Бугарија го повтори својот став и остана на ветото. Не дојде до промена на позицијата на Софија за преговорите на Скопје со ЕУ по состанокот на Советот за општи работи во Луксембург. На состанокот нашиот источен сосед бил претставен од заменик-министерот за надворешни работи Румен Александров, кој повторил и потврдил дека позицијата на Советот на министри од 9 октомври 2019 година за европската перспектива на РСМ, поддржана од декларацијата на Националното собрание од 10 октомври 2019 година, останува на сила. Оттука се поставува прашањето што понатаму и можно ли е Бугарија да се најде во изолација во самата Унија поради својата позиција кон соседот?
Редакцијата на „Локално“ стапи во контакт со бугарскиот историчар Димитар Атанасов, кој на ова прашање одговара дека европските партнери веќе го покажаа своето несогласување.
„Некои од нив реагираа и претходно. Штета што Бугарија е веќе во изолација заради својата позиција кон Република Северна Македонија. Една од причините е фактот што бугарските аргументи се сменија неколку пати. Бугарските политичари зборуваа за тоа како не се почитуваат човековите права во РСМ. Тие споменаа дека Договорот за пријателство и соработка меѓу двете земји не се спроведува. Тие исто така инсистираат на тоа како Македонците ја „фалсификуваат“ бугарската историја. Вистината е дека во некои случаи има потиснати граѓани заради нивното бугарско потекло и самосвест, но во Бугарија односот кон различните заедници е исто така далеку од европското ниво. Договорот за пријателство и соработка го почитува Софија исто колку што и Скопје, односно нема никаква почит. Историските наративи не можат да бидат регулирани од државни комисии. Можеме да се согласиме да ги избегнуваме национализмот и другите идеологии на омраза, но само во учебниците по историја. Истражувањето е слободна зона – има доволно внатрешни механизми за управување, вклучително и – да се отстранат ненаучните тврдења, да се искорени науката од пропаганда. Вистината е дека двете земји имаат проблеми со нивната историја. Тие се решаваат, но само во дијалог и со многу добра волја. Се плашам дека на првиот состанок на Мешовитиот комитет за историски прашања, бугарската страна беше таа што покажа непрофесионален став заснован на ароганција и неподготвеност за дијалог. Бугарските историчари очекуваа македонските колеги да ја наведнат главата виновно и да водат белешки, согласувајќи се да го заменат еден југословенски национал-комунистички наратив за нивното минато со друг, повторно национал-комунистички, но произведен во Бугарија. Ова е непроменливо и мора да остане така“, смета Атанасов.
На прашањето дали бугарскиот претседател Радев може да „пресече“ за спорот со С.Македонија и да ја „крене“ блокадата, историчарот смета дека претседателот нема надлежности над извршната власт.
„Тој е во состојба да иницира јавна дебата, но ние нема да добиеме ништо од таквиот формат. Од обете страни на планината Осогово, националистичкото расположение е сè уште прилично силно и таквиот настан би бил дури и контрапродуктивен. Потребна е експертска дискусија, но со вистински експерти подготвени за слушање, доволно храбри да ги бранат вредностите на толеранција и демократија. Претседателот може да го олесни ваквиот план, но нема начин да се укине ветото, иако посакувам да има такви можности на правно ниво“, констатира тој.
Во однос на тоа во кои области најмногу очекува да се почуствува „притисокот“ од европските партнери, Атанасов вели дека бугарската политичка власт е пред промена.
„Не толку многу, колку што статус-кво партиите, кои досега беа главни одговорни за ветото, ќе ги загубат своите позиции. Според последните анкети, ГЕРБ губи многу гласачи, додека другите добиваат. Шансата за состав на Парламентот без националисти не е воопшто мала, и ако тоа се случи, ако имаме стабилна влада, логично е да се рестартираат преговорите – да се врати процесот во претходна фаза, да се променат водечките лица вклучени во нив, да ја сменат дефиницијата на Заедничката комисија, да назначат експерти со доволно обука кои се склони да размислуваат на јазикот на европската цивилизација, а не на оној на националниот комунизам од минатиот век. Ако ова се случи, а јас предвидувам дека сценариото е приближно исто, тогаш Бугарија ќе може да го укине ветото за цената на мала штета на репутацијата. Тогаш Бугарија ќе има шанса да излезе од практичната изолација на нејзината надворешна политика. Затоа верувам дека нема да има притисок од Европската унија и САД. Да бидеме искрени, Европа тешко се справува со вакви ситуации. Гледате што се случува во Унгарија и Полска. Орбан донесе искрено дискриминирачки закони, а Брисел процени дека тоа што се случува е срамота. Дури неодамна беа преземени посериозни мерки, како што е исклучувањето на неговата партија од европското политичко семејство на кое претходно и припаѓаше. За мене е непријатно да признаам дека Европа не е во состојба да надмине група националисти кои го држат непријателството меѓу Бугарија и РСМ. Мојот заклучок е дека ние самите треба да ја завршиме работата“, рече бугарскиот аналитичар за „Локално“.
