Поранешниот италијански премиер Марио Драги во вторникот повика на привремено суспендирање, или пауза, на дел од спроведувањето на Европската регулатива за вештачка интелигенција (Закон за вештачка интелигенција) додека не се разјаснат можните регулаторни недостатоци. Неговиот апел беше упатен за време на конференција во Брисел на која се анализираше спроведувањето на препораките од неговиот значаен извештај од 2024 година. Правилата на Законот за вештачка интелигенција имаат за цел да ги регулираат системите за вештачка интелигенција според ризикот што го претставуваат за општеството – од минимални обврски до построги барања за системи со висок ризик, па сè до забрани.
-Законот за вештачка интелигенција, кој стапи на сила во август минатата година и ќе биде целосно применлив од 2027 година, е извор на неизвесност – рече Драги.
Драги тврдеше дека Регулативата е извор на „неизвесност“, особено во следната фаза од имплементацијата, која се однесува на системи со вештачка интелигенција со висок ризик во сектори како што се критичната инфраструктура и здравствената заштита.
-Првите правила, вклучително и забрана за системи со „неприфатлив ризик“, беа воведени без поголеми компликации. Кодексите на однесување потпишани од најголемите играчи во развојот, заедно со упатствата на Комисијата од август, ги разјаснија одговорностите – рече Драги, додавајќи: „Но, следната фаза, која се однесува на високоризични системи со вештачка интелигенција во сектори како што се критичната инфраструктура и здравствената заштита, мора да биде пропорционална и да ги поддржува иновациите и развојот. Според мене, примената на оваа фаза треба привремено да се суспендира додека подобро не ги разбереме потенцијалните недостатоци“, рече Драги.
Барања на индустријата за одложување
Изјавата следеше по повиците на лидерите во индустријата за одложување претходно оваа година. Имено, бизнис секторот веќе побара „запирање на часовникот“ за Законот за вештачка интелигенција, а повеќе од 40 европски компании, вклучувајќи ги ASML, Philips, Siemens и Mistral, го потпишаа документот во писмо до претседателката на Комисијата, Урсула фон дер Лајен, во јули 2025 година, барајќи двегодишна пауза за да се овозможи разумна примена и поедноставување на новите правила.
Сепак, критичарите предупредуваат дека одложувањето или олабавувањето на правилата може да ги поткопа клучните механизми за одговорност и заштита на основните права. Организации како што се Access Now, Центарот за демократија и технологија Европа и BEUC (Европската организација на потрошувачи) тврдат дека поедноставувањето не смее да значи дерегулација. Компаниите што работат во здравството, критичната инфраструктура и услугите што можат да имаат големо влијание врз човековите права мора да се подготват за дополнителни барања како што се дополнителна документација, проценка на ризик, надзор по имплементацијата и транспарентност.
Проблеми веќе се појавија и за давателите на дигитални услуги. Најновите одредби за системите за вештачка интелигенција за општа намена (GPAI), како што се ChatGPT и Gemini, покренаа дополнителни прашања бидејќи упатствата на Комисијата за давателите на услуги не беа подготвени на време. Според Euronews, неколку компании, вклучувајќи го и Google, побараа повеќе време за да се усогласат со доброволниот кодекс на однесување за GPAI. Покрај тоа, во повеќето земји-членки на ЕУ сè уште не е јасно која институција ќе го следи усогласувањето на компаниите со правилата, бидејќи Комисијата сè уште не објавила список на надзорни органи.
Фото: Х/Принтскрин
Притисок од САД
Во меѓувреме, шефицата за технологија на ЕУ, Хена Виркунен, објави дека Комисијата во декември ќе презентира таканаречен дигитален омнибус пакет, кој ќе го разгледа постојното законодавство за технологија и би можел да го олесни работењето со намалување на обврските за известување или транспарентност. Омнибусот би ги вклучувал и правилата на ЕУ за вештачка интелигенција.
