако е поволна вест за имателите на депозити, а обратно за имателите на кредити. Меѓутоа, како што гледаме од април наваму, зголемувањето не беше нагло и е релативно мало, и секако кај кредитите кои се склучени со варијабилни каматни стапки и новоодобрените кредити. Според тоа, не е за очекување дека поради вакви благи и постепени придвижувања би се зголемиле нефункционалните кредити, но ако кризата потрае, тогаш кредитниот раст може да забави.
Во услови на растечка инфлација и изедначување на вредноста на еврото и доларот, што може да очекуваме, каков ќе биде натамошниот тек на активности на монетарната политика?
-Прво, мора да имаме предвид дека живееме во мошне неизвесно окружување, кадешто одредени потези од геополитички карактер не може со сигурност да се предвидат, а може да имаат драматично влијание врз пазарите и врз цените. Според моменталните расположливи информации, притисокот врз цените се очекува да олабави во втората половина годинава; на пример, индексот на цени на храна на Меѓународната организација за храна (ФАО) паѓа од април наваму, со позабрзан пад во јуни, но неговото ниво секако останува многу над нивото од пред една година. Вчера Русија и Украина склучија договор за извоз на жито од Украина преку Црното море, што е особено позитивен сигнал за пазарите и за цените. Оттука, овие околности ќе влијаат олабавувачки врз притисокот врз цените на храната.
Кај енергентите, состојбата останува критична, но продолжувањето на испораката на гас низ Северен тек 1 беше позитивна вест за европската економија. Сепак, непредвидливи се евентуалните нови потези сврзани со снабдувањето на европскиот континент со руски гас. Севкупно гледано, ситуацијата во однос на цените во втората половина од годинава треба да стане поповолна од она што го видовме во последните месеци, па оттука и притисокот врз монетарните политики за поголеми и побрзи потези на затегнување да стане помал.
Колку ваквата неизвесна ситуација ќе влијае врз забавувањето на економијата и дали се зголемува ризикот од рецесија, особено во услови кога е неизвесно континуираното снабдување со природен гас од Русија?
-Ризикот од т.н. стагфлација е особено изразен. Уште пред неколку месеци видовме серија надолни ревизии на претходните проекции за БДП, како резултат на намалувањето на економската активност поради конфликтот, санкциите кон Русија, се’ уште отежнатите синџири на снабдување што влече корен во пандемијата, евентуалното ново разгорување на пандемијата, и секако како резултат на растечките цени кои го стеснуваат буџетот на домаќинствата според куповната моќ.Проекциите се дека поради ваквите околности, економијата на Еврозоната може да влезе во рецесија веќе до крајот на оваа година, и која би се протегнала најрано до летото 2023 година, но длабочината на рецесијата главно ќе зависи од снабдувањето со гас, особено на германската економија низ трасата Северен тек 1. Во моментов, тој ризик спласна, меѓутоа веројатноста дека Русија ќе го намали или прекине протокот на гас останува присутна во пресрет на зимата.
Во вакви околности, и проекцијата за растот на македонската економија беше ревидирана надолно од сите чинители кои се бават со проекции, на ниво меѓу 2.5% и 3%. Бидејќи ризиците остануваат на сцена, не исклучувам дека во септември-октомври годинава ќе видиме уште еден круг на надолни корекции на прогнозата за растот, а секако негативни стапки на раст, односно техничко влегување во рецесија, е исто така веројатно до првата половина на следната година.
ММФ веќе објави проекција за влијанието на прекинот со снабдување со природен гас или испораката во количини кои се помали од досега, врз БДП на земјите. Какви ќе бидат ефектите врз Македонија?
–Македонија е целосно зависна од рускиот гас, меѓутоа гасот во вкупната енергетска потрошувачка не надминува 6-7%. Според тоа, такавата зависност нема големо значење за вкупната економија, но може да има за одредени фирми, особено во слободните зони, кај кои гасот е доминантен енергент. Дури и анализата од ММФ на која се повикувате покажува дека кај земјите кои се зависни од рускиот гас во обем од 5-10%, како Шведска и Данска, на пример, пресекувањето на снабдувањето со руски гас би имало мало негативно влијание врз БДП, во обем од 0.1 до 0.3 процентни поени. Се разбира, прецизниот ефект ќе зависи и од тоа дали е можна брза и ефикасна замена на снабдувањето со друг енергент, но во нашите македонски услови, изводливоста на тоа е индивидуално прашање за компаниите кои се целосно или во голема мера зависни од гас.
Во првата половина од годинава се затворени речиси 5000 фирми. Во исчекување на анализите и причините, се наменува стравувањето од следот на идните настани. Дали има простор за интервенции, мерки, стратегии…?
-Просторот за мерки насушно ја очекува реализацијата на најавата за владини таргетирани мерки кои ќе се насочат кон фирмите и домаќинствата кои се најпогодени од моменталните околности, а тоа се посиромашните домаќинства со голем удел на храната во нивната потрошувачка и фирмите кај кои енергијата е голема трошочна компонента. Да потсетам дека по повик на домашната и меѓународната експертска јавност, владата прифати да премине од линеарни (за сите) мерки кон таргетирани (за оние кои се најпогодени) мерки. Меѓутоа, престанокот на линеарните мерки на 31 мај годинава беше нагол, и од тој момент веќе 2 месеца нема во сила скоро никаква мерка, со исклучок на замрзнување на некои маржи. Таргетираните мерки кои очекувам да бидат објавени, ќе ги оценуваме откако ќе бидат објавени.
Колку во актуелните услови на светска економска и енергетска криза е применлива познатата синтагма дека ние сме веќе навикнати на проблеми од овој тип? Колку е издржлива македонската економија? Кои предизвици и претстојат од есен?
-Лично не се радувам кога ќе го чујам аргументот дека македонските фирми се научени на преживување. Сметам дека мајндсетот треба да се насочува кон тоа да бидат научени како да растат наместо кон преживување. Се разбира, реалноста е некогаш горчлива, особено кога е одредена од егзогени фактори врз кои ние како земја и компании не можеме да влијаеме. Меѓутоа, и во такви околности треба да се размислува за инвестиции кои ќе ја подобрат структурната конкурентска позиција на фирмата, наместо очајно да се очекува дека некој друг, најчесто владата, треба да врши спасување. Да не звучи ова многу професорски, да илустрирам дека во овие околности еден “emerging” тренд фирмите да инвестираат во сопствени обновливи извори на енергија, фотоволтаици, е особено позитивен. Таква структурна промена ќе ја намали нивната зависност од енергенти кои се добиени од фосилни горива и чија цена гледаме дека може да биде драматично волатилна и да го загрозува бизнисот. Со тоа, среднорочната конкурентност на фирмата на домашниот и странскиот пазар, и нејзината отпорност на пазарни потреси, може да се подобри значајно во релативно кратко време.
К.В.С.