За изјавата на српската премиерка Ана Брнабиќ дека е направен опасен преседан штом се вклучени билатералните спорови меѓу две земји во европските интеграции, Атанасов наведува дека таа е апсолутно во право.
„Се прави опасен преседан во кој проблемот со билатералните односи станува фактор за целата Европска унија. Ако бугарскиот став беше конзистентен, ако беше наведена логика на аргументи и се следеше, ако аргументите се одржуваа не во рамките на наследството на националниот комунизам, туку на реалните проблеми денес, тогаш овој проблем нема да биде локален. Насилството врз луѓето со бугарска свест денес никој не може да го прифати. Реплицирањето на омразата кон Бугарите преку учебниците по историја треба да се реши позитивно и во корист на погодените. Недостатокот на казна против медиумите и јавните личности кои си дозволиле говор на омраза е проблем. Тоа влијае на РСМ во голема мерка и на Бугарија во помала мера, но и ние не сме невини. На овој начин, тешкотиите меѓу двете земји го зборуваат јазикот на европските вредности. Што значи на овој начин, тие се решаваат без да се создадат нови трауматски области што би ги загорчиле билатералните односи во иднина. Да, луѓето со бугарска самосвест денес не треба да бидат малтретирани. Наспроти ова, може да се преземат законски мерки насочени кон граѓани со различен идентитет воопшто (етнички, национални, религиозни, родови и сл.). На овој начин решаваме голем проблем на цивилизиран начин. Истото важи и за наводите во учебниците дека Бугарите дошле во Македонија само заради насилство врз локалното население. Ова не е точно, но мора веднаш да признаеме дека за време на Втората светска војна Бугарија ја окупираше Македонија во име на мизантропична, нацистичка влада, чиј дел беше според договорот од 1 март 1941 година. Таквото решение е исто така во тонот на цивилизирана, културна комуникација, насочена кон надминување на тешкотиите преку отвореност и признавање и на грешките на другиот и на сопствената вина. Жално е што ваквиот преседан навистина може да се искористи и друг пат. Се сеќавам на проблематичните односи меѓу Србија и Косово. Доколку не бидат усвоени заедно, едната страна може да се обиде да ја запре другата со вето“, констатира тој.
Многу експерти во последниот период ја нарекоа „Бугарија – дестабилизирачки фактор на Балканот“, а Атанасов тоа го коментира дека во моментов е точно.
„Односите со РСМ беа дадени на концесија на националистичка партија, а министерот за надворешни работи беше дама која не можеше да запомни неколку реченици од столот до говорницата. Бугарија систематски го дестабилизира регионот, ветувајќи ги деловните интереси на предметната партија за интеграција на земјите од Западен Балкан во Европската унија. Посакувам да не беше така, но не можам да го негирам тоа. Уште повеќе јас сум уште потажен од учеството на академските научници во оваа политика. Тврдам дека не сите научници во Бугарија се тврдоглави националисти. Не постои мала група историчари за кои минатото не ја оправдува агресијата кон соседите, не е средство за надувување на националната самодоверба, ниту пак историјата е дизајнирана да направи да се чувствуваме посебно. Такви научници има во Република Северна Македонија. Ние знаеме и комуницираме со некои од нив без никакви проблеми, формално и пријателски. На крајот на јануари годинава одржавме тркалезна маса на која, покрај Бугарите и Македонците, учествуваа научници од Белгија, Норвешка, Словачка, Велика Британија и други. Се покажа дека воспоставувањето заеднички јазик дури и не бара посебни напори. Доминираше конструктивниот тон. Убеден сум дека оваа практика може да се пренесе на високо ниво на односи меѓу двете земји. Јас сум тажен да признаам дека државата чиј државјанин сум се однесува како хулиган кој го тероризира послабиот. Јас би сакал да забележам дека кога Бугарија беше земја-кандидат за членство во Европската унија, Грција не бараше од нас вакви услови, иако помеѓу нас не е се решено во поглед на историјата. Во 2007 година Бугарија не беше поподготвена отколку што е С. Македонија денес. Затоа ветото е несоодветно, не служи на интересот на билатералните добри односи, туку само на деловните интереси на една националистичка партија, за која има податоци за трговија со бугарски пасоши“, рече Атанасов.
