„Луѓето се лути поради киднапираната држава. Бугарската историја знае случаи во кои еден политички субјект успеал да држи цела влада како заложник, стекнувајќи влијание кое далеку ја надминувало мерливата изборна тежина. Таков беше случајот со владеењето на партијата ГЕРБ на Бојко Борисов со коалицијата што се нарекуваше Обединети патриоти. Красимир Каракачанов, тогашен претседател на бугарската ВМРО, успеа да протурка неколку клучни политички одлуки со последици со децении. Меѓу нив е бугарското вето за почеток на преговорите за пристапување на Република Северна Македонија во Европската Унија. Ако ме прашате дали Борисов бил убеден во исправноста на таков потег, не се сомневам дека бил. Да не беше Каракачанов, се чини дека немаше да ризикува со имиџот на својата партија и влада пред европските партнери. Ова, се разбира, може да биде само претпоставка, изразена во позадина на настојувањето на лидерот на ГЕРБ секогаш да биде сакан во Европа, бидејќи еден од главните поддржувачи на неговата моќ е токму Европската народна партија“ – ова во разговор за „Локално“ го вели бугарскиот професор Димитар Атанасов, кој воедно е и историчар во Институтот за етнологија и фолклористика при Бугарската академија на науките (БАН), за ситуацијата во неговата држава и новите масовни протести со барање за оставка на владиниот кабинет.
Атанасов истакнува дека во владите во кои ГЕРБ учествува од 2017 година, конфигурацијата се чини дека значително се променила. Според него, Борисов, за кој вели дека има акумулирано „многу гревови“, станува сè повеќе зависен од оние кои добро ги познаваат фактите за неговите погрешни чекори и поседуваат документарни докази за тоа.
-Јасно е дека човекот со неодоливо влијание во Обвинителството на Република Бугарија се вика Делјан Пеевски (претседателот на „ДПС-Нов почеток“). Во претходните години, Бојко Борисов ја поднесе својата оставка до владите најмалку двапати во многу понезначајни прилики. На 1.12. целата земја беше преплавена со протести. Митинзите се одржаа во населби каде што немаше јавни политички изјави за несогласување со официјалната политика најмалку две децении. Според груби проценки, само во центарот на Софија се собраа над 110.000 луѓе – најголемиот масовен собир со политичка кауза во Бугарија од протестот од 7.06.1990 година, насочен кон корист на демократските трансформации и демонтирањето на комунизмот што го бараше голем дел од општеството, истакнува Атанасов.
Според соговорникот, за Борисов, моќта е можност да не стане „посетител“ на државното обвинителство и да ја зачува својата лична слобода. Доколку се најде надвор од Владата, шансата повторно да биде уапсен и овој пат да добие ефективна казна е повеќе од забележлива.
-Затоа, можеме да кажеме дека Бугарија во моментов е управувана од лошо прикриена задкулисна конфигурација, предводена од Делјан Пеевски – лице познато по банкротирањето на бројни профитабилни компании со намера за солидна лична добивка; кој ја украде партијата ДПС од нејзиниот основач Ахмед Доган. Собрани се неоспорни податоци за Борисов, чија правилна употреба во судски контекст најверојатно би довела до престој во институција за корекција на ставови и однесување. Пеевски го држи Борисов во целосна потчинетост. Ги диктира сите важни услови и одлуки без да трпи негативни ефекти врз неговиот углед и без да биде одговорен за евентуалното влошување на животот на граѓаните, истакнува бугарскиот професор.
Атанасов оценува дека според граѓаните, Бугарија е управувана нетранспарентно, номиналниот носител на власта е партијата на Бојко Борисов, која служи како параван за вистинскиот донесувач на одлуки, Пеевски.
Гласините за партија на сегашниот претседател Румен Радев се дел од јавниот дискурс повеќе од 5 години. За бугарскиот професор, тој самиот никогаш не ги поби овие интуиции изразени од граѓаните и аналитичарите.
-Напротив, медиумските говорници на Претседателството не пропуштаат можност да изјават дека токму Радев би бил спасителот, единствениот способен да ја елиминира политичката криза во земјата.
