Имајќи ја предвид сложената историска, политичка и безбедносна природа на Западен Балкан, останува прашањето за испитување на трансформацијата на овој регион долж спектарот од конфликтeн во безбедносна заедница. Бидејќи ЕУ го претставува клучниот надворешен двигател на овие патеки на трансформација, нејзината улога во овие процеси дополнително останува неизвесна. Бидејќи во регионалното (безбедносно) опкружување државите се повеќе свесни за своите соседи отколку за далечните сили, постои потреба да се расветли регионалната безбедносна динамика на одредени области низ светот. Косово и Република Српска се критичните точки, па поради тоа клучното прашање е што ќе се случува на Балканот во 2023 година?
Од порталот „Балканска безбедносна мрежа“ за „Локално“ велат дека тероризмот е закана за сите граѓани во светот и регионот, но тоа не е доминантно безбедносно прашање во регионот, туку руската воена инвазија на Украина.
Кфор Косово
-Лажните вести се глобален проблем, како и инфодемијата, односно преизобилство информации кои често се неверодостојни, па дури и неточни. Овде, на Балканот, поради ниските стандарди за медиумско известување и ниската медиумска писменост, овој проблем има силни последици. Постоењето на професионални медиуми кои известуваат врз основа на факти и медиумската писменост на населението се многу важни фактори за внатрешната стабилност на општеството, ни соопштуваат од таму.
За тоа што ќе се случи во 2023 година, од порталот наведуваат дека војната во Украина ќе продолжи да има силно влијание врз безбедноста на овој дел од Европа и на целиот континент.
-Од друга страна, регионот е оптоварен со прашањето за Косово, политичките противречности во Босна и Херцеговина, како и нерегуларната миграција и вонредните ситуации. Се надевам дека духот на дијалогот и зголемениот ангажман на Вашингтон и Брисел ќе доведат до промена во однос на актуелната ситуација. Што се однесува до нелегалната миграција, сите земји од регионот можат многу повеќе да работат заедно на ова прашање. Искуството од изминатите години укажува дека може да очекуваме ескалација на пожарите во текот на наредното лето во целиот регион и дека сега е потребна навремена заедничка подготовка, посочуваат од „Балканска безбедносна мрежа“.
Истакнуваат дека тензиите на северот на Косово и сложената ситуација во Босна и Херцеговина не се од вчера. Неопходен е демократски дијалог на сите страни со посилен ангажман на Вашингтон и Брисел за изнаоѓање долгорочно решение кое ќе донесе стабилност, економски просперитет, укинување на границите и интеграција во ЕУ што е можно поскоро за целиот регион.
-Безбедносната соработка меѓу земјите од Западен Балкан и целиот регион е логична, природна и многу потребна. На ова не влијае само војната во Украина. Погледнете го само прашањето за илегалната миграција, поплавите и пожарите. Мора да дејствуваме заедно. Високото ниво на солидарност што го покажаа сите во регионот за време на изминатите катастрофални пожари треба да се формализира преку билатерални, регионални, ЕУ и НАТО механизми. Истото се однесува и на прашањето за граничната контрола, борбата против организираниот криминал и корупцијата. Заедничките воени вежби се исто така многу важни. Многу охрабрува фактот што сите земји од регионот се веќе активни на ова поле. По почетокот на војната во Украина, поради сложената надворешнополитичка ориентација на „четирите столба“ меѓу Вашингтон, Брисел, Москва и Пекинг, Србија прогласи мораториум за учество на меѓународни воени вежби. Но, тоа не е долгорочно одржливо за Србија, се надевам дека целосно ќе ја вратат успешната воена соработка со Македонија и со другите земји од регионот, бидејќи е сосема природно да се држиме заедно, стои во одговорот од порталот.
Според нив, Косово е многу важно прашање за стабилноста на Западен Балкан.
-Меѓународната заедница мора да биде максимално ангажирана за изнаоѓање долгорочно решение засновано на почитување на сите досегашни договори под покровителство на ЕУ и создавање амбиент за укинување на границите, економско поврзување и интеграција на регионите во ЕУ. Со успешното решавање на ова тешко прашање, регионот ќе може да се фокусира на иднината и ќе го ослабне влијанието на актерите кои го гледаат Балканот како простор за дестабилизација на ЕУ и НАТО, велат во одговорот.