За вчерашните изјави на Рама и Заев дека ЕУ има проблем, историчарот вели дека европските вредности се загрозени од наследството на Националниот комунизам.
„Се чини дека во оваа фаза, Северна Македонија и Албанија го направија она што се бара од нив. Патот допрва доаѓа. Европа нема инструменти за притисок врз Бугарија. Како што веќе забележав, ние самите мора да го решиме проблемот. Има избори наскоро. Се надевам дека националистите повторно ќе останат без парламентарно претставување. Ова би отворило сосема поинаква перспектива – онаа на вистинска, вредна комуникација, во која нема извртување на рацете од позиција на сила, ниту вознемирување на моментално послабите. Напротив, доаѓањето на нова влада треба целосно да ја промени улогата на Бугарија и таа да започне да им помага на владите на земјите од Западен Балкан, бидејќи европската интеграција им користи на сите. Ние сакаме да се укинат границите, да можеме слободно да патуваме, да постигнуваме добри односи во кои никој не се перципира лошо затоа што е Бугарин, Македонец, Албанец, Србин итн. Имаме шанса да покажеме дека сме разумни луѓе, дека сме општества што не се мразат, дека сме сочувствителни на вредностите на Европа. Блокадата мора да се отстрани. Сакам утре да дојдам во Скопје, Куманово, кај моите омилени Кратово, Старо Нагоричане, Битола, Прилеп, Охрид и други без пасош, туку само со лична карта. Ова го постигнавме со Грција и Романија. Затоа е возможно“, одговори Атанасов за „Локално“.
За политичката аналитичарка, Калина Влајкова, Бугарија очигледно е веќе изолирана во Европската унија поради оваа тема.
„Македонската дипломатија заслужува честитки за ова, а бугарската претрпува сериозни критики. Изгледа дека Бугарија не можеше да им објасни на своите партнери зошто е важно да се решат билатералните разлики“, вели таа во изјава за„Локално“.
„Не можам да не се сетам дека во идентична ситуација, Грција не отстапуваше од својата позиција во конфликтот со (тогашната) ПЈРМ долги години и благодарение на оваа непопустливост беше постигнат Договорот од Преспа. Позицијата на Европа и на самата Грција во моментот ми создава чувство на двоен стандард“, додава Влајкова.
Според неа, Бугарија и РСМ имаат договор за пријателство веќе 4 години, што требаше да ги расчисти билатералните противречности.
„Колку што разбрав, ова не се случува. Напротив, полемиката се чини дека се продлабочува. Ми се чини дека причината за ова е желбата на северномакедонските власти да ги користат конфликтните прашања за домашни политички цели. Постојат голем број прашања, претежно од историска природа, кои остануваат нерешени. Ми се чини дека – и покрај официјално декларираните намери, македонските власти немаат желба или намера да им дозволат. Наместо тоа, тие се обидуваат да го заобиколат прашањето и да бараат решение преку други канали, како што се ЕУ, САД и така натаму“, смета аналитичарката, нагласувајќи дека за бугарското општество, темата историска правда е важна, а досега не е особено почитувана од Северна Македонија.
„Затоа, разбирливо е однесувањето на бугарските власти со ветото. Дали ќе се промени и во која насока, не можам да кажам“, рече Влајкова за „Локално“.
Бугарскиот дипломат и политички аналитичар, Велизар Енчев констатира дека без оглед каква е реакцијата на европскиte партнери на нашиот спор, Бугарија е членка на ЕУ и во ова својство има легитимно право да стави вето на одредени одлуки на заедницата доколку тие се косат со нејзините национални интереси.
„Грција преговара со Скопје за контроверзни прашања околу т.н. антиквизација на македонската историја веќе четвртина век, но тоа не и наштети на нејзината позиција во Европската унија и никогаш не беше во изолација. Бугарија едноставно го следи грчкиот пример“, вели тој во изјава за „Локално“.
За наводни отстапки во спорот, Енчев нагласува дека шривремената влада на Стефан Јанев ниту ја сака ниту може да направи нешто и да го укине ветото за почеток на разговорите на ЕУ со Скопје.
„Претседателот Радев и техничкиот премиер Јанев цврсто стојат зад Декларацијата на Националното собрание за преговорите со Република Северна Македонија. Во неа се вели: Скопје не може да стане членка на ЕУ сè додека не престане со јазикот на омраза кон Бугарија, се додека не ги смени учебниците по историја во кои се присвојува бугарската историј и не се откажува од територијални, малцински и историски претензии кон нас!Дури ми е чудно како е можно да се живее со илузија дека имате сојузници во Софија. Ниту еден бугарски политичар нема да отстапи од оваа декларација на парламентот, што е императив“, категоричен е дипломатот.
