Ова е актуелна и интересна дебата, особено по одлуката на Словенија.
Словенија, како што наведовте, неодамна го вметна правото на користење физичка готовина (кеш) во својот Устав со цел да му даде највисоко ниво на правна заштита. Ова беше поттикнато од граѓанска иницијатива.
🇸🇮 Примерот на Словенија: Што е вметнато во Уставот?
Словенија воведе нов член (најверојатно Член 74а) со кој се утврдува дека секој има право да користи готовина во банкарските и другите форми на правни трансакции, во согласност со законот.
Клучни елементи на словенечкиот потег:
-
Уставна Заштита: Кешот не се третира само како законско средство за плаќање, туку како уставно заштитено право.
-
Дефиниција: Иницијаторите инсистираа „готовина“ да значи физички пари (банкноти и кованици), со јасна намера дигиталните форми (како дигитално евро или криптовалути) да не можат да бидат прогласени за негова автоматска замена.
-
Имплементација: Со овој амандман, парламентот е обврзан со закони да уреди како ова право практично се спроведува (достапност на банкомати, прифаќање во трговијата итн.).
🇲🇰 Дали Македонија треба да го вметне кешот во Устав и какви придобивки би имала?
Одлуката дали Република Северна Македонија треба да го следи овој пример е политичко-правно и економско прашање. Еве неколку потенцијални придобивки (Аргументи „ЗА“) и предизвици/аргументи „ПРОТИВ“:
🛡️ Потенцијални Придобивки (Аргументи „ЗА“)
-
Заштита на ранливите групи: Лица со помалку дигитални вештини, постари граѓани или оние без пристап до банкарски сметки/интернет би имале гаранција дека нема да бидат исклучени од економскиот живот.
-
Заштита од тотална дигитализација: Се обезбедува дека државата не може еднострано и целосно да го укине физичкиот кеш, заштитувајќи ја финансиската слобода и приватноста на граѓаните. Плаќањето со кеш е најприватната форма на трансакција.
-
Отпорност на кризи: Во случај на прекин на електрична енергија, сајбер напади, или дефекти на банкарските системи, кешот останува функционално средство за плаќање, обезбедувајќи економска отпорност.
-
Симболичка важност: Испраќа силна порака дека државата ги цени традиционалните средства за плаќање и не го остава граѓанинот на милост и немилост на дигиталните трендови и приватните финансиски институции.
🤔 Предизвици и Аргументи „ПРОТИВ“
-
Флексибилност на законодавството: Уставот е највисок и најтежок за менување акт. Внесувањето на кешот може да ја отежни идната адаптација на монетарната и финансиската политика кон нови технологии (на пример, воведување на дигитално евро или други иновации).
-
Оперативен проблем наместо уставен: Критичарите би можеле да тврдат дека достапноста на кеш е прашање на закон за платежни услуги и регулација на банките, а не на Устав. Уставот би требало да се фокусира на основните права.
-
Борба против сивата економија: Поголемата употреба на кеш може да ја отежне борбата против неформалната економија, даночното затајување и перењето пари, бидејќи кеш трансакциите се потешки за следење од дигиталните.
-
Потреба од консултација со ЕЦБ/ЕУ: Како земја-кандидат за ЕУ, Македонија би морала да внимава да не ги наруши правилата на ЕУ/Европската централна банка (ЕЦБ), бидејќи монетарната политика е ексклузивна надлежност на Унијата. Словенија го доби мислењето на ЕЦБ.
Заклучок
Одлуката за уставна заштита на кешот е во суштина компромис помеѓу дигиталниот развој (ефикасност) и заштитата на основните слободи и инклузивноста (приватност и достапност).
Ако Македонија се одлучи на таков чекор, главната придобивка би била силна, трајна и уставно загарантирана заштита на правото на плаќање со физичка готовина, особено за најранливите граѓани, и зачувување на финансиската приватност.
Извор: Gemini