Бугарија има обврска да ги почитува правата на сите луѓе без разлика на пол, раса, етничка припадност, националност, вера и други. Оваа ситуација може да се смета за традиционална за бугарскиот закон, како што е утврдено во Трновскиот Устав. Текстот во сегашниот Устав на Република Бугарија е сличен по дух. Прашањето, според мене, во голема мера не се заснова на добри традиции, бидејќи од многу нешта е очигледно дека тие во голема мера останале во доменот на желбите до сега. Пресудите за злосторства од омраза кај нас се премалку на позадината на документираните случаи на насилство предизвикано од пол, раса, етничка припадност, религија, вели во разговор за „Локално“, бугарскиот историчар и вработен во Институтот за етнологија и фолклор на БАН, Димитар Атанасов, откако од Канцеларијата за човекови права на Обединетите нации соопштија дека Бугарија има обврска да ги почитува правата на малцинствата и да осигура дека никој нема да биде дискриминиран врз основа на нивниот слободно избран идентитет.
Според него, наспроти ова, проблемите со насилството на кој било начин поврзани со малцинствата се уште поголеми.
-Веќе имав можност да привлечам внимание на вашите медиуми дека бугарскиот основен закон не подразбира малцински права, туку човекови права. Ако замислиме дека Уставот на Бугарија е дизајниран според моделот што го следи Уставот на Република Северна Македонија, ќе имаме само едно – законска можност да вклучиме едно, две или повеќе малцинства во правна рамка. И ништо повеќе. Сè додека политичките лидери ги злоупотребуваат овие теми, претворајќи ги во изборен капитал, шансите за превоспитување на општеството во толеранција драстично се намалуваат. Потсетувам дека во Бугарија, барем од 2004 година, екстремниот националистички глас не е предмет на едукативни напори од страна на политичарите и значајните јавни личности, бидејќи секој обид да се преговара за јазиците на толеранцијата налетува на ѕидот на популизмот, кој за возврат доброволно позајмува реторика од крајната десница. Волен Сидеров и „Напад“, Николај Бареков и „Бугарија без цензура“, Валери Симеонов и НФСБ, Красимир Каракачанов и ВМРО, Костадин Костадинов и „Преродба“ – сите тие бесрамно посегнуваат по расистички, националистички и ксенофобични пораки за да завршат во Собранието и нивното политичко претставување да го претворат во финансиски израз. Станува уште потажно ако на овие несистемски политички играчи како што е БСП, која ја признава својата историја пред 130 години, се додаде и ГЕРБ, која е веќе системска партија, дури и поранешниот Сојуз на демократски сили, објаснува Атанасов.
Историчарот објаснува дека во бугарските медиуми редовно се слушаат расистички и националистички пропагандни пароли.
-На оваа позадина, апсурдите како што е виртуелното присвојување на Македонија од националистите изгледаат сосема во ред. Политиката и медиумите нормализираа голем број целосно неприфатливи теми и нивни решенија, кои многу често ги мултиплицираат страдањата на малцинствата и воопшто на ранливите групи. Токму оваа нормализација ме тера да мислам дека и да имавме можност да ги внесеме Македонците во Уставот, тоа ќе беше уште една божиќна желба оставена на хартија, прецизира Атанасов.
Појаснува дека новата влада во Бугарија веќе постави неколку негативни рекорди.
-Прво, по само три дена на власт предизвика уличен протест со намера да направи остар пресврт кон интересите на владетелите во Русија. Второ, создаде недоверба кај граѓаните, која ниту еден бугарски кабинет не ја создал за толку краток временски период. Затоа, иако не сум запознаен со нивните планови во однос на односите меѓу Софија и Скопје, не би бил изненаден доколку направат уште еден чекор во неприфатлива насока, поддржувајќи го курсот што го поставија некогашните владејачки националисти со нивните врски во круговите на поранешна земја на комунистичките тајни служби. Мојата надеж е – пред сè – да не го сторат тоа и да не ги влошат и онака не особено добрите односи меѓу нашите две земји; и второ, да не им снема време, бидејќи на власт им остануваат уште околу 50 дена, што всушност се помалку од 40, без празници, вели Атанасов и напоменува:
„Поранешната министерка за надворешни работи Теодора Генчовска, која беше меѓу главните изведувачи на антимакедонската линија во владата на Кирил Петков, продолжува да биде дел од актуелниот кабинет, поточно во Министерството за одбрана, каде во моментов е заменик министер. Сега на сите им е познато дека не бил мал нејзиниот придонес во рушењето на претходната власт. Таа и самата беше избрана за учество во неа лично од претседателот Румен Радев, кој е познат по своите националистички ставови и тврд курс во однос на Северна Македонија. Дали Генчовска е стационирана или не во Министерството за одбрана за повторно да ја изврши неговата наредба е прашање што веројатно наскоро ќе стане јасно. Набљудувајќи ги настаните, треба да ја имаме на ум и оваа поврзаност“.