Законот за вештачка интелигенција, исто така, беше под притисок од американската администрација во последните недели. Американскиот претседател Доналд Трамп се закани дека ќе воведе „значајни дополнителни тарифи“ на земјите што спроведуваат закони насочени кон американските технолошки компании „освен ако овие дискриминаторски мерки не се отстранат“.
Комисијата одговори дека „суверено право на ЕУ и нејзините земји-членки е да ги регулираат економските активности на наша територија, во согласност со нашите демократски вредности“.
Европа мора да дејствува како федерација
Во својот говор, поранешниот италијански премиер, исто така, изрази сомнежи во врска со европската цел за нулта емисија од возила со внатрешно согорување до 2035 година, тврдејќи дека „целите се засноваат на претпоставки што повеќе не важат“ за автомобилската индустрија. Рокот до 2035 година е клучна тема во Стратешкиот дијалог за иднината на автомобилската индустрија, што Комисијата го одржува со претставници на индустријата за да обезбеди непречен премин кон мобилност со нулта емисија.
Според Драги, пазарот на електрични возила расте побавно од очекуваното, додека „европските иновации заостануваат, моделите се скапи, а политиката на синџирот на снабдување е фрагментирана“.
„Резултатот е дека европската флота од 250 милиони возила старее, а емисиите на CO2 едвај се намалија во последните години“, нагласи Драги.
Исто така, како што веќе предложи во својот извештај пред една година, претстојниот преглед на регулативата за емисиите на CO2 „треба да следи технолошки неутрален пристап и да ги земе предвид пазарните и технолошките промени“.
Драги, исто така, се осврна на потребата од реформи и поголема интеграција меѓу земјите-членки, што веќе го истакна во својот извештај.
-Во некои клучни области, Европа мора да почне да се однесува помалку како конфедерација, а повеќе како федерација – рече тој, алудирајќи на укинувањето на правото на вето во донесувањето одлуки или барем на намалувањето на способноста на државите да се дистанцираат од заеднички проект.
-Дури и без промена на Договорот, Европа веќе може да постигне многу повеќе со концентрирање на проекти и здружување на ресурси – додаде тој, предлагајќи механизми како што е „засилена соработка“ меѓу земјите-членки кои се подготвени.
Тој, исто така, повика на разгледување на заедничко задолжување за заеднички проекти, или на ниво на ЕУ или меѓу коалиција на земји-членки.
-Заедничкото издавање обврзници би ѝ овозможило на Европа да финансира поголеми проекти во области што ја зголемуваат продуктивноста, иновациите, скалабилните технологии, истражувањето и развојот во одбраната или енергетските мрежи, каде што фрагментираното национално финансирање повеќе не е ефикасно – рече тој.
Фото: Јутјуб/Принтскрин
Промена на тонот
Марио Драги, во својот извештај за 2024 година, беше релативно оптимист во врска со изводливоста на клучните европски цели. Регулацијата за вештачката интелигенција и целта за возила со нулта емисија до 2035 година беа претставени како остварливи под услов ЕУ да координира, поттикнува иновации и интегрира ресурси и инфраструктура. Драги потоа се залагаше за технолошки неутрален пристап, јасно дефинирани одговорности и координирана имплементација од страна на индустријата.
Сепак, тој сега има многу повнимателен тон. Тој сега го опишува Законот за вештачка интелигенција како „извор на неизвесност“ и предлага привремена пауза во неговата имплементација за подобро да се проценат ризиците, особено за системите со висок ризик. Целта за возила со нулта емисија до 2035 година е исто така доведена во прашање – пазарот на електрични возила расте побавно од очекуваното, иновациите заостануваат, а синџирот на снабдување останува фрагментиран. Додека извештајот понуди идеално сценарио „ако сè оди според планот“, најновата изјава ги одразува реалните пречки и потребата од прилагодување на стратегиите.