Го коментираат и фактот што целиот регион прави дополнителни напори за модернизација на вооружените сили.
-Ова е сосема природно со оглед на обврските преземени во рамките на НАТО и новата безбедносна реалност во Европа по руската воена инвазија на Украина.
Ова особено важи за Романија, Бугарија и Унгарија, кои географски се на контактната линија со војната. Грција спроведува многу амбициозна програма за модернизација на своите вооружени сили. Србија исто така ги модернизира своите вооружени сили.
Сите овие модернизации главно се резултат на амбицијата за исполнување на обврските и плановите кои произлегуваат од членството во НАТО или воената неутралност во случајот на Србија, зајакнувањето на сопствените индустриски капацитети и технолошката база, зајакнувањето на надворешнополитичката позиција преку набавки од стратешки партнери и во некои случаи и од маркетиншки причини.за политичарите да им покажат на гласачите дека се грижат за инвестирање во војската и дека се грижат за заштита на националните интереси, анализираат од „Балканска безбедносна мрежа“.
Неџат Ахатовиќ
Воениот аналитичар од БиХ, Неџат Ахатовиќ во разговор за „Локално“ вели дека важно е да се истакне дека сите актери во геополитичките настани на Западен Балкан треба да одговорат на прашањето кој има најголем интерес за приказната за тероризмот и лажните вести.
-Одговорот на тоа прашање треба да биде основа за политичко и безбедносно делување. Инаку, во случајот со тероризмот (и лажните вести) има три цели кои се насочени кон државни и недржавни организации, а т.н. третиот актер е јавноста. Со „официјализирање“ на заканите од највисоките политички и безбедносни власти, јавноста се заплашува и тероризира токму од таа закана (лажни вести) поддржани од медиумите, а целта се постигнува без конкретни дејствија на наводни терористи, појаснува тој.
Според него, безбедносната состојба во регионот е многу лоша.
-Она што може да се види од потезите што се преземаат е дека покрај веќе воспоставеното руско влијание кога е Босна и Херцеговина во прашање, две земји членки на НАТО и на ЕУ се борат за контрола над Босна и Херцеговина. Имено, Хрватска и Унгарија веќе подолго време се натпреваруваат која од двете земји ќе има поголемо влијание врз Милорад Додик и на тој начин ќе постигне регионална доминација со цел номинално да го контролираат безбедносниот простор во БиХ и да ја наметнат таа контрола како облик на мерење на нивните сопствено влијание и во регионот и меѓу сојузниците на НАТО.
Истиот модел на притисок и уцена го применува Москва преку Белград кон Приштина, која се обидува да наметне решение според Бриселскиот договор. Приштина нема проблем со тој притисок од Москва и Белград, како и од ЕУ и Вашингтон и не сака да се согласи на уцени и притисоци. Се разбира, ниту Москва, ниту Белград не го трпат ова и бараат причина за конфликтот за од предконфликтна или постконфликтна позиција на „насилници“ да ги диктираат условите за Приштина. Кривата на геополитички движења во регионот очигледно доби замав по руската агресија врз Украина, а особено по последните настани во кои на Руската Федерација и е сè потешко економски да издржи војна во Украина. Од друга страна, сите земји од ЕУ бараат своја афирмација и заземање на најдобри можни почетни позиции откако војната во Украина привремено или конечно заврши, прецизира тој.
Благодарение на конфликтот во Украина, поради неконтролираното зајакнување на руското влијание, вели тој, Западен Балкан станува област со голема доверба, предмет на медиумски и политички манипулации во корист на Руската Федерација, чиј пропаганден наратив оди во насока на војна со НАТО, кој ги претвора и ЕУФОР и КФОР во легитимни воени цели, имајќи предвид дека тие не се предмет на Член 5 од Атлантскиот договор.
За разликата од другите аналитичари ширум регионот, Ахатовиќ оценува дека клучот за стабилноста на Западен Балкан е Босна и Херцеговина, чиј суверенитет е загрозен од 1992 година, исто како и Украина од 2014 година.
-Засега, Косово го држи својот суверенитет цврсто под контрола, додека во БиХ Република Српска се однесува како држава во држава, која ја инсценираше Приштина, сака да избегне да не сака да започне процес на создавање Заедница на српски општини пред да се формализира нормализацијата на односите меѓу Косово и Србија и меѓусебното признавање. Затоа Босна и Херцеговина заедно со Црна Гора се соочува со поголем ризик од конфликт. Додека е во Косово, НАТО има мандат да го одржува мирот, односно де факто ситуацијата на терен каде во моментов нема поделба на суверенитетот, порачува аналитичарот.
