На крајот на 2021, година и половина по усвојувањето на ревидираната методологија за пристапување, чија цел, според зборовите од Брисел, е покредибилен, попредвидлив и подинамичен процес на евроинтеграции на земјите од Западен Балкан, вкупниот постигнат резултат за регионот е само отворањето на еден кластер во преговорите на Србија со ЕУ.
Јавноста и експертите сметаат дека тоа е премалку, па од таму се поставуваат прашањето дали ако Унијата не го потврди својот кредибилитет во регионот, тогаш има опасност за други „играчи“ со свои интереси да го пополнат просторот на Западен Балкан?
За политичкиот аналитичар од Косово и директор на Институтот за афирмација на меѓуетничките односи во Приштина, Косово и Авганистан, Фатмир Шеноли, вратата на ЕУ во 2022 година ќе остане отворена за Западен Балкан, само доколку се вмешаат и САД.
-Откако Америка почна да објавува црна листа на личности кои се и ќе бидат нон грата, ќе имаме поинаков пристап и кон ЕУ и кон САД, што ќе донесе развој на Западен Балкан и вклучување во европската интеграција и користење на ЕУ фондовите за социјален развој низ целиот регион. Ако не се демократизираат земјите од Западен Балкан, тогаш ќе имаме стагнација во развојот на целиот Западен Балкан, вели Шеноли во изјава за „Локално“.
Во однос на иницијативата „Отворен Балкан“, аналитичарот смета дека регионот не треба да импровизира со овој проект.
-Отворениот Балкан не доби поддршка во Црна Гора, Косово и БиХ. Сметам дека целиот Западен Балкан треба да биде посветен на Берлинскиот процес и да не импровизира со оваа иницијатива. Сите земји треба да се приклучат, а не да биде делумно, посочува Шеноли.
Аналитичарот наведува дека дијалогот меѓу Белград и Приштина нема да напредува под капата на ЕУ.
-Дијалогот меѓу Косово и Србија под покровителство на ЕУ веројатно нема да напредува. Затоа улогата на САД треба да се кристализира и да биде силна и видлива, бидејќи ЕУ не е способна сама да ја заврши мисијата на дијалогот, додава Шеноли и соодветно на тоа го коментира и македонско-бугарскиот спор:
– Искрено се надевам дека македонската влада ќе биде стабилна и дека со поддршка на релевантни меѓународни фактори и промени на власта во Бугарија ќе има одлична можност да го надмине овој спор, а официјална Софија ќе го промени ставот за иднината на регионот и особено Македонија.
Анализирајќи ги состојбите во регионот, Шеноли оценува дека изјавите на Милорад Додик за незавиност на Република Српска се играње со оган.
-Тој што си игра со оган може да настрада. Мислам дека Додик и другите како него треба да бидат минато и да одговараат за организираниот криминал и корупцијата, а не да бидат фактори кои ја дестабилизираат БиХ, на која и е потребна поддршка од сите светски фактори за да биде стабилна и развиена земја, наведува аналитичарот.
За тоа дали Русија и Кина имаат шанса да го заземат просторот на Западен Балкан, Шеноли истакнува дека последните чекори на Америка во дипломатска смисла (посетите на Габриел Ескобар) во Македонија, Албанија, Црна Гора, Србија и Косово се доказ дека влијанието на Русија и Кина на Западен Балкан мора да се отстрани и тоа влијание со време ќе се елиминира, бидејќи сите земји од Западен Балкан, со исклучок на Србија се членки на НАТО и едноставно влијанието на Русија и Кина ќе биде изолирано и отстрането.
Политичкиот аналитичар од Црна Гора, Љубо Филиповиќ во изјава за „Локално“, вели дека работите околу Западен Балкан и ЕУ, засега не изгледаат добро.
-ЕУ е полна со внатрешни контроверзии и превирања. Очигледно, проширувањето не е приоритет. Дали вратата некогаш ќе ни се отвори е добро прашање. Затоа што многу луѓе веќе поминаа многу работи за овие 20-30 години. Се плашам дека само нашите деца ќе ги почувствуваат придобивките од полноправното членство во ЕУ, вели Филиповиќ.
