Анатомија на пост-медиумска Македонија

Занесена во виорот на метли по црвени теписи, јавноста наша остана без објаснување за малата гужва пред сопствениот гол во изведба на државниот секретар Матис и премиерот Заев а во врска со руското (не)влијание во земјата. Според првиот, Русите се веќе пред шеснаестникот, додека според вториот тие не се ниту на трибините. Малку чуден расчекор во ставови, дотолку повеќе што Матис секако знае што се случува ширум планетата, додека пак Заев би требало да знае што игра му се игра по дома.

Гледано од страна, ценам дека вистината е некаде во средина. Дека руското влијание е евидентно (согласно Матис), но повеќе врз и околу Македонија отколку што во самата земја (според Заев). Според таквиот компромисен елаборат, Русија продолжува своето влијание да го наметнува преку сателитските инсталации ширум Западот и околу Македонија, додека пак во самата земја тоа влијание е редуцирано врз такви, нели, грамадни движења и хипер-популарни лидеришта како што е Јанко Бачев. Впрочем, дека влијанието во самата земја е со ограничен импакт може да се насети и по литанијата на новиот руски Посол, кој при предавањето на акредитивите ќе забележи дека одлуките треба да почиваат врз Повелбата на ООН, „а не врз политичката конјунктура”. Пацка за власта и (претпоставувам) мелем за ушите на Иванов.

Но што во сета бркотница околу руските замешателства е вистина а што пропаганда? Според медиумите, во и низ Македонија циркулираат стотици и илјадници руско-украински агенти. Според Атлантскиот Совет, руската пропагандна машинерија е диктирана од осум твитерџии. Доколку првата вест е барем приближно точна, тогаш не станува збор за „присуство“ туку за инвазија од загрижувачки димензии. Доколку пак втората вест е точна, тогаш тоа не ја подвлекува моќта на твитер-дивизијата, туку импотентноста на мејнстрим медиумите. Нејсе, земјата има надлежни безбедносни органи задолжени за спречување на загрозеност од можни физички инфилтрации и тоа не би требало да биде предмет на јавна расправа. Затоа, во оваа прилика збор-два за пропагандните аспекти на руската пропаганда во земјата.

„Она што е фрустрирачко и излудувачко за (руската пропаганда) е што е толку ефтина а толку ефикасна“ , ќе изјави Хетер Конлеј, директорка на Европската програма при ЦСИС во Вашингтон за степенот на руската пропаганда во САД. Изоставениот дел во оваа изјава (која важи и за нас) е тоа дека ефтиноста и ефекасноста се всушност последица, додека пак вистинската причина е скапоста и неефикасноста на мејнстрим-медиумите во спротиставување на pulp-fiction пропагандата. Домашната илустрација за таа диспропорција е неодамнешната слика од Античкиот театар во Охрид каде на настанот со високи странски гости, имаше два-пати повеќе новинари од публика. Тоа е пола од приказната. Вториот дел од приказната е што публиката која индиректно сведочеше на таа сцена беше стопати поголема низ социјалните мрежи. И тоа е симболичната илустрација за последиците на медиумската политика во која домашните и посебно странските фондации инвестираат 95% од ресурсите во медиумски техникалии, шминки и помпи и 5% во публиката.

Првиот чекор во конципирање на каква било стратегија за превенција од руската пропаганда е зрелоста да се признае дека еволуцијата на пост-факти и пост-вистини ја има создадено и заокружено новата пост-медиумска реалност, глобално и локално. Определбата на медиумите доброволно (и за профит) да бидат пропоненти и пропагатори на преференцијални политички субјекти или наративи ја има елиминирано нивната институционална кредибилност, јавна респектабилност и човечка љубопитност. Доколку вашата потреба за информација е предодредена од „позитивна предрасуда“ кон определен медиум во кој однапред знаете што, како и кој ќе ве „информира”, вие не барате информација туку потврда за сопствената однапред конципирана замисла. Но доколку имате потреба да ги дознаете „сите вести асални за печат“ и ги чуете сите страни на приказната, изборот е да си бидете сам сопствен известувач, уредник и медиум, и сами си ги најдете про-и-контра ставовите на интернет. 

Пост-медиумската современост, како и останатите пост-моменти, е составен дел на духот на времето во кое верувањето е битно а „фактите се бесполезни”. Апсолутистичката религизација на јавниот дискурс е само надополнување на вековната предодреба на човекот да верува во нешто – по ѓаволите со фактите. Но исто како што се повеќе луѓе преферираат да ја надминат религијата и се определат за верничко покорна директна молидба кон севишниот, така и медиумите ја имаат изгубено релевантноста на чесен посредник помеѓу веста и публиката. И токму благодарение на социалните мрежи, се брише потребата и зависноста од земските божества на информацијата. За жал, моќта на руската пропаганда се крие токму во тој расчекор помеѓу исмеаните и презрени медиумски мастодонти и неизмерниот глад на јавноста за мини по содржина и макси по атракција спакувани „информации” со кое се потврдуваат или хранат нивните ега, фрустрации или желби.