На прашањето што ќе се случи наредната година на безбедносно поле во регионот, Ахатовиќ смета дека безбедноста на Европа ќе биде загрозена.
-Ако им се верува на руските медиуми, Руската Федерација води војна против НАТО, а не повеќе против група неонацисти од Киев. Сега сме сите во Европа кои сме против оваа брутална руска агресија усогласена со украинскиот баталјон АЗОВ. Што се однесува до Западен Балкан, јас лично повеќе се плашам од несериозност, ризични комбинаторики и неразбирање на состојбите во овој регион од страна на Западот. Имено, на Србија и се дава премногу простор и внимание очекувајќи дека Србија ќе ја смени страната. Длабочината на руското влијание во Србија не е доволно разбрана, бидејќи Србија номинално е многу силно, добро вооружено и национално мотивирано десно крило на Кремљ во Европа, на чело со Путин, и нивен најлојален сојузник со посрамежлива поддршка од Хрватска. и Унгарија во овој поглед. Затоа, сегашното ѕвечкање со оружје околу Косово воопшто не треба да изненадува. Следни се БиХ и Црна Гора, се разбира не нужно по тој редослед, нагласува воениот аналитичар.
Албинот Малоку
Косовскиот аналитичар Албинот Малоку во разговор за „Локално“ вели дека Западен Балкан одамна оди од предизвик во предизвик.
-Причините можеби се различни, но основната е недостатокот на визија на Европската унија за овој простор. Недостигот на визија остава простор за пенетрација на силите кои не ја сакаат стабилноста и просперитетот на Балканот. Како резултат на тоа, имаме лажни вести, закани за бомби и војна. Европската унија треба да престане да биде не конкретна кон сите шест земји од Западен Балкан, објаснува Малоку.
Според него, неправедната воена агресија на Руската Федерација врз Украина имаше свои последици низ целиот синџир на живот, не само на проблематичниот Балкан, туку и во светот.
-Безбедносната ситуација не е стабилна, рускиот сојузник Србија има фундаментален интерес од оваа нестабилност на Балканот. Србија не ги остава на мира Косово, Босна и Херцеговина, Црна Гора, но и Северна Македонија. Тензиите предизвикани на северот на Косово, континуираната закана на ентитетот на Република Српска во Босна и Херцеговина за отцепување, политичката нестабилност во Црна Гора имаат заеднички именител, а тоа е Србија. Како таква, оваа безбедносна состојба е секогаш компромитирана. И од сите шест земји од Западен Балкан, само Србија нема интерес да влезе ниту во НАТО, ниту во Европската Унија, ни рече аналитичарот.
Дециден е дека Западен Балкан не е на прагот да се претвори во безбедна зона.
-Кога Европската Унија ќе ја конкретизира европската перспектива на Балканот, тогаш може да се зборува за стабилност. Верувам дека изворот на стабилност на Балканот би бил доколку сите земји беа дел од НАТО. Како дел од овој механизам, тогаш ќе има политичка, безбедносна и економска стабилност, посочува Малоку.
Џевад Галијашевиќ
Експертот по безбедност Џевад Галијашевиќ пак вели дека ситуацијата на Балканот е исклучително сериозна затоа што она што го нарекуваме Западен Балкан е само група на нестабилни и не многу значајни држави.
Тој во разговор за „Локално“ вели дека без разлика на степенот на интеграциските процеси и резултатите што ги постигнаа нивните марионетски влади, овие мали држави, како остатоци од некогаш важната и голема Југославија, преку ноќ можат од навидум мирна состојба да преминат во воени конфликти.
