Комитетот за надворешни работи на Европскиот парламент го усвои извештајот за Македонија. Австрискиот европратеник и известувач за земјава Томас Вајц е оптимист, вели земјата припаѓа во ЕУ. Широко политичко мнозинство дало зелено светло, иако на седницата биле одбиени сите амандмани поднесени од бугарските европарламентарци и обидот за нов од пратеникот од Европската народна партија, Михаел Галер, да се стави „сегашен“ пред македонски јазик и идентитет. Дел од македонската јавност го поздравува ваквиот развој на настаните. Сепак претстои главното гласање на пленарната седница на ЕП меѓу 7 и 10 јули.
Во обид да дознаеме повеќе за мислењето на бугарската јавност и дали сметаат дека Македонија издвојува „пирова победа“ во ЕП со оглед на обврската за уставни измени, „Локално“ го контактираше бугарскиот професор Димитар Атанасов, кој воедно е и историчар во Институтот за етнологија и фолклористика при Бугарската академија на науките (БАН). Историчарите имаат навика да се осврнуваат наназад. Според него, веќе една година, во Скопје се врати силен националистички тренд и откако таканаречениот француски предлог беше ратификуван од нашето Собрание, сегашната влада започна обиди за повторно преговарање за условите.
-Ова е во контекст на силна антибугарска насока во медиумите, изразена од водечките политичари во земјата. Деталите за нашите кавги не им се познати на европските политичари, а тие не се заинтересирани. Гледано од Брисел, судирот на двете балкански земји изгледа како детска кавга на игралиштето. Врвот на европската хиерархија на вредности е окупиран од платформата против конфликтот. Лидерите не сакаат соседските расправии да го обележат политичкиот пејзаж на Европската Унија. За да избегнат реваншизам, политичарите на Стариот континент се согласија дека ниедна од вклучените земји нема да биде фаворизирана, посочува Атанасов, додавајќи дека Европа сака не само да избегне потенцијални реваншистички ставови, туку и да си обезбеди потребни механизми за контрола на ситуацијата во иднина.
-Оваа контрола е можна кога двете вклучени страни добиле нешто што го сметаат за важно. Чекорите назад водат кон деескалација, позитивните резултати добиени како резултат на отстапката на другата страна претставуваат позитивна мотивација. Овој начин на третирање на судирите и нивните учесници, меѓу другото, го зголемува авторитетот на медијаторот – факт што им користи и на земјата-членка и на кандидатот.
Бугарската страна мораше да направи отстапки токму во областа што Македонците ја сметаат за најчувствителна – идентитетот, нацијата и јазикот. Да се потсетиме: пред неколку децении, бугарските националисти воопшто одбиваа да го признаат постоењето на македонска нација. За нив, идентитетот на Македонците беше бугарски, но некако беа збунети од Тито во времето на Југославија. Дури и за нив стана јасно дека оваа приказна е неоснована, не се базира на историски извори. Ваквите тврдења се понижувачки за соседите, а јазикот на агресија не е прифатлив за западните партнери. Затоа тие еволуираа кон наративот за релативно новата македонска нација, која веќе ја признаа, но не престанаа да го прогласуваат македонскиот јазик за бугарски. Од оваа позиција, можеме да кажеме дека францускиот предлог нуди консензусна рамка целосно во корист на РСМ, како што и требало да биде – македонскиот јазик е факт што не може да се негира само затоа што некому не му се допаѓа тој да постои. Постојат научни критериуми што тој целосно ги исполнува. Оваа гледна точка беше одразена во документот предложен до двете страни и усвоен од нивна страна. Десетгодишната борба за признавање на македонскиот јазик како самостоен беше успешна, еден од темелите на нацијата беше признаен без дефиниции, фусноти и други алатки што го доведуваат во прашање не само јазикот, туку и достоинството на македонските граѓани, посочува професорот.
Aтанасов забележува дека Македонците беа принудени да се согласат за улогата на Бугарите во нивната историја и тоа, како што вели, без специфичност, без детали, само во формат на „државотворен народ“.
-Знаеме дека луѓе од бугарска етничка припадност се бореле за независна македонска држава, без тоа да го направи нивниот политички проект бугарски. Различни народи, кои се споменуваат во преамбулата на Статутот, учествувале во борбата за слобода на Македонија. Симболичен гест од кој можат да произлезат политичките права и институционалното присуство на Бугарите денес. Постои опасност овие луѓе да станат дилери на корупција на бугарските националистички формации и да им служат на бизнисите на своите водачи, но добрата работа на македонските институции би можела да спречи и такво патолошко влијание. Од гледна точка на европскиот политичар, вклучувањето на Бугарите во Уставот на РСМ е чин без непосредни практични последици, што би можело да придонесе за намалување на тензиите и постигнување на важниот договор: Бугарите да го разберат фактот дека постои независен македонски идентитет со свои конструктивни елементи: нација, држава, јазик и други; и Македонците да постигнат хармонија со себе без потреба од митови за антиквизација и со признавање на бугарското национално минато на некои од симболите на државноста. Бугарската етничка припадност на важни историски личности не ја прави државноста на Македонија во ниту еден историски период послаба или помалку достојна – тоа е она што се сите други. Еднакви, оценува Атанасов.
Според него, секој доби нешто што го сметаше за важно и од оваа гледна точка, договорот вреди за двете страни.