Како и претходниот соговорник, и Филиповиќ оценува дека „Отворен Балкан“ не ги надополнува постојните иницијативи за регионална соработка.
– Тогаш, кога ќе знаеме до крај каде оди и каков е неговиот конечен исход, ќе биде полесно да се утврди. Црна Гора има голема недоверба кон официјален Белград и јавноста во Црна Гора е многу скептична кон Отворен Балкан. Босна и Косово имаат свои приоритети и треба да бидат сигурни во тоа што ќе добијат од евентуалното учество во иницијативата, изјави аналитичарот.
За дијалогот меѓу Косово и Србија, Филиповиќ не гледа решение во блиска иднина.
– Дијалогот е прекинат. Србија нема намера да го решава и затвори косовското прашање се додека може да го искористи за политички цели. Заедницата на српски општини замислена како Република Српска не е можна на Косово. Доминацијата и монополот на Вучиќ над српскиот политички живот на Косово само ја усложнува секоја смислена иницијатива и заштита на интересите на српските граѓани таму, констатира црногорскиот аналитичар.
Во однос на македонско-бугарскиот спор, Филиповиќ смета дека „Македонците се во слична ситуација како и Црногорците“.
– Тоа што ви го негираат Бугарите, нас Србите ни го негираат. Вие сте само помалку среќни затоа што сте центар на хегемонистичката политика, т.е. Софија е во ЕУ. Се надевам дека во Бугарија ќе надвладее разумот и дека конструктивно ќе пристапи кон ова прашање и ќе им олесни на Македонците да влезат во ЕУ, смета соговорникот и додава дека во регионот, членот на Претседателството на Босна и Херцеговина од Република Српска, Милорад Додик, ги тестира границите на авторитетот.
-Додик се однесува како разгалено дете. Тоа го прави со години. Овој пат е соочен со фактот дека лесно може да ја загуби власта бидејќи се појави алтернатива, прави очајни потези и поради тоа е посериозен и опасен. Сите ние сме систем на поврзани судови бидејќи политичките и етничките граници се вкрстуваат. Нестабилноста во една земја е секогаш безбедносен предизвик за сите други, категоричен е Филиповиќ.
За кинеското и руското влијание на Балканот, црногорскиот аналитичар смета дека Русија е далеку од каква било сериозна доминација на Балканот.
-Но, тоа не ги намалува деструктивните намери на нејзината политика. Русија ги подгрева тензиите и предизвикува поларизација на општествата на Запад, бидејќи на тој начин си остава маневар за подиректно непостапување во соседството. Што се однесува до Кина, таа не е политички актер на Балканот, но нејзините економски активности предизвикаа нестабилност. Кинеските компании не се премногу етички во своите договори, а коруптивните договори и деловните аранжмани значително го ослабуваат здравото деловно опкружување на Балканот. Затоа нивното влијание е проблематично, појаснува Филиповиќ.
ЕУ не можеше да го искористи моментумот што го даде НАТО, а причината е едноставна, вели политикологот од БиХ и магистер по европска интеграција, Денис Чаркаџиќ во разговор за „Локално“, зборувајќи околу тоа каде генерално се движи регионот.
– Имено, надворешната политика на ЕУ е нејзиниот најслаб столб, при што практично безброј пати е покажано не само на Балканот, дека не постои. Ова ја прави ЕУ геополитичко џуџе и лесен плен за големите геополитички играчи како Русија и Кина. Немоќта, неспособноста, недоследноста и лицемерието што ЕУ ги покажа и покажува кон Западен Балкан во изминатите 10 години го чинеше регионот толку многу што ваквото однесување на Брисел, и покрај тоа што трите земји во тој период пристапија во НАТО, остави доволно простор. за да се зајакнат ретроградните сили. Во моментов тие се во полн ек во повеќе или помалку целиот регион, особено во Босна и Херцеговина. Пред ЕУ да ги отвори вратите за Западен Балкан, мора да се случат две работи. Едната е САД да ја вратат клучната улога и влијание во регионот и да ги изолираат оние кои го туркаат во неволја, а другата е ЕУ да ја спроведе својата внатрешна реформа за да го промени одлучувањето за надворешната политика, со што консензусот како сегашно решение, ќе замине во историјата, вели Чаркаџиќ.
