Академик Абдулменаф Беџети за Ал Џезира зборува за арогантната моќ, зависноста на економијата , криминал, незаинтересирани банкари, иселувањето на граѓаните …
Академик Абдулменаф Беџети, професор, д-р, 33 години се занимаваат со економијата. Тој беше директор на Управата за јавни приходи, министерот за развој, и министерот за транспорт … Од 1999 година, професор на Универзитетот на Југоисточна Европа во Тетово и Скопје, а од 2012 година е член на Академијата на науките и уметностите на Македонија. Се занимава со приватен бизнис. Во интервјуто на Фуад Ковачевиќ за Ал Џезеира тој е отворен Македонија е банкротирана
Професорот Беџети, мислењето на економските експерти во Македонија се поинакви. Некои тврдат дека земјата е во банкрот, многу одамна, други велат дека тоа не е, иако, ако нешто наскоро не се промени правецот е тој. Вие каде се лоцирате?
– Македонија се уште не е технички во банкрот, но од економски аспект веќе е тоа. Се комбинираат некои области со цел да се преживее но натаму сме. Сега за сега се успева а кога ќе дојде до целосен банкрот, се разбира, зависи од развојот на ситуацијата во иднина.
Дали мислите дека политичките или на општествениот развој?
– Да, тука е најважниот политички исход. Ние сме многу мали и отворени економии. Според индексот на отвореност на економијата, регионот е далеку од повеќето отворени, па ние сме под многу силно влијание на надворешни сили. Ние сме многу зависни од увоз, и иако доминантен извоз во Европската унија, за нас во овие околности да доведе до неодржлив економски услови.
Каква е покриеноста на увозот со извозот?
– Во моментов, 65 отсто и е доста подобра од порано, кога изнесуваше 57 отсто, што не е лошо, особено затоа што се привлекоа некои странски инвестиции, големите компании, чии производи ги правиме тука и сто проценти од нив се продадени во извоз, а тоа е за вредности во стотици милиони евра. За жал, овој извор на приходи создава многу малку додадена вредност. Ова се нашите проблеми, затоа што големите компании тука само користи евтина работна сила, евтина енергија, евтини суровини … Па, тие се за тоа и дојдени во Македонија.
Сепак, бидејќи овој вид на работа, на билансот на плаќања во Република Македонија е во добра состојба, доаѓа до индекс на минус 2,5 проценти од бруто домашниот производ, што е најниско ниво во последните десет години …
Ова помага да не девалвира денарот …
– Тоа е така во право сте. Тоа е затоа што на оваа билансот на плаќања, секако, и наскоро не ќе има девалвација , и ние имаме добри финансиски резерви за следните шест до седум месеци. Нашите девизните резерви во моментов изнесува речиси 2,5 милијарди евра, кои ги покриваат со пет месеци увоз. Критичната точка е ако имате само покриеност на увозот три месеци.
И покрај кризата, Македонија има висок економски раст. Зошто е тоа така?
– Имаме силна, доминантна структура на потрошувачите, која има големо влијание врз економскиот раст, кој е во однос на регионот од најголемите, во близина на 3,2 проценти. Претходно беше проектиран на 3,7 проценти, но од страна на Народната банка на Македонија се врати на 3,2 проценти. Ние ќе бидеме среќни ако оваа година биде позитивно завршена.
Нашиот проблем се капитални инвестиции, изградба и, ако продолжиме со овие трендови, за шест месеци ќе биде во голема неволја.
Една причина за загриженост е високиот јавен долг …
– Според официјалните податоци, во моментов изнесува на 4,3 милијарди евра, а во сметките на БДП се 47 проценти. Колку е неофицијално, никој не знае. Многу шпекулации, но сигурно е дека тој е повисок од официјалните, тоа ви го гарантирам, но не можам да влегувам во тие прогнози Мислам дека тоа не го знаат и тие кои ја креираат , ја создаваат економската политика во Македонија, предводена од министерот и Министерството за финансии.