-Тој е неприфатлив само за националистите од двете страни на Осогово, за кои другиот или не постои или е постојан негативец, окупатор и силувач. За носителите на вакви ставови, се плашам дека секоја можност за дослух е пораз, бидејќи во нивните идеи другиот мора да страда и да лази на стомакот молејќи за милост. Ваквите идеи, мотивирани од фолклорните приказни и наивните пораки на популарното кино, не треба да се толерираат. Тие не треба да ги одредуваат билатералните односи. Една од функциите на политичката елита е да просветлува и образува, а не да стане мегафон за најагресивните елементи во општеството. Гледаме дека и во бугарскиот и во македонскиот контекст, се слушаат гласовите на најагресивните, додека умерените лесно се потиснуваат. Од ова имаат корист само националистите, корумпираните фактори и оние кои сакаат нивните интереси да преовладаат над идеалите на нашите дедовци, нашите индивидуални и заеднички дедовци, кои ги дадоа своите животи за да нема граница меѓу двете земји населени со братучеди. Затоа победата е вистинска, а не пирова. Таа е чекор кон надминување на спорот ако е прифатен како важен од сите, потенцира бугарскиот професор.
Некои бугарски политичари, претежно опозициски, случувањата во ЕП ги сметаат за пораз за Бугарија и бараат оставка од тамошната влада. Атанасов потсетува дека темата за Македонија не беше на дневен ред во Бугарија барем во последните 2 години. Дури и екстремната антибугарска реторика во парламентарните и претседателските кампањи минатата година, како што вели, не доведе до никаква агитација освен традиционалните портпароли на анти-македонската кауза.
-Затоа, никој не ги слуша. Тие дури и не се појавуваат на избори бидејќи нивните резултати се срамно ниски. Во последните денови, активирањето околу извештајот на Томас Вајц беше очекувано. Ликот на европратеникот Андреј Ковачев повторно се појави, избран од партијата на Бојко Борисов и всушност ги искажува и поддржува наративите на бугарското ВМРО. На ова будење на националистите му помогна и пресудата против Љупчо Ѓоргиевски, мотивирана на начин што предизвикува сомнежи токму во насока на антибугарските елементи во сегашната влада и независноста на судот од владата. Сигурен сум дека доколку Ѓоргиевски не беше осуден, или доколку неговата казна беше оправдана, без да се создадат сомнежи за функционирањето на поделбата на власта и почитувањето на човековите права, оваа акција ќе имаше многу послаб медиумски одзив. Важно е да се каже дека во ситуација кога во Скопје се зборува за антибугарски чувства без срам или срам, кога ставот против Бугарите е дел од однесувањето на државниците, софиската страна ќе ја искористи секоја шанса да ја нападне С.Македонија. Дури и најмалиот инцидент ќе се искористи за потсетување на приказните за репресија во времето на Југославија, особено за периодот до средината на 1960-тите, дури и секојдневните инциденти ќе се толкуваат како резултат на етничка омраза. Овие приказни ќе се споделуваат во националистички дух во Европа и патот на Македонија кон Европската Унија ќе биде попречен, анализира соговорникот од Бугарија.
Атанасов верува дека прашањето за почитување на човековите права е важно, но токму во контекст на универзалната идеја за човекови права и без повикување на етничка припадност и нација.
-Знаеме дека македонската влада тешко се справува. Финансиите на Македонија не се во најдобра состојба. Кредитите ги обезбедуваат потребните ресурси, но само додека плаќањата на нивните отплати не станат неподносливи. Денес, Велика Британија обезбеди заем, но по висока цена. Колку долго македонските власти ќе располагаат со важни ресурси? Бугарија беше во истата ситуација пред да се приклучи на Европската Унија. Моментално, западните компании доаѓаат, создаваат економија, генерираат бруто домашен производ, плаќаат даноци. Буџетот на Бугарија порасна повеќе од 3 пати за 18 години. Минималната плата се зголеми од 180 лева (околу 90 евра) во 2007 година на 1077 лева (речиси 550 евра) денес. Би сакале слично подобрување за нашите соседи.
Овој став не го делат националистите. За нив, тешкотиите на соседите создаваат можности за корумпиран бизнис и лично богатење. Тие не сакаат да живееме добро, бидејќи на овој начин нивното влијание е значително намалено. Платформата за одбивање на благосостојба не е казна за непослушните, туку покритие за нивните сопствени планови да заработат пари од несреќата, фрустрациите и недостатокот на напредок на другиот. Убеден сум дека заедно заслужуваме повеќе, дециден е професорот и историчар.
За амандманот „модерен“ пред македонски идентитет и јазик, Атанасов од историски агол вели дека речиси сите јазици во Европа се модерни.
-Ние не користиме антички јазици за комуникација. Италијанците користат италијански, а не латински. Британците зборуваат англиски, а не староанглиски. Во Бугарија го користиме и современиот бугарски јазик, кој има корени во средниот век, но е различен јазик. Националистите често го илустрираат своето тврдење дека македонскиот јазик не постои со фактот дека Македонците и Бугарите се разбираат без преведувач.
Современиот јазик има свои особености – тој е универзално достапен преку образовниот систем, релативно е лесен за учење и е резултат на планирано преобликување на тешки, елитни норми што се користеле во претходните епохи. Јазиците денес имаат унифицирани азбуки, речници и граматики, важечки за целата јазична територија и за сите мајчини говорници. Тие се јазици на комуникација, на култура, а земјите се управувани со нив.
Ако се согласиме да додадеме „модерен“ на терминот македонски, мора да го сториме истото за бугарскиот, турскиот, грчкиот (кој исто така не е јазик на Платон и Аристотел, туку на Мицотакис и Караманлис), италијанскиот, шпанскиот, францускиот (не старофранцускиот), англискиот и стотици други јазици. Појаснувањата дека не зборуваме за антички, туку за модерни јазици се очигледни сами по себе, како фактот дека небото е сино, а тревата е зелена, заклучува Атанасов во разговорот.
Н.П.