Ако се осврнеме наназад, ќе го видиме следново. Прво: Румен Радев се обиде да ги колонизира институциите на вистинската власт (бидејќи претседателот речиси и да нема вистински менаџерски функции) преку привремените влади што ги назначи. Ситуацијата се развиваше речиси во негова корист сè до почетокот на агресијата на Владимир Путин во Украина – тогаш министерот за војна во владата на Кирил Петков, кого тој го предложи, се обиде да го искористи рускиот наратив за војната, а тоа го чинеше оставка. Прорускиот претседател го бранеше функционерот зависен од него, додека премиерот и министерот за финансии зазедоа спротивен став. Ова предизвика прв видлив раскол помеѓу Радев и политичкиот субјект што го замислуваше како свој проект. Стана јасно дека партија предводена од истакнати личности лесно може да излезе од сферата на влијание на претседателот и да добие автономија, насочена против наративите што тој ги поддржуваше.
Следеше обид за создавање втора претседателска партија. Овој пат, на чело беше поставен исклучениот министер за одбрана Стефан Јанев. Успесите на оваа идеја се повеќе од скромни – во еден обид, таа успеа да ја пробие бариерата од 4% од вистинските гласови и да влезе во Народното собрание, но со број на пратеници блиску до минимумот (според бугарското законодавство, најмалата парламентарна група може да се состои од 10 пратеници) и со влијание кое се приближуваше до точката на замрзнување. На последователните избори, резултатите на партијата, наречена „Бугарски подем“, беа далеку од прагот на репрезентативност.
За време на кампањата за последните локални избори во Бугарија (октомври – ноември 2023 година), Румен Радев преговара со успешни градоначалници за соработка, најверојатно со намера да ги привлече кон неговата следна партиска иницијатива, за која, кога ќе му заврши претседателскиот мандат, присуството на веќе овластени поединци би било исклучително корисно. Градоначалниците на градовите, кои изградија пристоен углед и комуникација со своите заедници – со или без партиска лојалност – не сметаа за потребно да ги променат своите модели на работа, приклучувајќи се кон нероден политички проект со нејасна иднина. Може да се каже дека и тука претседателот удри во ѕид од тули, објаснува Атанасов.
Ако се оди кон предвремени избори, истакнува соговорникот, се чини дека тоа сега нема да биде случај. Затоа, прогнозата е тешка, бидејќи протестните собири се редат еден по друг, притисокот се засилува, а властите немаат соодветен одговор.
Според сè поголем дел од Бугарите, вистинскиот владетел е Делјан Пеевски, а Бојко Борисов служи како параван, криејќи ги не само корупциските шеми, туку нивниот извор. Нема повеќе напори за лишување на корупцијата од видливост. Според неговата сопствена логика, на олигархот Пеевски не му е потребна тајната на бесчестието, напротив: колку повеќе срамови на властите се видливи, толку подобро за него, бидејќи мандатот му припаѓа на ГЕРБ, а жртвата за угледот му припаѓа на Борисов.
Далеку сме од периодот на независно или речиси независно владеење од која било партија. Во поголемиот дел од Европа, победниците на изборите не добиваат поддршка за формирање независни влади. Бугарија не е исклучок. Изборите во последните 5 години покажаа дека без оглед на промената на политичките брендови во Националното собрание, недостатокот на согласност за технологијата на власта предизвикува кризи од кои се чини дека има само еден излез: одземање на власта од зад сцената, континуирани напори за маргинализирање на корупцијата, постојана меѓусебна контрола на властите и партиите што учествуваат во владата. Соочени сме со можноста за нов политички модел за Бугарија, во кој рамнотежата во власта се постигнува не само преку поделба на властите, туку и преку споделување на ресурсите на моќ и меѓусебно ограничување на учесниците на нивоата на секоја од трите гранки на власта. Ова не е нов феномен за Европа, но на Балканот се чини дека и во овој поглед заостануваме. Се чини дека политичката криза раѓа нови можности, а една од нив е да се приближиме кон цивилизираниот свет и во однос на нашата коалициска култура, заклучува бугарскиот професор и историчар.
Н.П.