Јавноста влезгува во долгови кои се на локалната заедница или општина. Тоа е исто и со јавните претпријатија.
На пример, ако на Македонски железници влегува во некои финансиски аранжмани, а државата не дава гаранции за тоа, тогаш тоа не влегуваат во јавниот долг, како јавна компанија има свој сибјективитет. Па, во суштина тоа станува јавен долг, бидејќи државата не ќе бидат во можност да се откаже од јавно претпријатие да банкротира, но тогаш тоа станува јавен долг. Затоа, државата мора да интервенира.
А потоа ќе влезе во спиралата на долг …
– Во последните пет години, јавниот долг е речиси двојно зголемен за Македонија: 2010 изнесува 2,3 милијарди евра, а сега е 4,3 милијарди евра, што е катастрофално. Постојат неколку теории за поврзаноста помеѓу растот и јавниот долг, а тоа е најреална да биде во послаб раст на јавниот долг ќе биде повисок .
Каде се тие пари, цели две милијарди евра? Дали македонската економија ги чувствува придобивките од оваа голема понуда на пари?
– За жал не. И тоа е најголемиот проблем., а потоа тој долг, исто така, ќе се зголеми драстично. Напротив, раст на економијата, стапката на раст и на долгот ќе биде најмалку исти или во корист на раст. Не е направен тој дол , бидејќи н се давало за инвестиции, на пример, во системот на електрична енергија …
Пред десет години објавивме јавен повик за изградба на неколку хидроцентрали, три големи систем, во која требаше да се инвестира 300-500 милиони евра. Замислете ете сега, бевме во можност да се изградат овие системи за една четвртина петтина од парите што го зголемија јавниот долг во последните пет години. …
И покрај квалитетот на водата во реката потоци, базени и 300 сончеви денови во годината, Македонија увезува електрична енергија …
– За жал, ние увезуваме на електрична енергија и сме зависни од уво. Македонија троши седум теравати [милиони мегават] и произведува 4,8 до пет теравати [милиони мегавати]. Значи, ние увезуваме најмалку 30 проценти од електричната енергија.
Ако тоа не се систематски да инвестираат во економската инфраструктура, не може да се надеваат дека ќе се зголеми. Јас ја разбирам потребата да се инвестира и во други сфери, вклучително и изградба на споменици, да ги украсуваат фасада, бидејќи тоа е во развојот на туризмот, добро е да се гради, но тоа може да се направи само кога ќе имаат економска инфраструктура со висок квалитет. Но, тоа не може функционира во време на криза, а ние сме на врвот на кризата,и тоа е чиста авантура.
Колку чиенеа споменици “морето” и “историски” објекти во Скопје?
– Официјално 650 милиони евра, така вели јавно министерот за култура, но мислам дека всуѓност е повеќе од една милијарда евра.
Вие би можеле да го направите тоа за пари неколку хидроцентрали на …
– Најмалку четири. Не само тоа, ние бевме во можност да направиме на железнички пруги, патишта, болници, училишта … Кога имаш добра состојба, тогаш мислите дека никогаш нема да се лошите временски услови, и владејачката елита наследи буџетски суфицит. Во 2006 година, имавме во буџетот, плус 150 милиони евра.
И то направика тие кои додоа на власт, со овие средства ? Ги испатија веднаш пред време долговите кон Светската банка, само за да ги трган то врат , со цел да се избегне следење и монторинг на Светската банка, и да се фрлат на луксуз. И, интересно, е кога предвреме ги вративме долговите, моравме да платиме парична казна за тоа, бидејќи во такви аранжмани постојат правила и прописи кои се вклучени дека долгот се враќа под строги правила и рати. Се казнува и ако сте доцни со исплата, или ако пораниш и педвреме уплаќаш
крај на првиот дел. Целото интерву на Фуад Ковачевиќ тука
Извор: Ал Џезеира