Словенечката министерка за надворешни и европски работи Тања Фајон, министерот за европски и меѓународни прашања на Австрија, Александар Шаленберг и хрватскиот министер за надворешни и европски работи Гордан Грлиќ Радман, во заедничка изјава наведуваат дека интегрирањето на Западен Балкан треба да биде геостратешки императив. Посочуваат дека сегашната геополитичка ситуација е можност и за ЕУ и за Западен Балкан да покажат поголема стратешки предвидливост, целосно да го вратат својот кредибилитет при проширувањето и да ја зајакнат меѓусебната доверба, од која некои беа изгубени со текот на годините.
Во продолжение следува интегралната изјава на тројцата министри:
20 години ветување на ЕУ
Во своето обраќање за состојбата на Унијата во 2023 година, претседателката на Европската комисија Урсула фон дер Лајен потврди дека иднината на Западен Балкан лежи во ЕУ. Притоа, таа го повтори ветувањето на ЕУ дадено на историскиот самит во Солун пред дваесет години. Во тоа време, разорните југословенски војни штотуку завршија. Меѓународните граници се променија со независноста на Црна Гора, а подоцна и на Косово. И бранот на проширување на ЕУ требаше да се случи, со приклучување на десет земји од Централна и Источна Европа во 2004 година, Бугарија и Романија во 2007 година и Хрватска во 2013 година. Движечката сила зад овој процес беше моќната визија за повторно обединување на европскиот континент. Но и силна политичка волја во земјите од Централна, Источна и Југоисточна Европа да станат членки на европското семејство. Од слични причини, земјите од Западен Балкан беа исто толку мотивирани да влезат во ЕУ.
Сепак, по дваесет години, Западен Балкан се уште не се приклучи на Европската Унија. Понекогаш дури се чини дека членството во ЕУ стана помалку атрактивно во регионот отколку пред две децении. Со оглед на тоа што светот и ЕУ се соочуваат со голем број кризи во изминатите две децении, апетитот на Унијата за проширување не е намален. Истовремено, некои земји од Западен Балкан покажаа ограничена политичка волја да ги спроведат значајно потребните реформи на ЕУ, давајќи им на скептиците за проширувањето во Унијата аргументи против нивната интеграција. Севкупно, процесот на проширување се одвиваше со побавно темпо и со помалку видливи и опипливи резултати од очекуваното, што доведе до разочарување и отуѓување од ЕУ. Унијата и Западен Балкан – намерно или ненамерно – најдоа незадоволителен modus vivendi.
Прозорец на можности за геостратешко проширување
Од руската агресивна војна против Украина, членството во ЕУ стана уште поатрактивна цел за земјите од источното партнерство – Украина, Молдавија и Грузија. Во исто време, земјите од Западен Балкан се соочуваат со невидени предизвици за нивната стабилност, како и со засилени ндворешнополитички дилеми. Сепак, постои и зголемена свест за нов прозорец на можности за проширување, зголемувајќи ги очекувањата во однос на ЕУ.
Го поздравуваме тоа што ЕУ сега се приближува кон проширувањето од поголема геостратешка и помалку бирократска перспектива од порано. Минатогодишната одлука за доделување кандидатски статус на Босна и Херцеговина беше заснована на стратешко разгледување. Се повеќе се признава дека политиката за проширување е најмоќниот инструмент за стабилизација на ЕУ. Сепак, новиот стратешки пристап на ЕУ нема да ги ограничува стандардите за проширување. Целосното спроведување на реформите останува се уште суштинско значење.
Сегашната ситуација е можност и за Европската унија и за Западен Балкан да покажат поголема стратешки предвидливост, целосно да го вратат својот кредибилитет при проширувањето и да ја зајакнат меѓусебната доверба, од која некои беа изгубени со текот на годините.
Всушност, треба да се преземат неколку конкретни чекори без дополнително одлагање.
Прво, Европската унија мора да ги отвори преговорите за пристапување во ЕУ со Босна и Херцеговина до крајот на оваа година. Второ, Црна Гора мора да продолжи на својот реформски пат кон ЕУ, кој зависи од формирањето на новата влада во земјата. Трето, преговорите со Албанија и Северна Македонија треба да напредуваат. Со Северна Македонија, следните чекори зависат од способноста на земјата да ги донесе потребните уставни измени. Последниот случај е потсетник дека земјите-членки на ЕУ и земјите од Западен Балкан треба да играат одговорна улога и да се воздржат од вметнување билатерални проблеми и спорови, кои не се поврзани со процесот на пристапување.
За постепена, забрзана интеграција на Западен Балкан во ЕУ
На страната на ЕУ, дискусијата за потребните институционални и финансиски подготовки за интегрирање на нови членки стекнува замав. Ова, сепак, не треба да претставува одложување на процесот на проширување за нашите партнери од Западен Балкан. Треба да започнеме со имплементација на постоечките предлози за да се забрза процесот на проширување сега.
Институциите на ЕУ треба да бидат повеќе имагинативни во прилагодувањето на процесот на проширување на денешните потреби. Процесот треба да биде помалку сложен и повеќе ориентиран кон резултати. Мора да го направиме поопипливо за граѓаните и да го поврземе реформскиот напредок со конкретни придобивки. Исто така, ние треба подинамично да се ангажираме со земјите од Западен Балкан за тие навистина да го почувствуваат отчукувањето на срцето на Брисел. Од јуни 2022 година, Европскиот совет има јасна задача да ја унапреди постепената интеграција веќе за време на процесот на проширување. Во јуни 2023 година, како „Пријатели на Западен Балкан“ заедно со нашите колеги од Чешка, Грција, Италија и Словачка, ги повикавме институциите на ЕУ да претстават јасна агенда за постепена и забрзана интеграција со конкретни чекори за спроведување до 2024 година и понатаму. Ова треба да се заснова на правична и ригорозна условеност и принципот на сопствените заслуги. Гледаме многу можности, од поканување на нашите колеги од Западен Балкан почесто во Советот за надворешни работи до отворање дополнителни области на политиката како што се образованието, науката, транспортот или трговијата за нивно постепено вклучување.
Вистинската вредност на проширувањето на ЕУ лежи во неговата трансформативна способност: помагање на земјите да го подигнат животниот стандард за своите граѓани и создавање просперитетни средини каде младите ќе можат да ги исполнат своите соништа. Нашите партнери од Западен и Источен Балкан ја заслужуваат оваа можност, а граѓаните на ЕУ ќе имаат корист од поголема стабилност и просперитет надвор од сегашните граници на ЕУ. Проширувањето на ЕУ не е една од многуте политички опции; тоа е геостратешкиот императив на денот.