-Токму затоа што се контролирани, клучевите на мирот и војната се на запад, а не во нивни раце. Затоа има притисоци врз Република Српска и БиХ; затоа дивиот и неодговорен Албин Курти се заканува со војна и најавува жртви на Косово и затоа Србите на барикадите се загрозени и прогонувани. Ситуацијата не е стабилна ниту во Црна Гора; внатрешните конфликти кои се поттикнуваат и поддржуваат од Западот секогаш имаат иста цел и линија на поделба. А тоа е односот кон српскиот политички фактор и неговото влијание на територијата на поранешна Југославија. Таа цел денес вешто се крие зад глобалниот интерес како да се стави крај на војната во Украина и да се доведе до слабеење на Русија. Преку добро познатата реторика што ја следи војната во Украина, акциите се интензивираат и Србите се оквалификуваат како балкански вирус или пренесувач на малигното руско влијание. Западните, католички земји ја постигнаа својата геополитичка цел „Хрватска без Срби“ со брутална воена сила и со акциите на нивните воено-политички структури како НАТО и ЕУ и со поддршка на финансиски, медиумски и верски центри на моќ. Слабеењето на државниот потенцијал на Македонија, со атак врз нејзиниот државен идентитет, јазик, култура и верска организација, која доаѓа дури и од наводно братски православни, христијански земји (Грција, Бугарија и Србија) заедно со западното фаворизирање на албанскиот фактор, подеднакво. предизвикува нестабилност и создава услови за ефективно, непречено дејствување на терористичките субјекти во земјата. Притисокот врз институциите и постојаната психоза од можна војна создава страв и чувство на целосна неизвесност за можноста за опстанок на државата и нејзиниот поредок, објаснува Галијашевиќ.
Тој информира дека секој разговор за терористичката закана на Западен Балкан секогаш нè враќа на познатите адреси: Босна, Косово, Санџак и делови од Северна Македонија, каде што единствен систем на верски радикализам и исламизам во комбинација се идеите на Големата Албанија.
-Тоа секако е центар на радикалната исламска активност, пред се Босна. Три децении Сараево се градеше да биде база за појава на радикалниот исламистички фактор; неговите идеи и неговите организациски форми, кои не се ништо друго освен класични, планирани и систематски глобализирани терористички организации. Затоа Сараево е дизајнирано и организирано како место каде секој фанатик може да си го најде својот дом, потенцира аналитичарот.
Според него, моделот на промена на точката на притисок на Балканот е веќе познат модел на дејствување на Западот и НАТО.
-Денеска Косово како западен проект на државата, кој во суштина отсликува само тероризам, организиран криминал и нестабилност, е клучна точка на притисок, па затоа Столтенберг вели дека клучот за мирот на Западен Балкан е Косово. Ова е секако политичка флоскула бидејќи до утре тој клуч ќе бидат односите во Босна и Херцеговина, во Северна Македонија или Црна Гора. И во 2023 година, сè ќе биде слично: Западот ќе решава еден по друг проблем на Балканот, со тоа што секој проблем е всушност дизајниран и предизвикан од западната акција. Некои делови ќе бидат под помал притисок, некои под поголем притисок, но основната насока и насока на дејствување ќе бидат исти, објаснува експертот по безбедност.
Околу вооружувањето на балканските земји, Галијашевиќ вели дека е само одраз на стратегијата и тактиката на западните земји што се применуваат во украинскиот конфликт.
-Конкретно, вооружувањето на Црна Гора е само симболична мерка која ништо не менува и не носи ништо. Има значење само како порака упатена до Тусија за поблиска интеграција на Западен Балкан во политичките и воените структури на западниот свет. Ова нема да ја промени ситуацијата и Западен Балкан ќе продолжи да биде мекото подножје на западниот свет бидејќи системската интеграција е невозможна под овие услови. Практично, западните структури кои го апсорбираат Западен Балкан ќе апсорбираат многу нерешени проблеми кои е невозможно да се решат со моделот од 1990-тите. Во исто време, ако некој мисли дека Русија пасивно ќе ги набљудува овие процеси и нема да одговори овде и на други точки, сигурно прави непростлива грешка. Ако тој одговор е реципрочен, оружјето би можело да оди на Балканот во драматично поголема количина и веднаш да заврши. примирје кое никогаш не било мир. Исто како што евентуалното вооружување на Бразил, Венецуела, Куба, Аргентина, Сирија или Иран со нуклеарни боеви глави би ги комплицирало односите во светот до таа мера што Западен Балкан би станал геополитички неважен и со сите негови проблеми би бил оставен на себе и на својот неразвиените државни заедници. Зголемената можност за глобална конфронтација на големите сили само би ја умножила можноста за започнување нова војна на Балканот, наведува аналитичарот во разговорот.
