Доцнењето во извештајот за напредокот на Северна Македонија во процесот на исполнување на условите за пристапување кон Европската Унија не може да биде добра вест. Кога претходно објавените рокови не се исполнети, тоа значи дека партнерите се подготвуваат да не ги почитуваат усвоените програми. Ако земјата домаќин почне да одложува без објаснувања во практичниот дел, тоа значи дека постојат противречности во идеолошката област. Европската Унија е простор заснован на либерални идеи. По Втората светска војна, Стариот континент направи свесни напори да ги маргинализира национализмот, комунизмот и сите политички платформи што водат до раздор и имаат потенцијал да предизвикаат војни. Не е случајно што западниот свет одлучи да ја организира својата одбрана во колективен формат – ниедна земја не треба да се остави да се вооружува до заби, бидејќи конфликтите треба да се избегнуваат по секоја цена, вели во разговор за „Локално“ бугарскиот професор Димитар Атанасов, кој воедно е и историчар во Институтот за етнологија и фолклористика при Бугарската академија на науките (БАН), по одложувањето на гласањето за извештајот за напредокот на Македонија, а по барање на известувачот Томас Вајц.
Атанасов оценува дека со својата реторика и постапки во последната година, македонските власти докажаа, како што вели, дека немаат намера да се придржуваат до оваа антиконфликтна вредносна рамка.
-Европската Унија е место на меѓусебно почитување и разбирање. Однесувањето на Владата на ВМРО-ДПМНЕ и претседателката Гордана Силјановска-Давкова е во спротивност не само со вредностите насочени кон мир и признавање на другиот, туку и со сопствените правила. Од позиција на европските лидери, одбивањето да се спроведат мерките изгласани од Собранието на Република Северна Македонија е сигнал за непочитување на сопствените регулаторни документи и подготвеност за произволна ревизија на секој постигнат договор. За рационален Европеец, клучните договори не треба да се менуваат ако нема сериозни аргументи во таква насока. Во очите на сите неутрални набљудувачи, нема потреба од нов договор, а политичката елита на Северна Македонија во голема мера се обидува да наметне нови правила. На јазикот на разумот, ова се нарекува уцена и произволност, посочува професорот.
Од оваа перспектива, според Атанасов, постапката на Вајц може да се протолкува и симболично: бидејќи, како што вели, македонската страна се обидува да изврши притисок врз европските партнери во врска со Преговарачката рамка и потребата од уставни промени, тој за возврат ќе ја демонстрира својата моќ на деликатен начин, наведувајќи дека еднаквите односи и добрата волја се задолжителни, а доколку страната што пристапува се обиде да ги заобиколи, тогаш ќе биде ставен во позиција што не му се допаѓа.
-Ќе му биде кажано дека иако не се нагласува нерамнотежата на моќта, таа сепак постои и не е во интерес на македонските политичари да се обидуваат да се наметнат, бидејќи ако некој може еднострано да диктира нови услови, тоа е европската канцеларија. Со други зборови, постои можност одложувањето да биде и демонстрација за тоа кој ја има вистинската моќ во врска со пристапувањето на Северна Македонија во ЕУ, спроведено деликатно и со помош на дипломатијата.
Ако прифатиме такво толкување, мора да се согласиме дека Вајц прави и дидактички гест, покажувајќи како цивилизираните нации и нивните елити треба да ја водат својата дипломатија. Во оваа позадина, спорот меѓу Софија и Скопјe, како и однесувањето на македонските лидери во последната година, изгледаат како детска расправија околу камионче со детски играчки и со многу плачење и кинење на облека, објаснува бугарскиот професор.
Околу наративот на премиерот Христијан Мицкоски, но и дали официјален Брисел врши притисок врз Софија за решавање на спорот, соговорникот вели дека никој нема корист од вклучувањето на Бугарите во македонскиот Устав, како што со слични аргументи, смета дека е непотребно да се вклучи претставник со македонски идентитет во Бугарскиот национален совет за соработка за етнички и интеграциски прашања, како што претходно побара македонскиот премиер.
-Од друга страна, би го прашал премиерот од Скопјe дали замислува дека доколку добие таква позиција, би можел на некаков начин да влијае на политиката кон малцинствата што ја води владата во Софија? На правно ниво, во Бугарија постојат етнички политики, има луѓе од различно етничко потекло, но нема етнички малцинства во правна смисла. Нема колективни права, само индивидуални. Ова е едно од големите достигнувања на сегашниот Устав на земјата, врз кое не треба да се врши притисок. Ако го земеме правецот што му се допаѓа на премиерот на Северна Македонија, им правиме услуга не на носителите на нормалниот дијалошки тон и на ненационалистите, на граѓанските патриоти, туку на најгласните и најдеструктивни кругови во двете земји, кои продолжуваат да профитираат од конфликтот, тврди Атанасов, додавајќи дека би било во интерес на двете страни да се движат кон помирување, но тоа не може да се направи со одржување на постојано непријателство кон Бугарија.