Според него, Бугарија има притисок од САД и Европската унија, бидејќи Скопје си дозволува нешто неприфатливо.
„Наместо да се заложат целосно на билатерални разговори со Софија, премиерот Заев и претседателот Пендаровски отворено водат антибугарска кампања со американски и европски лидери, надевајќи се дека ќе ни ги свртат рацете. Оваа е единствена ситуација во меѓународните односи – додека се водат билатералните преговори, едната страна во преговарачкиот процес јавно бара надворешна помош за да го стави својот партнер на зелената маса и за историјата и за актуелната политика. Дали навистина очекувате да капитулираме и да го кренеме белото знаме по ваквото однесување?“, прашува аналитичарот.
За изјавата на српската премиерка Брнабиќ, тој вели дека таа или не знае балканска историја или ги повторува лагите на српските историчари.
„Вистината е една: македонизмот како идеолошки концепт беше замислен од српските историчари кон крајот на 19 век. Неговите духовни татковци се проф. Стојан Новаковиќ и Илија Гарашанин. Но, сè додека комунистичкиот режим на Јосип Броз Тито, веднаш по Втората светска војна, македонизмот го најде своето размножување. Темелот на македонизмот создаден од Србите е антибугаризмот. Значи, српската премиерка Брнабиќ треба да чувствува историска вина кон Бугарија, а не да ни држи предавања. Патем, Србија прво мора да ги реши проблемите на дискриминираните Бугари во западните области, а потоа да го брани македонизмот. Сепак, Бугарија сè уште има можност да стави вето на процесот на преговори на Белград со Европската унија доколку продолжи дискриминацијата на бугарското малцинство во регионите Босилеград и Цариброд“, рече Енчев.
На прашањето, како ги коментира тврдењата на многу експерти, дека Бугарија е „дестабилизирачки фактор на Западниот Балкан“, Енчев прашува кои се тие експерти, каква е нивната експертиза и додава дека дел од нив, „некои од Малта, Словачка и Чешка, се ангажирани во Македонската агенција за надворешно разузнавање“.
Тој додава дека Албанија навистина си ја заврши својата работа.
„Што се однесува до вредностите на Европската унија, една од нив е добрососедството. Дали политиката на Република Северна Македонија кон Република Бугарија е добрососедска, бидејќи во вашите учебници по историја Бугарите се нарекуваат Монголи и Татари? Постои јасно дефинирана позиција во регулативата за започнување преговори со земјите што аплицираат за членство во ЕУ – тие не можат да имаат отворени и спорни прашања со соседите! Жал ми е што директно кажувам вистини што се непријатни за вас, но веќе не можеме да ја толерираме апсурдната ситуација да се доживеете како членка на ЕУ и да ја третирате Бугарија како земја што не е членка на ЕУ. Мора да го надминете југословенскиот синдром на супериорност и да ги прифатите новите реалности на Балканот и во Европа“, истакнува Енчев во изјава за „Локално“.
Вчера претседателот Румен Радев првпат се огласи откако неговата земја повторно го блокираше почетокот на разговорите за пристап на С. Македонија во ЕУ.
„Покажавме дека се придржуваме до копенхашките критериуми за членство и не можеме да ја игнорираме дискриминацијата на граѓани на нашиот сосед Северна Македонија, само поради нивното самоидентификување како Бугари, што е спротивно на европските вредности и принципи. Не можеме да кажеме „да“ пред да видиме одржливи механизми за искоренување на искривениот наратив и намерниот однос кон Бугарија од учебниците, музеите, спомениците, до медиумите и државната политика. Не можеме да кажеме „да“ сè додека не се увериме дека нашиот сосед нема да го гради својот идентитет врз кражбата на бугарската историја“, рече Радев во изјава за бугарските медиуми.
Според шефот на државата, побрзото движење на Република Северна Македонија (РСМ) кон ЕУ зависи само од дијалогот со Бугарија.
„Време е сите да разберат дека забрзувањето на европската перспектива за нашата најблиска земја зависи само од ангажманот и резултатите од дијалогот со Бугарија“, рече тој по пристигнувањето да учествува на дводневниот Европски совет во Брисел. Нека биде јасно – луѓето во РСМ се наши браќа и ние сме должни да им помагаме, како што сме правеле секогаш. Бугарија останува отворена за брзи, успешни билатерални преговори во интерес на граѓаните на двете земји“, рече Радев.
Тој објасни дека Бугарија успеала да инсистира прашањето за започнување преговори со Скопје и Тирана да се отстрани од денешната агенда на шефовите на држави и влади на земјите од ЕУ.
Н.П.