Атанасов смета дека францускиот предлог приоритет и дава на бугарската гледна точка.
-Франција ја поддржа земјата-членка на ЕУ против земјата-кандидат. За мене акцентот на француската интервенција е различен и се однесува на двете балкански земји. Да се разбереме – не можевме сами. Не ги надминавме нашите децениски националистички ставови, кои одамна субјектите од двете страни на границата ги претворија во профитабилен бизнис. За Французите воопшто не е важно дали Македонците потекнуваат од античките Македонци, дали Цар Самуил е Бугарин или Македонец, кој е Григор Прличев, дали Гоце Делчев е на Софија или на Скопје. Тие одамна решија како да раскажат за Карло Велики, кој е основач на неколку земји, се договорија што е уметникот Бројгел Постариот, знаат како без конфликт да им го претстават на своите општества Корзиканецот Наполеон Бонапарта, лидерот на Франција, кој до крајот на животот зборувал француски со италијански провинциски акцент. Европа гледа на таквите кавги од нејзините рабови со добронамерно снисходење, како родител што го слуша своето мало дете за прв пат како изговара сложен термин што детето ниту може правилно да го артикулира, ниту го знае значењето. Исто така, како родител, општествата на Стариот континент понекогаш го губат трпението кога ќе видат дека нивните соседи на маргините немаат капацитет да се согласат, како деца кои се караат затоа што сите сакаат да си играат со црвеното, вели историчарот.
Тој во разговорот потенцира дека за да бидеме прифатени во Европа, од која отсекогаш сме биле дел, мора да се потрудиме.
-Прво – да ги истуркаме застарените историски наративи, подредени на идеолошката оптика, на периферијата на јавниот живот. Мора да се согласиме дека историските наративи се преговараат, дека тие не се ничија приватна сопственост, дека не се покоруваат на желбите на политичарите, туку на научните стандарди кои исто така се менуваат. Мора да прифатиме дека нашите сфаќања за историјата може да се сменат утре. Второ, мора да научиме да живееме со разликите и да ги прифаќаме дури и агресивните со мир. Да се исполни христијанскиот императив не само да не се враќа шамарот, туку да се сврти и другиот образ. Насилството не е одговор на ниту едно прашање. Да се согласиме со идејата дека другиот има исто толку права колку и ние е фундаментално. Имаме долг пат да одиме за да го постигнеме тоа. Тоа се виде и во бугарската позиција кон Северна Македонија и во протестите во Скопје против францускиот предлог – се слушнаа гласови од кои треба да се срами целото македонско општество. Трето, мораме да научиме да размислуваме критички, бидејќи светот е се покомплексен и има се повеќе измамници кои се обидуваат да не лажат или поткупат за да го добиеме она што го имаме или го држиме. Да докажеме дека и Балканот е терен на разумот, а не само на животинските страсти. Четврто – да се прифати надмоќта на правото како алтернатива. Ако нема закон и ако не се почитува, нема општество. Петто – да научиме да се гледаме од надворешна позиција. Да се погледнеме во огледалото на другиот, но не со цел да го понижиме, туку подобро да се разбереме себеси и да откриеме дали некаде не грешиме, каде до тој момент се сметавме дека сме во право. Да се навикнеме да ги надминуваме нашите предрасуди, одговара бугарскиот историчар.
Атанасов додава дека француската интервенција во спорот меѓу Софија и Скопје беше штетна за двете страни.
-Ако мислиме дека можеме да поминеме без такво патерналистичко понижување, треба да докажеме зрелост. Во овој момент изгледаме како непослушни деца. Во најдобар случај, како диви и непослушни тинејџери. За да бидеме третирани како еднакви во Европа, мора да го заслужиме тоа. Потребата од надворешна интервенција за воведување ред во локалниот хаос сведочи токму за спротивното, оценува историчарот.
Н.П.