И политикологот смета дека веќе има поважни процеси во регионот од иницијативата „Отворен Балкан“.
-Одлична рамка за такво нешто веќе постои, а тоа е Берлинскиот процес, во кој веќе се вклучени сите земји од регионот и кој освен што е под покровителство на ЕУ, обезбедува и за слободно движење на луѓе, стоки и стоки.капитал, но нуди и многу пари за сите земји, се разбира, доколку се во можност да понудат квалитетни проекти во овој контекст, и да гарантираат нивно ефективно спроведување. Тоа значи многу повеќе од Отворениот Балкан. Меѓутоа, кога станува збор за кој било интегративен меѓувладин проект на Западен Балкан, треба да се има предвид дека некои постоечки регионални договори сè уште не се целосно имплементирани или често се прекршуваат, особено фактот дека сè уште има голем број многу сериозни, нерешени билатерални прашања меѓу одделни земји, а да не зборуваме за меѓусебна (недоверба). Затоа, верувам дека, пред да се решат сите меѓусебно отворени прашања и да не се почитуваат целосно веќе потпишаните регионални договори, секоја интеграциска рамка на Западен Балкан нема многу шанси за успех, пишува Чаркаџиќ.
За нерешените односи меѓу Белград и Приштина, политикологот од БиХ посочува дека се огромен товар за сите граѓани на Србија и Косово, а ова прашање од безбедносни, економски, политички и геополитички причини во секој случај бара да се реши што поскоро.
-Тоа решение, какво и да е, ќе биде еден вид компромис, каде што дел од договорот ќе треба да биде решавање на позицијата на Србите во Косово, а властите во Косово на крајот ќе треба да се согласат на некаква автономија за Српската заедница во северно Косово. Но, во секој случај, тоа нема да биде ништо блиску до она што е Република Српска во Босна и Херцеговина. Јасно е дека преговорите не можат да успеат под покровителство на ЕУ и очекувам многу брзо и САД да се приклучат со полн капацитет и дека преговарачкиот процес ќе се интензивира по изборите во Србија. Кога Белград и Приштина ќе го постигнат т.н сеопфатен договор тешко е да се каже, но сосема е сигурно дека натамошното одложување нема да донесе ништо добро за ниту една страна ниту за целиот регион, јасен е Чаркаџиќ.
Политикологот смета дека бугарското вето за Македонија е добар пример зошто е потребен принципот на консензус во одлучувањето за надворешнополитичките прашања на ЕУ.
-Верувам дека на крајот ќе биде укинат, бидејќи какви и да се мотивите на Бугарија да го направи тоа, не е во интерес на ЕУ на долг рок. Не е прв пат една земја-членка да го користи својот глас за да ја запре земја-аспирант, се со цел да ги исполни своите политички или други цели за себе, било во рамките на ЕУ или во односите со земјата-аспирант. Сепак, по блокадата која формално дојде од Софија, веќе има јасни знаци дека ветото би можело наскоро да се укине, каде една причина, но не и единствена, може да лежи во промената на власта во Германија која има значително поинаков пристап кон Западен Балкан, отколку што ја имаше додека на чело беше канцеларката Меркел, наведува Чаркаџиќ.
Тој додава дека патот по кој тргнал Милорад Додик е ќорсокак во секоја смисла.