Сцените од античкиот театар или пак метлите пред нозете на Матис се можеби смешни визуелно, но се сосема озбилни индикатори на длабоката – и мошне опасна – новотарија која арогантните медиумски мастодонти не сакаат да ја разберат. Иако би требало, бидејќи доколку студио-спикерската вест е проследена со неколку илјади гледања/читања а потсмешливата снимка со неколку илјади споделувања, се поставува прашањето кој всушност ја уредува и диктира динамиката на настанот пред јавноста? И уште побитно, што доколку утре таквата пракса на споделување на смешни (а сепак човечки) гафови се искористи и употреби за нешто многу помрачно и поопасно?

Во нејзиониот маестрален и за денешницата неверојатно актуелен напис „Лажење во политиката” (1971г), Хана Арент прецизно ќе ја забележи кревката нишка помеѓу фактите и лагите. „Намерните лаги се занимаваат со контингентни факти, т.е. со нешта кои немаат инхерентна вистина во себе. Фактичките вистини никогаш не се убедливо вистински. Ниедна фактичка изјава никогаш не може да биде лишена од сомнеж.” Оваа однапред депримирачка дефиниција на фактичката вистина дополнително се комплицира со нејзиниот опис на привлечната природа на измамата. „Лагите се често поверодостојни, поприемчливи за разумот отколку реалноста. Бидејќи лажгото ја има големата предност однапред да знае што публиката сака или очекува да слушне. Лажгото ја подготвува приказната за јавна конзумација со педантна внимателност да биде кредибилна, за разлика од реалноста која ја има навиката да не конфронтира со неочекуваното за кое не сме спремни.”

Среде зборовите на Арендт провејуваат предупредувањата и поуките за предизвиците кои ќе уследат со јакнење на пропагандата вперена кон домашната јавност. Во контекст на руската пропаганда, треба да се укаже дека таа не е ни приближно имуна на слабостите на медиумите воопшто, ниту пак станува збор за некакви медиумско-пропагандни мудролиии и чудесии. Предноста на руската пропаганда не е во нејзината способност, пробивност, за убедливост ниту да не збориме. Всушност, проблемот не е нивната предност, колку што е закоравениот business as usual и show me the money ментален склоп на западно-стилизираните медиуми опседнати со факти сведени на службени-полувистини кои – парадоксално – се пополнуваат со опојни теории на заговор или комплетни лаги. Сумирано, проблемот е во полу-фактите врз кои се градат комплет-лагите.

Вториот парадокс врз кој почива предноста на руската пропаганда и хендикепот на западната пост-медиумска реалност е во тоа што најслабата точка на Западот е воедно она на што таа најтврдокорно инсистира во домашните и надворешните политики – предвидливоста. Замислена како западна стратешка гаранција на нормалноста, стабилноста и иднината, токму предвидливоста со себе ја носи и негативната тактичка опачина на можност за пресретнување, подривање или ништење базирано врз сознанијата за претпоставениот курс на движење, делување или постигнување на определена цел. Инсистирањето на предвидливоста како стожер на стабилноста и професионалноста е теоретски вредна за воспев, но во новата реалност, посебно во однос на медиумите, таа неминовно резултира со заситеност и губење интерес. „Да се биде професионален подразбира да си зависен. Да се биде зависен, подразбира да си предвидлив. А предвидливоста е досадна,” ќе забележи Џон Апдајк. Ерго, зависноста на големите медиуми и славни пера на нашето новинарство од партиите и фондациите е Дамокловиот меч кој полека струга по нивните популарности и доверби. Дотолку повеќе што домашните политичари постепено ја прифаќаат тактиката на Трамп за директна комуникација со гласачите и елиминирајќи ја потребата од медиумски посредништва.

Пост-медиумската еволуција сѐ уште не е со аларматни димензии, но таа секако ќе се актуализира низ турбуленциите пред нас и реставрацијата на надворешните борби за „срцето и разумот” на човекот и народите од Балканот. Судејќи според политичките маневри кои се одвиваат во мизансценот, предвидливиот Запад ќе се бори за разумот, хаотичните патриоти за срцето, итреците од Русија и Турција за душата на Балкан(ец)от. За жал, западната борба за разумот останува прилично бездушна за поплаките на малиот човек. За среќа, борбата на Русија и Турција за душите е прилично безразумна и без чувство за историските ни горки поуки. За утеха, срцето на патриотите ќе чука колку што останаа резерви на туѓа крв за пролевање. Со ваква поделба на улоги и инспирации, се плашам дека на крај победник ќе испадне Кина и нејзината борба за стомаците. Тие наши најдверодостојни кон реалноста медиуми.

Арсим Зеколи

Извор: Дојче веле