Владимир Путин првично ги негираше каквито било поврзаности со руското преземање на Крим во февруари 2014 година, кога маскирани командоси во неозначени зелени униформи го зазедоа локалниот парламент и се проширија низ полуостровот. Тие „мали зелени човечиња“ го означија почетокот на руската војна против Украина, која кулминираше со целосната инвазија во 2022 година.
Иднината на Крим сега е во центарот на мировниот план на претседателот Доналд Трамп, додека, истовремено, Володимир Зеленски ја отфрли можноста за признавање на руската контрола над полуостровот.
Точните услови на планот на Трамп сè уште не се објавени, но извештаите сугерираат дека тие ќе вклучуваат американско признавање на Крим како дел од Русија, формално и правно. За Трамп, југот на Украина беше „изгубен пред години“ и „не е дел од дискусијата“ во мировните преговори.
Но, за Зеленски, откажувањето од Крим како неотуѓив дел од Украина би било незамисливо. Според опозициската пратеничка Ирина Херашченко, „територијалниот интегритет и суверенитет се црвена линија за Украина и Украинците.“
Критиката на Трамп и реалноста на окупацијата
„Ако Зеленски го сака Крим, зошто не се бореа за него пред 11 години, кога и беше предаден на Русија без ниту еден истрел?“ Трамп изјави вчера во објава на Truth Social. Навистина, неколку куршуми беа испукани во одбраната на Крим, но украинскиот полуостров беше окупиран под закана со оружје во период на политички вакуум.
Путин подоцна призна дека анексијата била договорена на целоноќна средба со официјални лица, неколку дена откако прорускиот лидер на Украина беше соборен од народната револуција во Киев.
Крим како пречка за планот на Трамп
За американскиот претседател, кој сака брзо да постигне мировен договор, Крим може да стане главна пречка. Трамп точно посочи дека е малку веројатно Украина во скоро време да го врати Крим, што во реалноста, де факто, е под руска контрола. Но, тоа е далеку од неговото правно признавање.
Зеленски се повикува на Кримската декларација од 2018 година, која ја објави тогашниот американски државен секретар Мајк Помпео. Помпео потоа изјави дека САД го отфрлаат „обидот за руска анексија на Крим“ и вети дека ќе ја продолжат оваа политика додека не се врати територијалниот интегритет на Украина.
Зеленски на тој начин имплицира дека Трамп ја поддржувал Украина во врска со Крим во тоа време и дека треба да продолжи да го прави тоа сега. Ако Америка анектира што не беше признаено како правно валидно од меѓународната заедница, ќе се постави прашањето што значи тоа за меѓународното право и принципите на Повелбата на ОН.
Неколку недели по почетокот на сеопфатната руска инвазија, во Истанбул беше предложен модел според кој прашањето за Крим ќе биде „ставен на мирување“ и ќе се реши во рок од 10 до 15 години. Тој предлог не се оствари, но беше обид да се заобиколи таа пречка.
Зеленски е ограничен со украинскиот устав
Зеленски јасно стави до знаење дека нема овластување да се откаже од Крим. „Нема што да се разговара овде. Тоа е спротивно на нашиот устав“, рече тој неодамна. Член 2 од украинскиот Устав вели дека суверенитетот на Украина „се протега на целата нејзина територија“, која „е неделива и неповредлива во нејзините сегашни граници.“
Секоја промена на територијата мора да помине преку национален референдум, кој прво мора да биде одобрен од парламентот. Трамп не е единствениот што има проблем со Киев. А Русија го гледа украинскиот устав како „пречка“ за мировните напори. Уставите може да се менуваат, но не додека земјата е во вонредна состојба.
Одобрувањето на руската анексија не само што би била црвена линија за Украина, туку и застрашувачки преседан за земјите како Романија кои се граничат со Црното Море. Последиците ќе се почувствуваат многу подалеку од регионот.
Дали Русија има право на Крим?
Историски гледано, многу Руси го сметаат Крим за дел од нивната земја, а Путин зборува за „жива и нераскинлива врска“ со полуостровот, познат по одморалиштата на Црното Море и блага клима. Но, Крим, заедно со остатокот од Украина, гласаа за независност по распадот на Советскиот Сојуз во 1991 година. Тогаш Киев и дозволи на Русија да изнајми база во Севастопол за нејзината црноморска флота.
По анексијата во 2014 година, Путин ја зацврсти руската контрола над Крим, прво со изградба на мост долг 19 километри преку теснецот Керч во 2018 година, а потоа со заземање копнен коридор долж брегот на Азовското Море во 2022 година.
Путин верува дека ја исправа историската неправда од 1954 година, кога советскиот лидер Никита Хрушчов и го предаде Крим на Украина. „Русија не беше само ограбена, туку и ограбена“, рече Путин. Крим првпат бил припоен од Царска Русија за време на Катерина Велика во 1783 година и останал дел од Русија до одлуката на Хрушчов.
Тажната судбина на Кримските Татари
Повеќе од половина од населението на Крим денес се етнички Руси, најмногу поради тоа што мнозинското население, Кримските Татари, беа насилно депортирани за време на Сталин во 1944 година. Татарите почнаа да се враќаат на Крим дури во 1989 година, по падот на СССР, а денес тие сочинуваат околу 15% од населението.
Русија одржа референдум во март 2014 година, кој меѓународната заедница го отфрли како неважечки, а Генералното собрание на ОН усвои резолуција за поддршка на украинскиот суверенитет. Меѓународниот кривичен суд утврди дека активностите на Русија на Крим претставуваат „постојана окупација“.
Рефат Чубаров, претседателот на Меџлисот, претставничкото тело на Кримските Татари, инсистира на тоа дека Украина мора категорично да отфрли какви било територијални отстапки во замена за мир.
„Крим е татковина на домородниот кримски татарски народ и составен дел на Украина“, рече тој.
Пошироките услови на мировниот план на Трамп
Мировниот план на Трамп сè уште не е објавен, но според извештаите на американските официјални претставници, Украина ќе мора да се согласи на неколку тешки услови. Тие вклучуваат де факто признавање на руската контрола над речиси 20% од украинската територија, што би го замрзнало конфликтот на сегашните линии на фронтот, имено во регионите Доњецк, Луганск, Керсон и Запорожје.
Планот ќе вклучува „силна безбедносна гаранција“, обезбедена од коалиција на подготвени држави, како што се Обединетото Кралство и Франција, но не и САД. Украина нема да може да се приклучи на НАТО дури и да добие пристап во Европската унија.
Сите американски санкции против Русија ќе бидат укинати, а економската соработка со Вашингтон ќе се зајакне.
Американскиот портал „Аксиос“ исто така објави дека како дел од тој предлог, Русија ќе врати мал дел од окупираната територија во регионот Харков, ќе дозволи непречен воден пат до Украина на реката Днепар, а САД ќе го преземат управувањето со нуклеарната централа во Запорожје, која Русите ја зазедоа во 2022 година.
Конечно, планот вклучува договор за споделување на приходите од украинските минерални ресурси, кој украинскиот премиер Денис Шмихал се очекува да го потпише со САД до сабота.