Максим Буткевич, поранешен украински новинар и активист за човекови права, претрпел брутално малтретирање откако бил заробен во 2022 година за време на првите месеци од руската инвазија на Украина, објавува „Гардијан“. Прво, бил претепан и ограбен заедно со други војници кои биле нападнати од заседа на источниот фронт, но тоа бил само почеток.
Потоа следеле тешки тепања, тортура, смртни закани и сексуално насилство, сите со цел да го принудат да признае измислен злостор. Неговото сведочење дополнително ги потврдува бројните извештаи за систематска злоупотреба на украински затвореници преку монтирани судења, егзекуции на терен и тортура.
И покрај меѓународната кампања што бараше негов фер третман и ослободување, Буткевич бил однесен со лисици и врзани нозе во недовршена зграда надвор од окупираниот Луганск, каде што затворениците за прв пат се соочиле со бруталноста што ќе стане нивна секојдневна рутина.
„Беа изненадени што цврсто стоев на своето“
„Еден офицер беше особено гаден, нè провоцираше и се обидуваше да покаже дека е попаметен од обичните војници. Праша кој е оженет, додека ние клекнувавме пред него. Кога некои му кажаа дека нивните жени се во Полска и Германија, тој почна да им раскажува со одвратни детали што наводно им правеле на жените таму. Помислив: Овој човек има сериозни психолошки проблеми“, рече Буткевич.
Следното утро, затворениците беа прикажани на група руски команданти и пропагандисти, наводно за да ги снимат и да покажат дека се однесуваат добро кон нив. „Беа особено љубопитни за мене затоа што бев единствениот офицер“, рече тој. Кога го предупредија дека ќе ја проверат неговата позадина, тој признал дека бил новинар и активист.
Следело интервју во кое руските војници инсистирале дека Украинците ја нарекуваат инвазијата војна, а Буткевич им рекол дека го интересира само човечката цена на сè што прави Русија. „Беа изненадени што цврсто стоев на своето, иако не се расправав“, рече тој.
Му се заканиле со егзекуција
Потоа дојде првата закана со егзекуција. „Тие рекоа: Можеби мислиш дека си воен заробеник. Не си, сè додека не бидеш регистриран. Засега, те нема на бојното поле. Ако не се однесуваш како што треба, можеме да те однесеме во дворот каде што ги егзекутиравме оние што се однесуваа лошо“, се сеќава тој.
Неколку часа подоцна, го претепале. „Кога пропагандистите си заминаа, руските војници се вратија со офицер од специјалните сили. Ми рекоа да кажам дека сакам овој војник да ги убие моите другари. Јас реков: Ништо лично, но не можам да го кажам тоа“, вели Буткевич.
Потоа им било кажано дека ќе учат украинска историја. Додека офицерот го читал говорот на Путин, украинските војници морале да повторуваат по него. „Ако некој направи грешка, ќе ме тепаа со дрвен стап. Почнав да ја губам свеста, а раката ми беше отечена. Кога реков дека ќе ми го скрши рамото, тој одговори: „Знам што правам“. Можеше да се види дека физички уживаше“, раскажува Буткевич.
„Се обидоа да нè обесхрабрат“
Биле клоцани и удирани, принудени да извикуваат слогани како „Слава на Русија“ додека ги снимале. Потоа биле турнати во камион, а Буткевич ја изгубил свеста. Кога конечно пристигнал во затворот во Луганск, им биле дадени истрошени душеци и крпи и им било кажано дека се во притворен центар.
„Имаше една чешма во ќелијата за пиење и миење, водата беше лоша. Ни даваа храна три пати на ден, но порциите беа мизерни. Наскоро бевме целосно исцрпени од глад“, рече тој. Ваквите услови не се невообичаени; се проценува дека помеѓу 8.000 и 10.000 Украинци сè уште се во притвор, а многумина кои се враќаат во размена видливо ослабеле.
Во Луганск започнале сериозни испрашувања. „Ги испрашуваа сите. Во првите недели, фокусот беше на нашата вредност на военото разузнавање, но ние тоа не им го откривме. Подоцна, се обидоа да нè обесхрабрат“, рече Буткевич.
Се заканиле дека ќе ги силуваат со електрошокер
Затворениците биле однесени во зграда за која верувале дека му припаѓа на Министерството за државна безбедност на самопрогласената Народна Република Луганск. Некои биле мачени таму со електрошокови. „Мене само ми се закануваа, но им го правеле тоа на други“, рекол тој.
Со текот на времето, испрашувачите го испрашувале сè повеќе и повеќе за неговата работа за човекови права и за неговиот престој во Велика Британија. Се обиделе да го принудат да даде интервју за меѓународните медиуми и да зборува за Украина како нацистичка земја. Исто така, го предупредиле дека можат да го осудат како воен злосторник.
Започнал уште побрутален режим на тортура, стресни пози, тепања со гумени палки, закани за егзекуција и силување со електрошокери. Му понудиле три избори, да потпише признание за воено злосторство и брзо да биде разменет, да биде убиен во обид за бегство или да биде ставен во ќелија со други затвореници кои ќе му го огорчат животот.
„Дури и не знаев што потпишувам“
На крајот, тој потпишал признание. „Не знаев ни што признав сè додека не ме однесоа кај психијатар кој ме праша дали разбирам за што ме обвинуваат“, рече тој. Подоцна дознал дека признал дека нападнал две жени, цивили, во село во кое никогаш не бил. Осуден е на 13 години во затвор со максимална безбедност.
Целиот процес го опишал како кафкијански, исполнет со апсурди, од измислените обвиненија до фактот дека сите документи морале да бидат потпишани и адвокат кој лажно тврдел дека бил присутен за време на испрашувањето. „Разбрав дека руските сили силно гранатирале едно село, а кога го зазедоа и пронашле ранети цивили, нè обвинија нас, украинските затвореници.
Тоа е идеално за нив, тие избегнуваат одговорност и имаат украински „воени злосторници“ да го покажат тоа“, рече тој. Во затвор во Луганск, контролиран од Русија, бил принуден да работи под закана од тепање. „Ме одведоа на суд во Луганск“.
Не се осмелувал да поверува дека ќе биде ослободен
Потоа дознав дека имам адвокат во Москва, вистински адвокат за човекови права. Реков дека признав под тортура. Адвокатот имаше докази дека бев во Киев на денот на наводното злосторство, но судот не беше заинтересиран“, рече тој.
На 17 октомври минатата година, по повеќе од две години во заробеништво, на Буткевич му било кажано на утринскиот ред да ги собере своите работи. Не знаеше каде оди и не се осмелуваше да се надева дека ќе биде ослободен. Беше однесен на блискиот аеродром, каде што беа собрани други украински затвореници, а потоа разменети за руски затвореници што ги држеше Украина.
„Дури и Русите немаат слобода“
„Не мислам дека целосно разбрав пред да бидам затворен колку рускиот казнено-поправен систем ги одразува вредностите и методите на таканаречениот руски свет“, рече тој, потсетувајќи се на сè низ што поминал. „Ова не е исклучок. Овој систем одразува фундаментален поглед на луѓето како потрошни“.
Ако „се однесувате правилно“, можеби ќе бидете поштедени, но мора да се покорите. Немате слобода. Дури и стражарите го кажаа истото за нивните цивилни животи. Тоа ви дава прилично јасна слика за тоа што Русија сака да донесе во Украина“, заклучи Буткевич.