Несомнено е дека отворањето на културен клуб на која било земја е позитивен сигнал. Не е важно колку се блиски општествата. Во нашиот случај, тие треба да бидат многу блиски, иако бугарскиот националистички инает на дел од граѓанството, експлоатиран од трговците на национализмот од бугарскиот политички пејсаж, доведе до сериозна дистанца. Би сакал да верувам дека тоа нема да биде трајно, но последните настани покажаа дека наскоро нема да има знаци на зближување, бидејќи зборот се уште го имаат бугарските националисти, вели во разговор за „Локално“, бугарскиот историчар и член на Институтот за етнологија и фолклористика при Бугарската академија на науките, Димитар Атанасов во однос на отворањето на бугарски здруженија со контроверзни имиња.
Според него, нема дилема дека отворањето на бугарскиот клуб „Цар Борис Трети“ било планирано и изведено на провокативен начин со јасна намера да се одржи непријателството од двете страни на Осогово, да се обвини Северна Македонија за неевропско однесување, а со тоа и пристапот на земјата во ЕУ практично да биде блокиран, иако ветото е формално укинато.
-Бугарската партија ВМРО продолжува да ја следи својата стратегија за подигање високи и дебели ѕидови меѓу Бугарите и Македонците, бидејќи непријателството е облог дека граничниот премин Деве Баир нема да падне, а како последица ќе останат бизнис плановите на релевантните политички лидери. активни врз основа на контрола над конфликтот што можат да го остварат, смета Атанасов.
Тој потенцира дека блискоста меѓу Македонија и Бугарија е факт, но политичките околности во минатиот век ја направија кревка.
-Затоа влијанието на таквите политичари кои постојаниот конфликт го претвораат во деловен капитал е сè уште преголемо. Овде улога имаат и лидерите на ВМРО-ДПМНЕ – своето присуство го темелат на истата реторика, но со различни концепти. На овој начин тие се соучесници во поттикнувањето и насочувањето на конфликтот, бидејќи тоа им гарантира присуство во институциите и во економијата, порачува Атанасов.
На прашањето зошто називот „Цар Борис Трети“ е неприфатлив во Македонија, историчарот појаснува дека тој е всушност последниот бугарски монарх што го потпиша договорот за пристапување на Бугарија кон Тројниот пакт.
-Настан кој е основа на голем број последователни настани, од кои еден е окупацијата на Македонија, а потоа на значајни делови од Србија, делови од современите држави Грција, Косово. Во некои делови на Македонија, бугарските војници беа добро примени, но тоа нема никаква врска со тоа што од гледна точка на меѓународното право, ова е окупација на територија на странска држава. Потсетувам дека 11.434 граѓани со еврејско потекло беа депортирани од овие земји и испратени во нацистичките логори на смртта. Важно е да се знае дека тогашната бугарска влада во Македонија, дури и во некои од местата каде што е релативно добро прифатена од локалното население, брзо почнува да генерира незадоволство, бидејќи вклучувањето на државјанства на места во администрацијата е незадоволително, вели Атанасов и додава:
Да кажам отворено, бугарските окупациски институции потфрлаат на полето на сопствената македонска политичка реалност. Во тоа време Македонија веќе имаше проекти за сопствена државност. Цар Борис е човекот кој ја замени југословенската политичка рамка со бугарска, што никако не придонесува за реализација на ниту една идеја за слободна и независна Македонија, туку напротив учествува во сузбивањето на овие тенденции. Соединувајќи ги сите овие факти, нема ништо пологично од тоа дека монархот има негативен имиџ во денешна Северна Македонија, како и во земјите чии територии ги окупира тогашното Кралство Бугарија.
Бугарските националисти, свесно барајќи медиумски ефекти, посочува Атанасов, прибегнуваат кон комбинацијата на името на цар Борис III како епоним на културен клуб и календарот на национално важни настани за Македонија, кога јавноста првично станува почувствителна.
-Како што видовме сите, сценариото со претходниот културен клуб се повтори – сосема предвидливо. Прашањето е како двете општества можат да изградат имунитет против ваквите интервенции. Дали сме во состојба да се договориме за одржливоста на границата, но не како ѕид што не разделува, туку како симболична бариера што раздвојува две блиски општества каде сè уште има луѓе поврзани, без тоа да биде национално предавство. Да, Бугарите со македонски корени и Македонците со бугарски корени треба да бидат залог, не за непрестајни кавги за тоа кој дел од историјата кому му припаѓа, туку за меѓусебно разбирање. Време е гласот на разумот да почне да се слуша. Време е да се изгради наратив на билатералните односи чиј дел е историјата, но не и единствен. Минатото е важно и мора да започнеме со тоа да разговараме, но релевантноста е регулирана и од денешницата и она што се случува во сегашноста. Една од важните точки за денес е токму напорот да се остане на основа на друга емоција, а не на омраза. Да, негативните чувства создаваат огромна енергија. Тешко можеме да се натпреваруваме во однос на потенцијалот на удар со моќните националистички напони. Азбучна вистина е дека негативните чувства се намалуваат, го намалуваат полето на реализација на поединци и групи. Ова е една од причините зошто национализмот е толку влијателен. Време е да почнеме да произведуваме и да покажуваме дека има и други емоции, дека презирот има алтернатива, дека можеме добро да живееме и сонцето да свети подеднакво за сите, а заедно да уживаме во неговата светлина и топлина, вели Атанасов во разговорот.