-Ниту е можна независност на Република Српска, ниту е можно, како што велат во Република Српска, на тој етникум да му се вратат ингеренциите на начин на кој тие се обидуваат. Оттука, убеден сум дека оние што се впуштија во ова, во политичка смисла, многу брзо ќе станат минато, но дополнително, во меѓувреме, цената на таквата акција економски би можеле да ја платат граѓаните на тој ентитет, а последователно на тоа и цела БиХ. Во овие и слични обиди, се разбира, можно е да се дестабилизира Босна и Херцеговина и целиот регион, но убеден сум дека има доволно механизми, внатрешни и надворешни, за навреме да се спречи ваквото сценарио, вели политикологот.
Магистерот по европска интеграција обвинува дека ЕУ им даде простор на Кина и Русија да се вмешаат со своето влијание на Балканот.
– Веќе напоменав дека ЕУ, на која САД и дадоа водечка улога овде, е таа што го отвори просторот, пред се на Русија и Кина, да возвратат во регионот со сили чија примарна цел е да одржат статус кво. Кина тоа го искористи преку инвестиции, додека Русија традиционално е присутна на Балканот на многу начини, а во последните години и вешто искористувајќи го вакуумот што се појави, обезбеди неколку локални играчи на Балканот, кои ги користи во обидот овој дел на Европа како капитал во тековните преговори со САД, кои, кога станува збор за светската геополитичка сцена, ќе го одбележат времето пред нас, оценува Чаркаџиќ.
Српскиот професор и аналитичар за случувањата на Балканот, Зоран Чворовиќ вели дека тешко е да се даде долгорочна прогноза за перспективата на европската интеграција на балканските држави поради многу причини.
– Прво, ЕУ денес, за разлика од раните 2000-ти, доживува сериозна внатрешна криза. Сегашното конфедерациско уредување на ЕУ предизвикува постојани кризи во функционирањето на институциите. Конфедерацискиот систем директно го попречува понатамошниот процес на европска интеграција, бидејќи одлуките се носат со консензус, а земјите-членки не само што имаат различни ставови за институционалната перспектива на ЕУ, туку имаат и различни интереси кога станува збор за конкретни потенцијални нови членки. Историјата покажа дека конфедерациите, како сојуз на независни држави, се нефункционални и дека или се распаѓаат или се трансформираат во посилна заедница – федерација. ЕУ е во криза и затоа што Атлантскиот басен престанува да биде најмоќниот економски и најважен политички регион во светот и наместо тоа станува басен на Пацификот. Ова е неизбежна последица на тектонската криза на западната цивилизација. ЕУ се повеќе станува периферија на светот, а Балканот периферија на периферијата, рече Чворовиќ во разговор за „Локално“.
Професорот смета дека иницијативата „Отворен Балкан“ не е автентична балканска идеја.
-Оваа иницијатива првенствено не ги зема предвид интересите на балканските земји, иако на прв поглед така изгледа. Клучните актери на иницијативата „Отворен Балкан“, претседателот на Република Србија и премиерите на Албанија и Северна Македонија, Александар Вучиќ, Еди Рама и Зоран Заев, постојано повторуваат дека оваа иницијатива е само дел од т.н. Берлинскиот процес. Самиот Берлински процес не е ништо друго туку формализирана меѓувладина соработка меѓу Западен Балкан и ЕУ, која ги вклучува ММФ и Светската банка, и која има четири цели: 1) да ја зачува водечката политичка и економска улога на ЕУ и нејзините главни членки. во Западен Балкан; 2) да се интензивира имплементацијата на неолибералните европски вредности во регионот; 3) да се интензивира регионалната соработка на Западен Балкан како важна гаранција за зачувување на политичките резултати на американскиот воен интервенционизам од 1990-тите; 4) законски да се интегрираат таквите регионални економски интеграции како што е Отворен Балкан, усвојувајќи униформни правила наметнати од ЕУ, што им обезбедува на западните компании и банки безбедна и привилегирана позиција на балканскиот пазар и без формално вклучување на овие земји во ЕУ. Така, политичките, економските и безбедносните интереси на ЕУ и САД имаат приоритет во рамките на иницијативата Отворен Балкан пред интересите на балканските држави.
