Оружје до каде што окото може да види. Донесено од подруми и тавани – во секој случај од приватни домови. Во магацин во Белград, купишта пиштоли, илјадници пушки и уредно наредено автоматско оружје. Сандаци полни со гранатни фрлачи и муниција стојат до ѕидот. Дури има и ракетни фрлачи во аголот на собата.
Вака изгледаше во 2023 година кога Србите доброволно донесоа оружје во центрите основани од српското Министерство за внатрешни работи. Тие сакаа да се справат со наследството од военото време, кога оружјето циркулираше меѓу луѓето, се пренесуваше како семејни наследства или завршуваше на црниот пазар, пишува Дојче Веле.
Само во САД и Јемен има повеќе оружје
Амнестијата за предавање оружје во Србија веќе е спроведена неколку пати. Во овие акции беше предадено повеќе од 100.000 нелегално оружје. Сепак, со оглед на количината на оружје во Србија, влијанието е ограничено.
Сигурно е дека во две земји од Западен Балкан – Србија и Црна Гора – луѓето поседуваат најмногу оружје во Европа: 39 на 100 жители. Само САД и воено разорениот Јемен имаат повеќе. Со други зборови, секое просечно домаќинство во Србија поседува барем едно оружје.
Поранешен криминалец сега е ѕвезда на ријалити шоуа
За многу граѓани во Србија и Црна Гора, оружјето е дел од традицијата и секојдневниот живот. Симбол на слобода и признание. Ова го докажува Кристијан Голубовиќ во германски документарец. Овој 50-годишник, со шарена бејзбол капа и бројни тетоважи, отсекогаш имал пристап до оружје, а зад себе има богато криминално минато – бил дел од озлогласената гангстерска сцена во Белград во 1990-тите.
Во тоа време, вели тој, ќебапите можеле да се помешаат со оружје. Се фали дека дури и денес може да добие пиштол за само еден час. За да влезе во таа сцена, тој и неговите пријатели провалиле во хотелот „Мажестик“ во центарот на Белград, позната дискотека во тоа време. Сите биле тешко вооружени.
Голубовиќ неколку пати бил во затвор, еднаш во Дизелдорф за вооружен грабеж. Во текот на 1990-тите, кога војната ескалираше – а со неа и количината на оружје и дрога – насилството доби сосема нови размери, вели тој.
„Сите користеа дрога, сите носеа оружје, никој не се плашеше ниту почитуваше никого. Глави паѓаа секојдневно тогаш. Сигурно 80 проценти од подземјето на поранешна Југославија и другите делови од Балканот беа збришани во бран убиства.“
Криминалот носи гледачи
Криминалното минато на Голубовиќ се чини дека фасцинира многумина во Србија. Денес, тој е ѕвезда од ријалити шоуа на приватна телевизија. Го снимаат таму со месеци во формат сличен на Големиот брат.
Таму, во ударниот термин, тој објаснува како „најдоброто нешто што може да се направи е да се изврши убиство“: жртвата, вели тој, треба да се завитка во ќебе и да се обеси – на тој начин не остануваат траги. Постојано го запираат обожаватели на улица. Поранешниот криминалец е добро познат и стана еден вид модел за углед, особено за младите луѓе.
Масовни убиства
Во мај 2023 година, кога еден млад човек уби девет лица од автомобил во движење со нелегално оружје купено на црниот пазар, за време на истрагата се покажа дека тој обожавал кланови и криминалци – особено Кристијан Голубовиќ. Србија тогаш беше во шок.
Само еден ден претходно, во едно училиште во Белград се случи масовно убиство, кога тринаесетгодишно момче убил девет свои соученици и еден домар со пиштолот на својот татко.
Организиран криминал во Црна Гора
450 километри јужно, во Црна Гора, ситуацијата е слична. Таму, речиси секое домаќинство поседува оружје. Бројот на убиства таму е исто така многу висок во споредба со европскиот просек. Една од причините е организираниот криминал: завојуваните кланови жестоко се борат со години – во регионот, но и низ цела Европа.
Полициските службеници ги оценуваат активностите на црногорската мафија како „високо ризични“, но досега не успеале да ги разбијат нивните мрежи. Оружјето се транспортира, се движи и оттаму стигнува до Западна Европа.
Балша Ѓуришиќ, полицаец од специјална единица, ги прикажува запленетите работи од ноќните контроли: од автоматско оружје до големи количини кокаин – сè може да се најде.
„Тешко е да се чувствуваш безбедно“
Поточно, историскиот град Цетиње, поранешниот главен град на Црна Гора, е редовно место на пукања. Има сè повеќе извештаи за убиства со снајперисти, експлозии на автомобили-бомби и масовни убиства. Само во последните четири години, неколку десетици луѓе се убиени во таа туристичка атракција.
Наставничката Маја живее таму од раѓање. За време на масовната пукотница во 2022 година, таа изгубила роднина. Иако напаѓачот бил познато насилно лице на полицијата, тој имал дозвола за легално поседување оружје.
Тој убил вкупно десет лица, вклучувајќи две момчиња, Марко и Машан. „Тешко е да се чувствуваш безбедно во градот овие денови“, вели Маја. „Насекаде гледате места каде што некој е убиен“.
Заострување на законот
Маја објави еден вид војна против владата и покрена иницијатива за заострување на Законот за оружје. Досега, во Црна Гора, поседувањето пушка или пиштол не бараше ниту психијатриски сертификат.
Една бессона ноќ, таа дошла на идеја да иницира закон наречен „Законот на Марко и Машан“, објаснува таа. „Следниот ден, веќе не бев сама. Сите мои роднини ме поддржаа, и по една недела, бевме 4.000.“
Предлогот за построг Закон за оружје стигна и до црногорскиот парламент, каде што ќе се гласа на есен. Граѓаните на Цетиње ќе ја продолжат својата борба сè додека властите не го расчистат ова смртоносно наследство.
Документарниот филм „Балкан – опседнати со оружје?“ може да го погледнете ТУКА.