Според него, имињата како Пејо Јаворов, Васил Левски и Христо Ботев наместо контроверзните фашистички имиња уживаат консензуално прифаќање во бугарското општество.
-Тие произведуваат позитивна посветеност, но само од страна на Бугарите. За Македонците тоа се имиња со неутрален звук. Преку нив не може да се создаде кавга меѓу соседите, која може да се претвори во деловна алатка. Затоа, нема да биде неочекувано доколу продолжи употребата на контроверзните личности. Нашата мисија овде – на медиумите и експертите е да го понудиме спротивното, да го покажеме можното друго, што создава позитивни ставови и кај нас и кај вас, дециден е Атанасов.
Историчарот нагласува дека името на скопската гимназија „Јосип Броз Тито“ бугарските националисти го повторуваат како инкантација.
-Се плашам дека тоа не создава амбиент на дијалог, напротив, уништува. Сè додека си ги наоѓаме грешките и упатуваме децениски обвинувања едни против други, нема да има промена. Ова е плодна почва на национализмот, кој веќе одново и одново докажа дека не функционира освен во интерес на неговите лидери. Бугарија – потсетувам – сè уште има споменик во центарот на нејзината престолнина, на кој пишува дека советската војска не била окупатор, туку ослободител. Локалната самоуправа во Софија се наоѓа на улица со име „Московска“. Дали би можеле да бараме идеолошка чистота и отстранување на болните маркери од минатото од страна на нашите соседи откако не сме ја завршиле оваа работа на нашата територија. Во Бугарија има јавни јадра кои цврсто и бучно одбиваат дури и дискусии за одредени области од минатото, кои им создаваат удобност, чувство на припадност и средства за влијание, оценува Атанасов.
Бугарскиот историчар не се сомнева дека постепеното прекинување на симболичните врски на Северна Македонија со југословенското наследство е неизбежен процес, но тој мора да биде инициран од македонските граѓани.
-Тоа нема да се направи со реторичко таргетирање од страна на бугарските националисти. Нивната демонстративна лоша волја е залог не за отворање и почесен разговор, туку за заземање самоодбранбена позиција. Од особена важност е раскинувањето на врските меѓу Северна Македонија и Србија денес, врз основа на наследството на поранешните југословенски тајни служби и нивните мрежи, кои не исчезнаа, но во голема мера се трансформираа. Истото важи и за Бугарија и нејзините подземни зависности од персоналот и врските на поранешната Државна безбедност и руските интереси денес. Надвор од минатото, треба да се стремиме да ги преуредиме нашите општества денес, додава Атанасов.
Од оваа гледна точка, вели тој, дека веројатно би било добро да се сменат некои имиња од наследството на Југославија.
-Не поради евроинтеграциите или поради бугарските националисти, туку поради потребата од ново уредување на симболичните капитали во одредени области на македонското општество.. Кој, зошто, со што да ги замени – ова се прашања на кои одговорот мора да дојде од Северна Македонија. Јас лично немам самодоверба да бидам учесник во таков дијалог. Не затоа што немам интуиции и не би формулирал пристојни звучни предлози, туку затоа што сум дел од општество кое не можело да ги надмине ретроградните енергии и да се исчисти самото од себе, ни изјави бугарскиот историчар.
Атанасов посакува Бугарија и Северна Македонија да ги направат овие промени, но, без интервенција на Европа.
-Време е да покажеме дека сме способни да управуваме со себе. Ние не сме непослушни деца на кои со умерена принуда мора да им се наметнуваат педагошки процедури со цел нивното однесување да биде во нормала. Потребна е трансформација на цели ставови и наративи кои ги создаваат и поддржуваат. Дали Тито може да биде дел од модерен наратив кој ги исполнува стандардите на модерната наука и нашите етички сфаќања? – Дефинитивно. За Европа Тито не е негативен лик. Тој е носител на автентична антифашистичка идеја. Дали може да се напише неговото име на скопско средно училиште? – Одговорот на ова прашање треба да дојде од Скопје, а не од Софија. Како што одговорот чие име треба да биде напишано на следниот културен клуб на Бугарите во Македонија треба да се решава во Бугарија, но со јасна свест дека не е секое име соодветно, заклучува тој.
Н.П.