Гледано од перспектива на одделни балкански држави и нации, единствениот победник на иницијативата Отворен Балкан е Албанија и албанското население на Балканот воопшто. Создавањето слободен пазар за стоки, труд и капитал, заедно со отстранувањето на царинските бариери, ќе овозможи формирање на единствен економски простор во Албанија и Западна Македонија. Преку слободниот пазар во Србија ќе влезе не само домицилниот албански капитал, туку и капиталот на Албанците од Косово и Метохија. Албанската работна сила може да има корист од заедничкиот пазар на трудот, додека српската работна сила секако не може да биде заинтересирана за понудата на пазарот на труд во Албанија или Северна Македонија, вели Чворовиќ во својот опширен одговор.
На прашањето како го коментира дијалогот меѓу Белград и Приштина, професорот вели дека сите актери мораа однапред да знаат дека дијалогот за Косово, кој се води под покровителство на ЕУ, нема да даде резултати.
-Кога покровителството на ОН беше заменето со покровителство на ЕУ во преговарачкиот процес, косовскиот проблем се најде пред институција која е правно неспособна и без политичка власт. И тоа може да се види денес. Статусот на Косово е регулиран со резолуцијата на Советот за Безбедност 1244 така што трајно решение за статусот на Косово може да се утврди само со нова резолуција.
Во исто време, таквото решение мора да се заснова на почитување на територијалниот интегритет на Србија, бидејќи Резолуцијата 1244 го гарантира територијалниот интегритет на СРЈ на четири места, а Србија е правен наследник на СРЈ. Со еден збор, статусот на Косово може да се реши само во Советот за безбедност и таму одлучуваат постојаните членки со право на вето.
Не може да се бара институционално решение за преостанатите Срби на Косово и Метохија без претходно да се постави прашањето за правната одговорност на лидерите на албанското сепаратистичко движење за прогон на повеќе од 200.000 Срби и грабеж на нивниот имот, исто како што Србите мора да го покренат прашањето за одговорноста за злосторства врз Албанците. Т.н Република Косово е создадена како резултат на насилство од трета страна, првенствено САД, и затоа е неодржлива. Дијалогот меѓу Албанците и Србите го попречува трета страна, онаа која го радикализираше албанското национално движење во 1990-тите, потиснувајќи ја ЛДК со ОВК, која е виновна за безброј злосторства извршени од припадниците на ОВК врз сонародниците, потенцира Чворовиќ.
Спорот меѓу Македонија и Бугарија, професорот од Србија го коментира како „марионетска игра во рацете на странците“.
-Дополнително, ваквите псевдопатриотски и псевдонационални потези се добри за секој балкански политичар да го подигне рејтингот на своите гласачи. Секоја големобугарска претензија кон Македонија е навистина смешна, а во исто време Бугарија е неповратно демографски празна. Како што Лондон и Виена во минатото поттикнуваа бугарско-српски судири околу Македонија, за овие кругови и денес е важно да не дојде до историски договор меѓу Србите, Бугарите и Македонците, рече Чворовиќ во разговорот.
Во однос на прашањето за Република Српска, професорот вели дека Милорад Додик не зборува за независноста на Република Српска (РС), туку за правото на РС да ги врати надлежностите што и ги префрли на БиХ според договорот со другиот субјект, а кои и припаѓаат според Уставот на БиХ.
-Се работи за одбрана, индиректно оданочување и правда. Уставот на БиХ е составен дел на Дејтонскиот договор и според него, ентитетите, а не БиХ имаат свои армии, БиХ нема свои даночни извори, ниту има судска власт на ниво на БиХ, ако ние не го брои Уставниот суд. Пренесувањето на надлежностите не ја направи БиХ пофункционална, ниту владеењето на правото се подобри, па враќањето на надлежностите е оправдано. БиХ беше конституирана со меѓународниот Дејтонски договор, во рамките на Уставот на БиХ. Во меѓународното право, правилото е дека секој договор е обврзува „pacta sunt servanda“. Затоа Додик, кој бара враќање на првобитниот дејтонски систем, не може да биде обвинет за дестабилизација на Босна и Херцеговина. Дестабилизацијата на БиХ е пред се вина на институциите на високиот претставник, кој незаконски го смени првобитниот државен систем на БиХ во последните 25 години, користејќи принуда и закани кон претставниците на РС. БиХ е создадена со договор на завојуваните страни и може да остане само на договор на домашните актери, како заедница на еднакви и суверени субјекти, категоричен е Чворовиќ, додавајќи дека историјата покажа дека на Балканот е најлошо кога е под доминација на само една сила.