Антонио Прленда
Неодговорните и намерни и калкулантски изјави на одредени високи политички функционери, чија основна политика се сведува на пресметано поттикнување вознемиреност и страв кај граѓаните, претставуваат безбедносни предизвици за целиот регион, вели во разговор за „Локално“ воениот аналитичар од Сараево, Антонио Прленда.
Според него, намерната манипулација со емоциите на лековерните граѓани е главниот безбедносен предизвик, бидејќи создава атмосфера на хаос во која една случајна и непланска искра е доволна да го запали огнот на насилството опасно за сите.
-Нестабилноста на Косово дава можност за предизвикување вооружен конфликт, што би претставувало нов предизвик за ЕУ и НАТО. Сигурно е дека Русија се обидува да лови во матно и затоа загрижувачки се сите политички изјави кои не придонесуваат за смирување на тензиите, туку разгоруваат емоции и не приближуваат до вооружен конфликт, укажува Прленда.
На прашањето дали Западен Балкан од поранешна конфликтна зона сега е на работ да стане вистинска безбедносна заедница, аналитичарот вели дека било каква неутралност овде не придонесува за зголемување на безбедноста.
-Земјите од регионот не се доволно силни да одолеат на интересите на големите сили и како такви ќе бидат на милост и немилост на нивното лошо влијание. Оставен е изборот – да се поддржи каков таков демократски систем и безбедносен чадор на земјите на какви такви демократии, или да се биде сојузник на авторитарни режими? Одлучија сите земји од регионот, освен Србија. Босна и Херцеговина одлучи, но неодговорните политики го загрозија заедничкиот пат кон западниот безбедносен чадор, делумно поради ситните интереси на домашните политичари, делумно поради влијанието на Србија и Русија.
Иднината на нашиот регион е во меѓусебната соработка, особено соработката на безбедносен и воен фронт. Еден ден, кога сите државни политики ќе се согласат на редовни заеднички воени вежби на вооружените сили на нивните земји, тензиите значително ќе се намалат и безбедносниот проблем повеќе нема да биде голем. Но, тоа не им оди во прилог на сите политичари кои денес се на власт, ни раскажува аналитичарот од Сараево.
Тој смета дека евентуалното конечно решение на прашањето за државноста на Косово нема автоматски да биде решение за безбедносните предизвици на Црна Гора или Босна и Херцеговина, на пример.
-Во однос на 2023 очекувам натамошна манипулација со емоциите на лековерните граѓани од страна на оние политичари кои калкулираат на безбедноста. Конечното решавање на војната во Украина би помогнало значително, но би бил вистински успех доколку војната заврши во 2023 година, оценува Прленда.
Тој порачува дека темпото на пристапување во ЕУ не може да биде изедначено кога не се изедначени и условите за полноправно членство.
-Вистината е дека безбедноста зависи од заедничкиот безбедносен чадор. Еден ден, кога сите членки на регионот ќе бидат и членки на НАТО, ќе се отвори вратата за решавање на одредени политички проблеми, кои ќе го ослабат руското влијание. Ќе се зголемат можностите за странски инвестиции и општ напредок. Не ја исклучувам можноста евентуално дополнително влошување на безбедносната ситуација да доведе до тоа на Босна и Херцеговина да ѝ се понуди полноправно членство во НАТО, но само доколку се процени дека тоа нема да ја загрози безбедноста на постоечките членки, рече аналитичарот.
Во однос на вооружувањето на дел од земјите од Балканот и регионот, ни вели дека со избувнувањето на вооружениот конфликт во Украина, се зголеми потребата од зајакнување на вооружените сили, затоа што земја со слаба армија може да биде мамка за сечии претензии.
-Сериозната војска е неопходност како фактор на одвраќање, а тоа чини пари. Од таа гледна точка, издвојувањата за армијата ги гледам како неопходност, конзистентна со можностите. Од таа страна, поевтино е да се биде дел од заеднички одбранбен сојуз. Значи, проблемот не го гледам во модернизацијата на вооружените сили, туку во проблематичните изјави на неодговорните политичари, кои модернизацијата на армијата ја користат или за некои свои внатрешно-политички цели, или ја претставуваат како трка во вооружување со другите земји од регионот, со што се расипуваат меѓународните односи и се зголемуваат тензиите во регионот, заклучува Прленда во својата анализа за „Локално“.
Н.П.