-Додека пред неколку години бугарската страна се однесуваше понижувачки и навредливо, денес во Софија гласовите за македонското прашање се слушаат сè помалку, а во Скопјe – напротив – антибугарските ставови се одржуваат со периодични појавувања на претседателот, премиерот и клучните политички личности. Не тврдам дека официјално Бугарија не се однесувала уште понеприфатливо. До пред една година, едната страна одржуваше пријателски тон на ниво на државните институции. Ова ја направи нејзината позиција вредносно ориентирана кон Европската Унија, а нејзините аргументи се слушаа и покрај фактот дека Бугарија е членка на ЕУ и треба повеќе да се слуша. Во моментот кога Северна Македонија зеде курс на зголемено непријателство кон Бугарија, владата во Софија го омекна својот тон и улогите беа сменети. Доцнењето во извештајот на Томас Вајц исто така значи и ова – позицијата на скопските лидери е сè подалеку од европската вредносна рамка, поради што на наративот на Бугарија му се дава приоритет.
Атанасов потенцира дека таквиот развој на настаните тешко може да се смета за позитивен.
-Отстранувањето на границата кај Осогово е корисно за двете земји, а шансата да нема граници меѓу Скопје, Рим, Берлин, Париз, Брисел, Амстердам и речиси цела Европа за македонскиот народ би била историски пробив.
Негативната реторика кон Бугарија на сегашната владејачка елита во Скопје постигнува и друг ефект – ги поништува напорите на малкуте Бугари кои сакаат идеалите на нашите дедовци да се остварат и двете земји да ги зачуваат своите идентитети, но да изградат заедништво кое никому не му штети, нагласува бугарскиот професор.
Една година по завршувањето на мандатот, поранешниот претседател Стево Пендаровски призна дека со шефот на бугарската држава Румен Радев не може да се преговара, бидејќи, според него, токму тој е творецот на тврдиот став на Бугарија кон Македонија. Го нарече „архитект“ на бугарската блокада. Сепак, професорот од Бугарија, не се согласува со ваквите ставови дека токму Радев е водечката фигура во наметнувањето на ветото. Атанасов тврди дека бугарскиот претседател е типичен популистички политички лидер.
-Ако утре позициите во корист на интеграцијата на Македонија во ЕУ станат профитабилни, тој ќе стане прв пријател на Македонците. Пример во овој поглед е неговиот став за можноста за референдум за пристапување на Бугарија во еврозоната – во февруари тој инсистираше дека таков план е нелегален, пред неколку недели им се спротивстави на националните популисти кои го поддржуваат Путин, кои сакаат да ја одвлечат Бугарија од Европа и да го користат прашањето на валутата како алатка во корист на оваа цел.
Ми се чини дека Стево Пендаровски изгледа оправдан во својата изјава, според која ВМРО-ДПМНЕ нема намера да го продолжи процесот на преговори за пристапување кон ЕУ со посакуваното темпо. Жално е, но во оваа фаза вреди што Мицкоски работи целосно против европскиот проект. Причината за оваа претпоставка е фактот што само пред неколку дена видовме важни политички личности од Македонија на конференција во Унгарија, организирана на следната антиевропска основа. Самиот Орбан, како што знаеме, гордо ги демонстрира своите врски со Кремљ, наместо да го покаже својот целосно неприфатлив став кон Европа, за што е бомбардиран со санкции. Можеме да кажеме дека ставањето на Мицкоски зад режимот, кон кој толеранцијата на ЕУ е на работ, не е конструктивно политичко барање, туку – испратена е арогантна порака дека Македонија може да постои без Европската Унија, вели Атанасов.
Според него, македонската држава продолжува да троши еден од своите главни ресурси – времето.
-Ова го сугерира и Вајц. Во оваа позадина, Бугарија напредува. За неколку месеци, таа ќе биде дел од Еврозоната. Таа е членка на Шенген зоната и може да се смета за целосно интегрирана во европските структури. Кој е планот на сегашните македонски власти, освен да ги задржат на власт? Што точно сакаат за своите граѓани? Живот како второкласен Европеец, обожаватели на антидемократските режими, за кои насилството и кавгите со соседите се секојдневие? Ако е така, тогаш македонскиот народ им верувал залудно, напорите на ЕУ да се прошири кон Скопјe биле залудни, а нашите обиди да ги обвиниме бугарските власти за нивната агресија кон нашите македонски соседи се исто така безвредни.
На политичар како поранешниот претседател на Македонија му стана јасно дека Европа нема алтернатива. Додека беше на функција, не секогаш покажуваше дека дејствува од позиција на ова разбирање. Студентите во Србија исто така го сфатија ова. Без Европа, демократијата станува тешко остварлива, а ако нема демократски систем што работи во корист на граѓаните, постепено се претвораме во азиски деспотизам, истакнува соговорникот и додава ако македонското општество сака Европа, мора да сфати дека национализмот и неговите портпароли мора да останат минато.
-Дека конфликтите треба да се надминат, а не да се поттикнуваат. Дека селфињата со Орбан и разговорите против суштината на европскиот проект се форма на инфантилна уцена пред која ЕУ нема да се поклони. Завршувам со мислата дека би сакал што поскоро да ги видам Ѓуешево и Деве Баир без граничен премин, иако гледам дека моите причини да се надевам дека тоа ќе се случи се намалуваат, истакнува Атанасов во разговорот.
Н.П.