– Имено, на Балканот, покрај САД и ЕУ, кои се во дефанзива, свои интереси традиционално има и Русија, а од неодамна и Кина, а тоа се земји чија моќ е во пораст. Очигледна е намерата на САД и Велика Британија целосно да ги исфрлат Русија и Кина од Балканот, а бидејќи не можат во редовни околности да применуваат различни сценарија за дестабилизација на Балканот. Барем на Балканот не недостига ирационалност. Кризата со пандемијата покажа дека земјите кои ја зачувале својата независност во одлучувањето во здравствената, економската и фискалната политика и кои имаат соработка во различни делови на светот, отколку земјите-членки на ЕУ, се подобри. Србија е пример за таква држава, вели Чворовиќ и продолжува:
-Природно е православните народи да сакаат присуство на Русија на Балканот, како што е природно Турција да се појавува во перцепцијата на балканските муслимани како гарант за нивните права. Сметам дека присуството на Русија и Турција ја стабилизира состојбата на Балканот, исто како што зголемувањето на уделот на кинескиот капитал ја намалува колонијалната зависност на балканските економии од ЕУ.
Бугарскиот историчар Димитар Атанасов пак смета дека вратата на ЕУ не е затворена за Западен Балкан.
-Во моментов, преговарачкиот процес е блокиран од крајно кратковидната политика на одредена влада на одредена земја, а тоа беше кабинетот на ГЕРБ и коалицијата Обединети патриоти. Знаеме дека ГЕРБ во моментов не е на власт, а главната компонента на таканаречените патриоти ВМРО-БНД е надвор од Парламентот по трет пат, иако само за една година. Ова отвора добри шанси, но наследството тежи: ниту една влада не е подготвена да го признае поразот, иако претходниците останаа одговорни за голем број коруптивни практики. Тврдењето дека позицијата на Бугарија неправедно го кочи напредокот на Северна Македонија и Албанија кон Европската Унија, би било еднакво на катастрофа за бугарската надворешна политика. Таквиот потег не би бил добро прифатен од бугарските граѓани, од кои голем дел се воспитани во традициите на национализмот и знаат од образованието по историја, од медиумите дека „Македонија е бугарска“, дека „Македонците се Бугари“ . Сегашната влада, иако очигледно ниту ги дели ставовите од минатото, ниту зазема позиција на народен национализам, практично сè уште не почнала да владее. Прекратко е на власт и ѝ треба поддршка, а не превирања. Затоа премиерот Кирил Петков се движи по тенок мраз и се обидува да му ја одземе водечката улога во преговарачкиот процес на неуспешната Мешовита комисија за историски прашања, предлагајќи да се создадат уште неколку работни групи за билатерален дијалог, вели Атанасов во разговор за „Локално“.
Според него, иницијативата „Отворен Балкан“ е одраз на тврдоглавоста на Бугарија кон Северна Македонија.
– Кога Бугарија зазеде националистички став и одлучи дека работата на пропаднатиот политички лидер е поважна од добрососедството и шансата за вистинско политичко лидерство во регионот, тогаш местото на веќе изолираната Софија го зазеде Белград. Јасно е дека не може да има празнини во меѓународните односи. Ако бугарската страна паметно ги искористеше своите барања за време на европското претседателство во првата половина на 2018 година, немаше да има простор за „Отворен Балкан“. Јасно е дека Вучиќ и неговиот партнер Путин доста брзо извлекоа корист од кризата предизвикана од таканаречените бугарски патриоти. Ова го зголеми престижот на Србија и го зголеми нејзиното влијание во регионот. Позицијата на Србија во северна Македонија ќе се подобри – не само политички и економски, туку и од гледна точка на граѓаните и зголемениот позитивен однос кон Белград, носталгијата за Титова Југославија и други слични личности. Меѓу главните губитници е Косово, бидејќи преговарачкиот процес меѓу Приштина и Белград е исто така блокиран, а иницирањето на Отворен Балкан води до уште поголема дистанца меѓу двете, бидејќи косовските лидери не се подготвени да влезат во унијата во која лидерите се оние со кои сè уште имаат нерасчистени односи во многу болни области, вели Атанасов, додавајќи дека доколку „Отворен Балкан“ целосно се реализира, членките на оваа унија ќе бидат далеку од Европа.
Говорејќи за дијалогот меѓу Србија и Косово, бугарскиот историчар наведува дека голем проблем е организацијата на српските општини во Косово.
-Приштина во него гледа шанса за политички сепаратизам, кој во блиска иднина може да доведе до резултат како оној на Босна, држава со две држави во која една состојка постојано крцка со заби и се заканува да го разниша кревкото единство. Оваа организација е вградена во меѓународните договори и од оваа гледна точка нејзиното создавање можеби не е целосно неизбежно, но може да биде одложено. Веројатно доста долго време. Со прекинатиот дијалог меѓу поранешната метропола и поранешната покраина, тешко ми е да замислам дека политичките лидери во Косово ќе одлучат за таква отстапка. Згора на тоа, веќе спомнав дека Отворениот Балкан дополнително ги влошува односите меѓу двајцата и ја оневозможува нормалната комуникација. Колку е посилна позицијата на Србија на Балканот, толку повидлива ќе биде раката на Русија, толку понепопустлива ќе биде косовската влада и колку поетнички ќе дејствува, толку повеќе ќе дојде национализмот и ќе бидат понерешливи проблемите меѓу двете – ова можам да го кажам за сигурно. Зајакнувањето на позициите обично е двонасочен процес: охрабрена од Русија, Србија ќе сака повеќе, а Косово сепак нема да даде ништо.
Ми се чини дека формирањето на Заедницата на српските општини ќе се одложи колку што може повеќе, потпирајќи се на идејата дека ако процесот на пристапување во ЕУ го вклучи Косово, со перспектива практично да паднат границите меѓу двете земји, таква организација би изгледало излишно, констатира Атанасов.
Околу ситуацијата во Република Српска, Атанасов вели дека зголемената ароганција на и онака политички и дипломатски прилично грубиот Милорад Додик е во функција на стабилизирање на позициите на неговите белградски господари во регионот.
-Колку Србија изгледа посилно, толку поодвратно ќе се однесува нејзиниот штитеник, а поголем притисок ќе биде под притисок на владата во Сараево. Таквата ситуација тешко може да се види во перспектива, иако во најопшти контури: однесувањето на агресивните националисти често го надминува она што е прифатливо, па дури и целосно неприфатливо. Додик добро знае дека меѓународната заедница нема да реагира остро. Се покажа дека во случајот со анексијата на Крим, освен неколку декларации – вежби на реторика и санкции, кои се покажаа како мизерни, ништо друго не следуваше. Европа сè уште купува руска енергија, смета Атанасов и продолжува:
– Во Бања Лука има практично паралелна држава која во секој момент може да се отцепи од федерацијата. „Добредојдовте во Босна и Херцеговина“ не пишуваат ниту на граничните премини, но „Добре дојдовте во Република Српска“ е дрскост што всушност го оспорува суверенитетот на целата држава. Сакам да престане распаѓањето на политичките организми во регионот, бидејќи никој нема корист од новите поделби освен тврдокорните националисти. Лошото е што откако тие беа на власт во Бугарија, ова им даде поттик на сите такви движења во блиските земји: ги разбуди заспаните национализми и им даде дополнителна доза енергија на арогантните, кои полека почнаа да се понижуваат. Овој тренд тешко би можел да се смени во следните неколку години без сериозна помош од Европа и без подготвеност за дијалог и прифаќање, па ни останува само да се надеваме на предвидливоста на Брисел и стравот од локалните националисти да не предизвикаат голема штета.
За македонско-бугарскиот спор, Атанасов вели дека иако се зборува за економија и наука, историските прашања мора да се решат, колку што е можно, со договор за рамка на здрав разум во областа на јавната употреба на историјата (како што се учебниците, на пример), а не само со отфрлање професори, за да се изедат едни со други.
-Убеден сум дека македонските колеги нема да направат чекор напред додека не се сменат барем неколку видни личности од бугарска страна. Не сум сигурен дека премиерот Петков е свесен за сериозноста на оваа ситуација. Ми се чини дека тој верува дека сегашната и економската соработка може да доведе до брзо решение на блокираниот дијалог. Се плашам дека не е така – криењето на проблемот не води кон позитивен исход, туку до можност за нови политички злоупотреби на начини на кои веќе видовме, а кои се повеќе од неприфатливи за сите нас. Стереотипите се отстрануваат полека и со напорите на институциите, а не со водење бизнис, отворање нови работни места и генерирање финансиски средства.
Се надевам дека бугарската влада ќе покаже доволно мудрост и ќе го рестартира преговарачкиот процес по цена на што е можно помало оштетување на имиџот за Бугарија. Според мене, рецептот е да се поделат одговорностите на повеќе работни групи, но и промената на повеќето членови на историскиот тим, кој беше главен извршител на политичката наредба на ВМРО-БНД и Каракачанов, што доведе до такво неприфатливо вето за двете страни, го дава своето мислење вработениот во Институтот за етнологија и фолклор на Бугарската академија на науките.
Јасно е дека влијанието на Европската унија, вели тој, се почувствува во Бугарија, Грција и Романија во регионот.
-По бугарското вето, Брисел загуби, а добија Србија и Русија. Мислам дека е премногу да се зборува за Турција и нејзиното влијание. Владата во Анкара има огромни внатрешни проблеми: инфлација која ја убива економијата; растечка политичка опозиција која постојано го обвинува Ердоган за диктаторски методи и неспособноста, како и сириската гранична криза. Поради сето ова, Турција нема да биде главен играч во блиска иднина, способна за повеќе од пропагандни пораки за време на избори, во регионот или во самата Турција, кои имаат за цел да го одвлечат вниманието на граѓаните од неуспехот на кабинетот на Ердоган да го контролира процесот на економска стагнација. Што се однесува до Кина, тие се тука долго време, и не само тоа. Ги има насекаде: носиме кинеска облека, користиме кинеска електроника, речиси сè е произведено во Кина. Кинеските инвестиции сè уште во голема мера ја надминуваат Европа, бидејќи Стариот континент е меѓу најдобрите во светот. Не ни требаат кинески пари. Факт е дека кинеските компании ја истражуваат можноста за изградба на фабрики за електрични автомобили и опрема за нив во Европа и на Балканот. Според тоа, ова важи и за земјите од Европската унија. Пример е планираната фабрика за мали, урбани електрични автомобили, која треба да се гради во Бугарија во близина на градот Ловеч. Кина е добро упатена во оваа технолошка револуција и се поставува себеси онаму каде што претходно недостасуваа ресурси, оценува Атанасов и додава дека е важно е да се знае дека кинеската економска и трговска инвазија е тивка и нема за цел да ги промени општествата што ги засега.
-Кинезите не доаѓаат да подметнуваат комунизам, туку со јасна цел да произведуваат и продаваат. Затоа Европа не е загрозена во срцето на нејзината цивилизација од кинеските стоки, туку од оние играчи кои си дозволуваат да наметнат цивилизациски избори, да создаваат и поттикнуваат непријателство, да диктираат кој и што да прави на нејзината суверена територија, заклучува историчарот.
Н.П.